Cá heo California [vaquita porpoise] được xem là một trong những loài động vật có vú dưới biển bị đe doạ nghiêm trọng nhất.
Một khảo sát năm 1997 cho thấy số lượng cá thể loài này vào khoảng 500 con. Năm 2008, số lượng này giảm một nửa, ước tính chỉ còn khoảng 245 con.
Giờ đây, người ta tin rằng số cá thể loài cá heo này còn tồn tại chỉ khoảng 50 con hay thậm chí còn ít hơn thế.
Cá heo California là loài đặc hữu ở Vịnh California kéo dài xuống bờ biển tây bắc Mexico.
Đây là loài đặc hữu lớn nhất ở Mexico, và đồng thời là loài có kích cỡ nhỏ nhất còn tồn tại trong bộ cá voi, một bộ gồm tất cả các loài như cá voi, cá heo và cá heo chuột [porpoises].
Trong một chiến thuật bảo tồn khác thường, các nhà khoa học đang lắng nghe âm thành của loài động quý hiếm này, nhằm có thêm thông tin chính xác về tình trạng suy giảm cấp bách của chúng.
Đôi khi người ta nhầm lẫn cá heo chuột với cá heo.
Bề ngoài, hai loài này trông có vẻ khá giống nhau - chúng có quan hệ gần gũi - nhưng cá heo chuột có mỏ ngắn và phẳng hơn, còn cá heo thì có mỏ hình nón và răng.
Cá heo chuột thường cũng có cơ thể ngắn hơn so với người bà con to xác nhưng mảnh mai hơn của nó.
Cá heo California là loài cá heo chuột nhỏ nhất trong sáu loài cá heo mà con người từng biết đến.
Dính vào lưới cá
Thật không may là kích cỡ nhỏ xíu không phải là lý do duy nhất khiến ta hiếm khi thấy chúng; loài này đang suy giảm ở mức độ đáng báo động.
Có rất nhiều lý do gây ra sự suy giảm này.
Giống như nhiều loài khác trong bộ cá voi, cá heo California có nguy cơ bị dính phải lưới đánh cá, hay còn gọi là bị bắt kèm.
Nguồn hình ảnh, Mark Carwardine Naturepl.com
Chụp lại hình ảnh,
Cá heo nước ngọt trên sông Trường Giang cũng bị đe dọa vì lưới cá
Khu vực nhỏ nơi cá heo California sinh sống là ngư trường chính có lượng tôm cá phong phú. Đánh cá là nguồn thu nhập cơ bản với nhiều tàu cá nhỏ.
Lưới rê dùng để đánh cá tôm thường đặc biệt nguy hiểm vì cá heo California rất dễ bị dính phải.
Đây đã từng là nguyên nhân góp phần dẫn đến sự tuyệt chủng của loài cá heo trên sông Trường Giang ở Trung Quốc. Cá heo California đang bị suy giảm ở mức báo động cũng vì nguyên nhân tương tự.
Việc buôn lậu bong bóng cá của loài cá totoaba cũng gia tăng trong ba năm vừa qua.
Thứ này được bán ở chợ đen Trung Quốc với giá lên tới 5.000 đô la Mỹ. Cá heo chuột bị dính vào lưới là hệ quả không lường trước được từ hoạt động đánh bắt bất hợp pháp cá totoaba này.
Một báo cáo năm 1995 cho thấy 128 con cá heo California đã bị vô tình dính vào lưới từ năm 1985 - 1992, trong đó 65% là do bị dính vào lưới dùng để đánh cá totoaba.
“Nghe” cá heo từ biển sâu
Để hiểu thêm về tỷ lệ suy giảm, các nhà khoa học gần đây đã sử dụng kỹ thuật quan sát âm hưởng học.
Những âm thanh mà cá voi California phát ra từ năm này qua năm khác là chỉ dấu tốt cho thấy có bao nhiêu con trong khu vực, đặc biệt trong điều kiện chúng phát đi âm thanh theo phương thức gần như liên tục để định vị con mồi.
Armando Jaramillo Legorreta từ Học viện Quốc gia Mexico về Sinh thái học và Biến đổi Khí hậu cùng với các đồng nghiệp đã đặt 48 thiết bị quan sát âm hưởng trong khu vực sinh sống của cá heo California ở vùng thượng Vịnh California. Họ theo dõi các con cá heo chuột này trong bốn năm, từ 2011 -2015.
Sau mỗi mùa, từ tháng Sáu đến tháng Chín, nhóm nghiên cứu của ông thu hồi các thiết bị quan sát để tải dữ liệu về.
Legorreta nói: "Những âm thanh lách cách này sau đó được các chuyên gia phân tích để xác định tình trạng của từng cá thể."
Âm thanh chúng tạo ra không khác gì với tiếng lách cách mà cá heo thường phát ra và tai con người có thể dễ dàng nghe thấy.
Nghiên cứu cho thấy cá heo chuột thường phát ra các âm thanh có tần số quá cao đến mức tai con người không thể nghe được, khoảng 135 kHz, trong lúc con người chỉ có thể nghe thấy âm thanh khoảng 20 kHz.
