Giải phóng mặt bằng thường được thực hiện khi Nhà nước có dự án quy hoạch khu đô thị. khu dân cư hoặc thu hồi đất nhằm phục vụ cho những mục đích an ninh, quốc phòng thì việc vận động người dân giải phóng mặt bằng là yếu tố đóng vai trò tiên quyết - điều này đảm bảo lợi ích của cả Nhà nước và bù đắp tối đa về thiệt hại cho người dân.
Giải phóng mặt bằng [GPMB] là một quá trình phức tạp và cần phải cân bằng lợi ích của cả chủ đầu tư và người dân. Nếu vấn đề này không được giải quyết khéo léo và triệt để sẽ dẫn đến việc tranh chấp kéo dài. Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, các cấp ủy, chính quyền, ban, ngành, MTTQ, đoàn thể quận Hai Bà Trưng đang tích cực tham mưu, phối hợp, chỉ đạo, coi công tác dân vận là nhiệm vụ quan trọng đi trước, mở đường, là “giải pháp mềm” có tính quyết định giúp thay đổi quan điểm và ý thức cộng đồng về giá trị, lợi tích của dự án cần giải phóng mặt bằng cũng như đưa chủ trương, chính sách GPMB đến gần hơn với người dân, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tạo sự đồng thuận từ phía nhân dân trong chấp hành chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước, bảo đảm tiến độ thực hiện các dự án đầu tư, phục vụ phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn quận.
Trong 06 tháng đầu năm 2023, UBND quận Hai Bà Trưng đang thực hiện công tác GPMB đối với khoảng gần 30 dự án trong đó có 02 dự án mở rộng Trụ sở Bộ Công an số 44 Yết Kiêu và tại số 30 Trần Bình Trọng thuộc phường Nguyễn Du, gặp phải sự phản đối của người bị thu hồi đất ngay từ bước đầu triển khai do đó ngày 09/8/2023 UBND quận đã ban hành Quyết định về việc cưỡng chế thực hiện quyết định đối với 40 trường hợp không phối hợp trong điều tra, khảo sát, kiểm đếm hiện trạng và không chấp hành Quyết định kiếm đếm bắt buộc.
Như vậy, với những khó khăn gặp phải trong công tác GPMB mà đặc biệt là năm 2023, thách thức đặt ra là:
1. Thay đổi quan điểm và ý thức của người dân trong diện bị thu hồi đất để thực hiện dự án về giá trị của việc giải phóng mặt bằng. Nhiều người dân có thể không hiểu rõ về lợi ích và mục tiêu của việc này, gây ra sự chống đối và phản đối từ phía cộng đồng.
2. Luật pháp và quy định: Các quy định pháp luật liên quan đến giải phóng mặt bằng chưa thể bao trùm, đảm bảo tối đa về lợi tích của người dân đối với những trường hợp đặc thù nên có thể tạo ra các rào cản pháp lý, vấp phải sự phản ứng của người dân và quy trình, trình tự thủ tục giải phóng mặt bằng phức tạp, phần nào làm chậm tiến độ dự án
Nhận thấy các thách thức nêu trên, nhưng cũng là cơ hội để phát huy vai trò của công tác dân vận trong công tác GPMB, Ban QLDA đầu tư xây dựng Quận đã chỉ đạo, đưa ra giải pháp cụ thể, như:
1. Xây dựng lòng tin và ủng hộ của Nhân dân thông qua công tác dân vận. Khi người dân cùng các bên liên quan thấy được giá trị của việc giải phóng mặt bằng, họ sẽ dễ dàng hỗ trợ và tham gia tích cực vào quá trình này. Bên cạnh đó, công tác dân vận được thực hiện một cách hiệu quả, thì đây chính là kênh tư vấn và hỗ trợ, nắm bắt thông tin tốt nhất cho người dân bị ảnh hưởng bởi dự án để giúp họ hiểu rõ quyền lợi và đưa ra lựa chọn tốt nhất cho tương lai của họ. Điều này đảm bảo rằng họ được đối xử công bằng và nhận đủ bồi thường, hỗ trợ trong quá trình giải phóng mặt bằng.
2. Trong quá trình tổ chức thực hiện, luôn nắm chắc diễn biến tình hình, tâm tư nguyện vọng của người dân bị thu hồi đất, tổng hợp những khó khăn vướng mắc từ đó tổng hợp, báo cáo UBND quận có đề xuất, kiến nghị UBND Thành phố xem xét những chính sách đặc thù cụ thể để tháo gỡ phần nào, cũng như giảm thiểu tối đa những thiệt hại cho người dân trong diện GPMB dự án, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác tuyên truyền, vận động Nhân dân sớm chấp hành Quyết định thu hồi đất, bàn giao mặt bằng theo quy định, đáp ứng tiến độ dự án đã được cấp thẩm quyền phê duyệt
Bằng các giải pháp cụ thể nêu trên, công tác dân vận sẽ dung hòa việc đảm bảo hài hòa lợi ích giữa bên thu hồi đất và bên bị thu hồi đất, nhất là tìm được sự thống nhất giữa chính quyền, chủ đầu tư và người dân trong diện bị thu hồi đất là yếu tố tiên quyết đem tới thành công trong công tác giải phóng mặt bằng của dự án.
