Trong các loại thực phẩm gây ngộ độc thì ngộ độc nấm là nguy hiểm và có tỷ lệ tử vong nhiều nhất vì so với các loại rau độc do chứa các độc tố muscarin, phallatoxin, amatoxin… có tác dụng tiêu hủy hồng cầu, bạch cầu, tế bào thần kinh. Chỉ cần vài cây nấm độc trong món ăn có nấm cũng có thể gây độc, thậm chí làm chết nhiều người.
Theo quan niệm của nhiều người, nấm là loại thực phẩm giàu dinh dưỡng, chế biến được nhiều món ăn ngon, lạ, hấp dẫn, do vậy nhu cầu sử dụng nấm không ngừng tăng cao. Mùa xuân với thời tiết ấm, ẩm rất thuận lợi cho các loại nấm phát triển và đây cũng là thời điểm thường xảy ra các vụ ngộ độc nấm.
Biểu hiện ngộ độc nấm
Triệu chứng thường gặp đầu tiên là loạn nhịp thở, chóng mặt buồn nôn, rối loạn hoạt động của bộ máy tiêu hóa, gan thận, co giật, rối loạn thần kinh, tim mạch, hôn mê và tê liệt thần kinh trung ương… Phải nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu kịp thời. Tuy nhiên, tuỳ thuộc vào loại nấm mà người bệnh sẽ có các biểu hiện sau đây:
Biểu hiện ngộ độc sớm: Thường biểu hiện sau ăn 30 phút đến 2 giờ, tối đa là 6 giờ.
Biểu hiện ngộ độc muộn: Có thể sau khi ăn 6 – 40 giờ [trung bình 12 giờ] mới xuất hiện triệu chứng. Hầu hết các trường hợp do nấm lục [nấm độc xanh đen] 6 – 40 giờ sau ăn, bệnh nhân mới biểu hiện đau bụng đi ngoài buồn nôn thậm chí, tiêu chảy dữ dội và nhiều khi hầu hết chất độc đã vào máu. Có trường hợp sau 1 – 2 ngày điều trị, các biểu hiện nôn, đau bụng, tiêu chảy đỡ, người bệnh [thậm chí có thể cả cán bộ y tế] nghĩ là bệnh đã khỏi. Nhưng trên thực tế, tình trạng ngộ độc vẫn tiếp diễn âm thầm ở các cơ quan khác. Sau 3 – 4 ngày: vàng mắt, vàng da, mệt mỏi, ăn kém, tiểu ít dần, phù, chảy máu nhiều nơi, hôn mê và tử vong.
Xử trí khi bị ngộ độc nấm
Trong khi chờ vận chuyển cấp cứu, bằng mọi biện pháp phải loại nhanh chất độc ra khỏi cơ thể bằng cách gây nôn hoặc dùng thuốc giải độc có tác dụng làm giảm hoặc trung hòa chất độc [than hoạt tính]. Cụ thể:
Gây nôn: móc họng cho nôn hoặc dùng lông gà rửa sạch ngoáy vào họng cho buồn nôn, nôn cho đến khi ra nước trong mới thôi. Nếu không nôn được thì phải rửa dạ dày hoặc tẩy thụt loại chất độc ra khỏi ruột bằng dung dịch thuốc tím 0,1% hoặc dùng dung dịch 5% natricacbonat, uống 30g sunfat natri hoặc sunfat manhe với 1-2 cốc nước.
Uống than hoạt tính: Uống 30g than hoạt tính [2 thìa canh] với 1-2 cốc nước [có thể cho ít đường trắng cho dễ uống]. Than hoạt sẽ hấp phụ chất độc, chuyển vào phân để tống ra ngoài. Nếu không có than hoạt thì mua viên carbogast hoặc carbophos 400mg/viên để uống. Nếu nạn nhân mê man bất tỉnh, cần đưa đi cấp cứu ngay tại cơ sở y tế gần nhất. Nếu người bệnh hôn mê, sốt co giật thì phải cho nằm nghiêng. Nếu người bệnh thở yếu, ngừng thở thì hà hơi thổi ngạt hoặc hô hấp nhân tạo bằng các phương tiện cấp cứu tại chỗ.
Chú ý: Trường hợp nặng, sau khi sơ cứu tại y tế cơ sở, cần nhanh chóng chuyển về tuyến trên có phương tiện hồi sức tích cực tốt để theo dõi và điều trị [thường tuyến tỉnh trở lên]. Nếu có dấu hiệu đe dọa tính mạng, phải chuyển về trung tâm chống độc. Thận trọng loại biểu hiện ngộ độc muộn, mặc dù sau khi sơ cứu đã hết triệu chứng nôn, đau và tiêu chảy nhưng cũng không nên về nhà ngay trong 1-2 ngày đầu mà cần nằm tại viện để theo dõi thêm vì có thể sau 3-4 ngày, các biểu hiện suy gan thận mới bộc lộ…, nếu chủ quan có thể sẽ nguy hiểm đến tính mạng.
Mới đây, ngày 28-3-2108, một gia đình ở Vị Xuyên, Hà Giang bị ngộ độc nấm, đã khiến ba trong bốn thành viên trong gia đình tử vong.