Nguồn hình ảnh, Paula OlsonNOAA
Chụp lại hình ảnh,
Cá heo California luôn có nguy cơ bị dính phải lưới đánh cá
"Không có nhiều loại tín hiệu âm thanh tương tự trong khu vực Thượng Vịnh," Legorreta nói thêm.
Điều này khiến cho tiếng kêu của những chú cá heo California rất dễ được xác định.
Trong bốn năm lắng nghe, nhóm nghiên cứu nhận thấy số lượng tiếng kêu giảm 34% mỗi năm, một tỷ lệ giảm mạnh chưa từng thấy. Kết quả nghiên cứu được xuất bản trên Tạp chí Sinh học Bảo tồn [Conservation Biology].
"Sự thật là thời gian càng trôi đi, số lượng âm thanh của cá heo California được phát hiện càng ít hơn so với trong quá khứ. Nói cách khác, trong cùng khu vực lấy mẫu, chúng tôi đã từng phát hiện ra lượng cá heo California trung bình mỗi ngày là cao hơn so với hiện nay. Giờ đây, chúng tôi chỉ nghe được một vài con hoặc chẳng nghe thấy con nào cả."
Kết quả nghiên cứu của ông về sự sụt giảm số lượng cá heo được đưa ra sau khi một số nghiên cứu do những người khác thực hiện cũng cho thấy tình trạng suy giảm.
Nghiên cứu gần đây nhất cho thấy số lượng của loài này chỉ còn khoảng 50 con. Khám phá này đến từ một khảo sát vẫn chưa được công bố do Uỷ ban Quốc tế về Hồi phục Cá heo California tiến hành vào tháng 12/2015.
Tác động khôn lường
Nếu loài này mất đi, nó có thể gây ra tác động lâu dài đến khu vực và cư dân sinh sống ở đó, Jorge Torre từ tổ chức phi chính phủ COBI về bảo tồn và đa dạng sinh học của Mexico cho biết.
Nếu các quỹ tài trợ bảo tồn loài cá heo này biến mất, ngư dân có thể sẽ không còn được nhận tiền đền bù hỗ trợ và do đó họ sẽ bắt đầu đánh bắt quá mức.
Như vậy, số lượng cá sẽ giảm đột ngột, dẫn tới chuyện người dân sẽ mất sinh kế.
Nguồn hình ảnh, Paula Olson NOAA
Chụp lại hình ảnh,
Cá heo California có điểm nhận diện là vòng quanh mắt
Torre cũng phê phán nỗ lực bảo tồn suốt ba thập niên qua đã tập trung quá nhiều vào cộng đồng nhỏ 1500 ngư dân, những người đã quá mệt mỏi vì bị đổ lỗi.
Người ta cần phải tập trung nhiều hơn vào hệ sinh thái của cá heo California và tính biểu tượng quan trọng của loài này đối với Mexico, ông nói.
Đó là lý do vì sao Torre đưa ra ý tưởng một chiến dịch quốc gia đưa hình ảnh cá heo California trở thành một biểu tượng của đất nước này.
Khẩn cấp
Với lý do tương tự, Tổng thống Mexico hồi tháng Tư 2015 đã công bố một kế hoạch bảo tồn khẩn cấp.
Vào tháng 5/2015, lưới rê đánh bắt cá đã bị cấm sử dụng trong vùng có cá heo California sinh sống. Ngư dân địa phương được đền bù cho các thiệt hại phát sinh.
"Các thiết bị đánh cá thay thế đang được phát triển và thử nghiệm để thay thế hẳn lưới rê, và những loại lưới sử dụng để bắt tôm đã bị cấm," Legorreta giải thích.
Gần đây, các khảo sát trên không cho thấy gần Đồng bằng sông Colorado đã có sự hiện diện đông đảo hơn của cá heo California.
Nguồn hình ảnh, Paula OlsonNOAA
Chụp lại hình ảnh,
Cá heo California giảm số lượng liên tục trong thập niên vừa qua
Điều này có nghĩa nỗ lực tập trung của Hải quân Mexico trong khu vực này có thể đã giúp cá heo California tránh bị bắt bởi các tàu cá bất hợp pháp.
Điều này cho thấy chúng ta vẫn còn hy vọng.
Nhưng cho đến khi lưới rê đánh cá bất hợp pháp bị dừng hẳn thì nguy cơ cao với loài thuộc bộ cá voi này vẫn còn tồn tại.
50 cá thể vẫn là chưa đủ để cá heo California có thể sinh sản và đạt số lượng an toàn.
Vì thế, Mexico vẫn đang bị đe doạ mất đi loài động vật có vú đặc hữu lớn nhất của mình.
Các nhà nghiên cứu nói nếu các quốc gia khác không áp dụng những biện pháp tương tự, thì "cá heo California sẽ không chỉ là loài thuộc bộ cá voi cuối cùng tuyệt chủng trong tương lai gần".