Giải phóng mặt bằng [GPMB] là khâu quan trọng trong quá trình triển khai thực hiện các dự án phát triển kinh tế, xã hội, cơ sở hạ tầng… Làm tốt công tác GPMB có ý nghĩa quan trọng trong việc đẩy mạnh thu hút đầu tư, tạo lập môi trường thông thoáng cho đầu tư phát triển. Bên cạnh đó, góp phần bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng và ổn định cuộc sống cho người dân bị thu hồi đất, giảm thiểu tình trạng tranh chấp, bất đồng, khiếu nại, tố cáo trong nhân dân..
Khiếu nại - Tố cáo tiềm ẩn những phức tạp:
Những năm gần đây, trên địa bàn tỉnh đã và đang thu hút đầu tư phát triển các khu, cụm công nghiệp của tỉnh với nhiều các dự án đầu tư trong và ngoài nước đang được thực hiện thì công tác GPMB càng đặc biệt quan trọng. Song song với đó tình hình KN-TC tập trung vào lĩnh vực đất đai, bồi thường, GPMB trên địa bàn tỉnh diễn biến phức tạp. Ở một số địa phương vẫn còn các đoàn công dân tập trung đông người khiếu kiện vượt cấp, kéo dài, nhất là thời điểm tiến hành Đại hội Đảng các cấp và bầu cử Quốc hội, HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021-2026. Trong đó có một số vụ việc công dân tập trung khiếu kiện đông người, phức tạp để gây áp lực đối với các cấp ủy Đảng, chính quyền. Từ năm 2020 đến nay, Ban Tiếp công dân tỉnh đã tiếp 7.139 lượt công dân với 7.567 lượt người đến khiếu nại, tố cáo và kiến nghị phản ánh.
Từ năm 2020 đến Quý I, năm 2022, toàn tỉnh tiếp nhận 4.513 đơn, đơn đủ điều kiện xử lý 2.893, trong đó: 757 đơn KN-TC, 2.136 đơn kiến nghị, phản ánh; số đơn thư liên quan đến lĩnh vực đất đai, GPMB chiếm khoảng 75%. UBND tỉnh đã chỉ đạo các ngành chức năng và địa phương giải quyết KN-TC của công dân theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên vẫn còn những vụ việc các hộ dân tiếp tục khiếu nại đến cơ quan cấp trên như: một số hộ dân xã Liêm Chung kiến nghị về bồi thường hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất thực hiện Dự án đường 68 m; vụ việc các hộ dân ở thôn Sui xã Đinh Xá khiếu nại thu hồi đất 7% khi thực hiện Dự án Cảng thông quan; phản ánh kiến nghị của Luật sư Trần Hồng Lĩnh liên quan đến việc thu hồi đất của 17 hộ dân xã Đại Cương để thực hiện dự án đầu tư xây dựng và kinh doanh kết cấu hạ tầng khu Công nghiệp Đồng Văn IV; một số hộ dân xã Thanh Hà khiếu nại đòi đất 7% khi thực hiện đền bù GPMB thực hiện dự án sản xuất nhà máy bia nước giải khát thành phố Phủ Lý; một số công dân ở tổ dân phố Tam Giáp, phường Duy Hải kiến nghị liên quan việc thực hiện Dự án đầu tư xây dựng Khu nhà ở đô thị Kosy Hà Nam tại phường Duy Hải, thị xã Duy Tiên.
Nguyên nhân phát sinh KN-TC:
- Về khách quan, do cơ chế, chính sách, pháp luật còn nhiều bất cập, nhất là lĩnh vực QLNN về đất đai thiếu đồng bộ. Các quy định của pháp luật về công tác bồi thường, hỗ trợ TĐC thường xuyên thay đổi dẫn đến khó khăn áp dụng. Các cơ quan có thẩm quyền chưa ban hành văn bản điều chỉnh, bổ sung kịp thời, nội dung chưa sát với thực tế. Trong quá trình thực hiện chính sách về đất đai cho tập thể, cá nhân, một số chính sách về đất ở, nhà ở, giấy tờ mua bán, cho mượn, cho thuê không rõ ràng, hồ sơ bị thất lạc nên phát sinh tranh chấp. Thực tế trong quá trình thực hiện ở một số dự án, công tác bồi thường, hỗ trợ thiếu chặt chẽ ngay từ ban đầu. Người dân có đất bị thu hồi chưa được giải quyết việc làm, chưa có quỹ đất tái định cơ kịp thời và vốn để tái đầu tư cho sản xuất, đời sống gặp nhiều khó khăn dẫn đến phát sinh khiếu kiện.