Theo BS Nguyễn Tiến Dũng [Trung tâm Chống độc BV Bạch Mai], loại nấm mà bốn người trong gia đình ông Sùng Diêu Hồng [nạn nhân cuối cùng sống sót và đang trong quá trình điều trị] ăn phải là loại nấm gây ngộ độc chậm. Đây là loại nguy hiểm, thường gây chết người sau khi ăn chỉ một mũ nấm, do viêm gan nhiễm độc phá hủy tế bào gan, suy gan cấp, dẫn đến hôn mê gan. Các biểu hiện xuất hiện muộn sau khi ăn 6-40 giờ [thường là 12-18 giờ], bệnh nhân buồn nôn, nôn nhiều, tiêu chảy liên tục như tả, kéo dài 1-2 ngày, gây mất nước và rối loạn điện giải, trụy mạch, tiểu ít hoặc vô niệu.
Trên thực tế, việc phân biệt các loại rau quả độc và đặc biệt là nấm độc thường rất khó và phức tạp. Hơn nữa, lượng chất độc trong các bộ phận của cây cũng khác nhau tùy theo mùa và mức độ ăn, mức độ thích ứng, độ tuổi của mỗi người. Theo các chuyên gia, trong các loại thực phẩm gây ngộ độc thì ngộ độc nấm là nguy hiểm và có tỉ lệ tử vong nhiều nhất vì so với các loại rau độc do chứa các độc tố muscarin, phallatoxin, amatoxin… có tác dụng tiêu hủy hồng cầu, bạch cầu, tế bào thần kinh. Chỉ cần vài cây nấm độc trong món ăn có nấm cũng có thể gây độc, thậm chí làm chết nhiều người.
Trong các loại thực phẩm gây ngộ độc thì ngộ độc nấm là nguy hiểm và có tỉ lệ tử vong nhiều nhất. Ảnh: Internet
Các triệu chứng ngộ độc nấm thường thấy: Triệu chứng thường gặp đầu tiên là loạn nhịp thở, chóng mặt buồn nôn, rối loạn hoạt động của bộ máy tiêu hóa, gan thận, co giật, rối loạn thần kinh, tim mạch, hôn mê và tê liệt thần kinh trung ương...
Ngoài ra, với các biểu hiện ngộ độc chậm, thông thường sau khi ăn nấm 6-40 giờ [trung bình 12 giờ] mới xuất hiện triệu chứng, các bác sĩ đã chỉ ra một số dấu hiệu sau đây: Hầu hết các trường hợp do nấm lục [nấm độc xanh đen] 6-40 giờ sau ăn, bệnh nhân mới biểu hiện nôn, đau bụng, tiêu chảy dữ dội và nhiều trong khi đó hầu hết chất độc đã vào máu. Có trường hợp sau 1-2 ngày điều trị, các biểu hiện nôn, đau bụng, tiêu chảy đỡ, người bệnh [thậm chí có thể cả cán bộ y tế] nghĩ là bệnh đã khỏi. Nhưng trên thực tế, tình trạng ngộ độc vẫn tiếp diễn âm thầm ở các cơ quan khác. Sau 3-4 ngày: Vàng mắt, vàng da, mệt mỏi, ăn kém, tiểu ít dần, phù, chảy máu nhiều nơi, hôn mê và tử vong, theo báo Sức Khỏe Và Đời Sống.
Trước những sự việc trên, Cục An toàn thực phẩm đã đưa ra một số lưu ý về cách xử trí cũng như dự phòng ngộ độc nấm, để giảm thiểu những điều không may khi ăn loại thực phẩm này.
Xử trí
- Ngay khi có triệu chứng ngộ độc nấm phải gây nôn, rồi chuyển đi cấp cứu ở trung tâm y tế gần nhất để chữa trị kịp thời: Rửa dạ dày, cho uống than hoạt tính sớm.
- Đưa cả những người cùng ăn nấm dù chưa có biểu hiện triệu chứng đến cơ sở y tế.
- Mang mẫu nấm còn lại hoặc thức ăn chế biến từ nấm còn lại mang tới cơ sở y tế để sơ bộ xác định loài nấm.
Dự phòng ngộ độc nấm
- Xác định thời gian từ lúc ăn nấm đến lúc có triệu chứng ngộ độc nấm: Nếu dưới sáu tiếng: điều trị ở xã, huyện; nếu hơn sáu tiếng gửi bệnh nhân lên bệnh viện tỉnh nơi có điều kiện lọc máu.
- Chỉ sử dụng khi biết chắc chắn nấm ăn được.
- Tuyệt đối không được ăn nấm lạ, nấm hoang dại kể cả nấm màu trắng, nấm có đủ các phần của thể quả [mũ, phiến nấm, cuống, vòng cuống và bao gốc] đặc biệt là những loại nấm có đầy đủ vòng cuống, bao gốc thường là nấm độc.
- Không ăn thử nấm, dứt khoát loại bỏ nấm khi còn nghi ngờ.
- Không hái nấm non chưa xòe mũ vì chưa bộc lộ hết đặc điểm cấu tạo khó nhận dạng nấm độc.
- Nấm tươi ăn được mới hái nên nấu ăn ngay, nếu để ôi, dập nát có thể hình thành độc tố mới gây ngộ độc.