- Về chủ quan, công tác quản lý đất đai của tỉnh còn nhiều tồn tại do lịch sử để lại. Hồ sơ địa chính không đồng bộ, không chính xác, không đầy đủ cơ sở pháp lý, phát sinh những khiếu nại, tranh chấp gay gắt, phức tạp, khó giải quyết, nhất là tranh chấp đất đai giữa những người thân, trong gia đình, dòng họ. Tình trạng buông lỏng quản lý đất đai, nhất là cấp cơ sở còn diễn ra. Trên thực tế còn xảy ra tình trạng chiếm đất công, xây dựng trái phép, sử dụng đất không đúng mục đích; kiểm tra, đo đạc để cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thiếu chính xác dẫn đến khó khăn trong việc xác định nguồn gốc đất khi lập phương án bồi thường GPMB khi thu hồi đất thực hiện dự án. Công tác chỉ đạo, đôn đốc, kiểm tra việc giải quyết và việc thi hành giải quyết KN-TC đã có hiệu lực pháp luật chưa thường xuyên, nhiều vụ việc tổ chức thi hành chưa triệt để. Vẫn còn tình trạng cán bộ, công chức tại một số địa phương, đơn vị chưa nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của công tác tiếp công dân, giải quyết KN-TC. Cán bộ tiếp dân, giải quyết KN-TC, tranh chấp còn thiếu, chuyên môn và phẩm chất đạo đức một bộ phận có lúc còn chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ; một số nơi còn đùn đẩy trách nhiệm giải quyết. Công tác cải cách hành chính còn chậm, có những việc để kéo dài, dẫn đến người dân bức xúc. Công tác tuyên truyền chủ trương, đường lối, chính sách đất đai, GPMB nhiều khi mang tính hình thức, chưa hiệu quả. Một bộ phận người dân KN-TC nhận thức hạn chế hoặc có những cá nhân lợi dụng lôi kéo, kích động người dân tập trung đông người đi KN-TC làm ảnh hưởng đến tình hình ANTT.
Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giải quyết các vụ việc khiếu nại, tố cáo liên quan công tác giải phóng mặt bằng :
1. Tham mưu UBND tỉnh ban hành quyết định sửa đổi, bổ sung hoặc thay thế quy định về bồi thường, hỗ trợ và TĐC khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn được quy định tại Quyết định số 38/2014/QĐ-UBND ngày 12/9/2014 của UBND tỉnh quy định một số nội dung về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh theo hướng phân cấp, ủy quyền nhiều hơn cho UBND cấp huyện trong thực hiện bồi thường, GPMB và sửa đổi các điều kiện bố trí tái định cư và tái định cư tối thiểu thì được bố trí vào lô quy hoạch và các hộ dân phải nộp tiền sử dụng đất đối với diện tích tăng so với suất tái định cư tối thiểu theo quy định; quy định các chế tài để phân cấp, ủy quyền toàn bộ về xây dựng, thẩm định và phê duyệt giá đất cụ thể phục vụ công tác bồi thường GPMB cho cấp huyện UBND, quy định về mức hỗ trợ đối với một số trường hợp cụ thể của dự án. Trong quá trình thực hiện GPMB, phải linh hoạt trong vận dụng chính sách thực hiện bồi thường, hỗ trợ GPMB trên cơ sở căn cứ các quy định của pháp luật và tình hình thực tế để giải quyết các vấn đề liên quan đến bồi thường, hỗ trợ GPMB.
2. Tăng cường vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của Ban chỉ đạo quản lý nhà nước về bồi thường GPMB và hỗ trợ TĐC theo quy định của pháp luật và đặc thù của tỉnh. UBND các huyện hoàn thiện bộ máy thực hiện công tác bồi thường GPMB theo hướng thành lập Hội đồng bồi thường, hỗ trợ TĐC chuyên trách, đủ năng lực thực hiện công tác bồi thường GPMB trên địa bàn theo đúng quy định của pháp luật.
3. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến sâu rộng các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đến cán bộ, đảng viên, người dân, tạo sự đồng thuận, tin tưởng, tự giác tổ chức thực hiện GPMB, nhất là người dân có đất nằm trong vùng dự án.
4. Cấp ủy, chính quyền các địa phương nơi có dự án bám sát địa bàn, chỉ đạo quyết liệt, hỗ trợ tháo gỡ khó khăn, vướng mắc về GPMB với trách nhiệm cao nhất. Đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện quy chế dân chủ, công khai trong quy hoạch đất đai, thu hồi đất, bồi thường GPMB khi Nhà nước thu hồi đất. Xử lý nghiêm các đối tượng cố tình xúi giục, kích động nhân dân làm trái chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước liên quan đến thu hồi đất GPMB; khen thưởng, động viên kịp thời những địa phương, đơn vị, tổ chức, cá nhân thực hiện tốt công tác GPMB.