[Xem Rối loạn nhân dạng phân ly Rối loạn nhân dạng phân ly Rối loạn nhân dạng phân ly, trước đây được gọi là rối loạn đa nhân cách, là một loại rối loạn phân ly đặc trưng bởi 2 trạng thái nhân cách [hay còn gọi là người thay đổi, trạng thái tự thân... đọc thêm .]
Đặc tính nhân cách đại diện cho các mẫu suy nghĩ, nhận thức, phản ứng và các mối quan hệ có tính chất tương đối ổn định theo thời gian.
Rối loạn nhân cách tồn tại khi những đặc tính trở nên rõ ràng, cứng nhắc, và không thích nghi làm suy giảm chức năng tương tác cá nhân và/hoặc công việc. Những sự không thích nghi xã hội này có thể gây ra những khó chịu đáng kể với những người có rối loạn nhân cách và những người xung quanh họ. Đối với những người có rối loạn nhân cách [không giống như những người khác tìm kiếm đến sự tư vấn], nỗi đau khổ do hậu quả của hành vi không thích nghi xã hội của bản thân thường là lý do họ tìm kiếm đến sự điều trị, hơn là bất kỳ sự không thoải mái nào với những suy nghĩ và cảm xúc của họ. Do đó, đầu tiên bác sĩ lâm sàng phải giúp bệnh nhân nhận thấy rằng đặc tính nhân cách của họ là gốc rễ của vấn đề.
Rối loạn nhân cách thường bắt đầu trở nên rõ ràng trong giai đoạn muộn ở độ tuổi vị thành niên hoặc giai đoạn đầu ở độ tuổi người lớn, và các đặc tính và các triệu chứng của chúng khác nhau đáng kể về mức độ kéo dài của chúng; nhiều trường hợp cần thời gian để giải quyết.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Phiên bản thứ năm [DSM-5] liệt kê 10 loại rối loạn nhân cách riêng biệt Các Loại Rối Loạn Nhân Cách [Xem Rối loạn nhân dạng phân ly.] Những rối loạn nhân cách nói chung là các hình thái lan tỏa và kéo dài về nhận thức, phản ứng, và liên quan đến việc gây ra tình trạng đau khổ đáng kể hoặc... đọc thêm . Một số loại [ví dụ, rối loạn nhân cách chống đối xã hội, ranh giới] có khuynh hướng giảm hoặc được giải quyết theo độ tuổi; những rối loạn khác [ví dụ, rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức, loại phân liệt] ít có khả năng thuyên giảm hoặc giải quyết theo độ tuổi.
Khoảng 10% dân số nói chung và tới một nửa số bệnh nhân tâm thần ở các đơn vị bệnh viện và phòng khám có rối loạn nhân cách. Nhìn chung, không có sự khác biệt rõ ràng về giới tính, tầng lớp kinh tế xã hội và chủng tộc. Tuy nhiên, trong rối loạn nhân cách chống đối xã hội, nam giới gặp nhiều hơn nữ giới với tỉ lệ 6:1. Trong rối loạn nhân cách ranh giới, phụ nữ chiếm tỉ lệ lớn hơn nam giới 3:1 [nhưng chỉ ở các cơ sở lâm sàng chứ không phải ở dân số chung].
Đối với hầu hết các rối loạn nhân cách, tỉ lệ di truyền khoảng 50%, tương đương hoặc cao hơn nhiều so với nhiều rối loạn tâm thần điển hình khác. Tỉ lệ di truyền này đối ngược với giả thuyết chung rằng các rối loạn nhân cách là những khiếm khuyết về nhân cách chủ yếu hình thành bởi một môi trường bất lợi.
Chi phí chăm sóc sức khoẻ trực tiếp và các chi phí gián tiếp của việc mất năng suất lao động liên quan đến rối loạn nhân cách, đặc biệt là rối loạn nhân cách ranh giới và rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức, lớn hơn đáng kể so với các chi phí tương tự liên quan đến rối loạn trầm cảm điển hình hoặc rối loạn lo âu lan tỏa.
Các Loại Rối Loạn Nhân Cách
DSM-5 nhóm 10 loại rối loạn nhân cách thành 3 nhóm [A, B, và C], dựa trên các đặc điểm tương tự. Tuy nhiên, sự hữu ích lâm sàng của các nhóm này vẫn chưa được thiết lập.
Nhóm A được đặc trưng bởi tính kỳ quặc hoặc lập dị. Nhóm A bao gồm các rối loạn nhân cách sau đây với các đặc tính riêng biệt của từng rối loạn:
Paranoid Rối loạn nhân cách Paranoid [PPD] Rối loạn nhân cách paranoid được đặc trưng bởi một hình thái lan rộng của sự không tin tưởng và sự nghi ngờ không có lý do đối với người khác liên quan đến việc giải thích động cơ của họ như... đọc thêm : Không tin tưởng và nghi ngờ
Phân liệt Rối loạn nhân cách phân liệt [ScPD] Rối loạn nhân cách phân liệt được đặc trưng bởi một hình thái lan tỏa của sự tách rời và không quan tâm trong các mối quan hệ xã hội và một phạm vi giới hạn của cảm xúc trong mối quan hệ giữa... đọc thêm : Mất quan tâm đến người khác
Loại phân liệt Rối loạn nhân cách loại phân liệt Rối loạn nhân cách loại phân liệt được đặc trưng bởi một hình thái lan tỏa của sự khó chịu dữ dội và giảm khả năng cho các mối quan hệ gần gũi, do nhận thức và cảm nhận sai lầm, và do hành vi... đọc thêm : Ý tưởng và hành vi lập dị
Nhóm B được đặc trưng bởi tính kịch tính, xúc cảm, hoặc thất thường. Nhóm B bao gồm các rối loạn nhân cách sau đây với các đặc tính riêng biệt của từng rối loạn:
Chống đối xã hội Rối loạn nhân cách chống đối xã hội [ASPD] Rối loạn nhân cách chống đối xã hội được đặc trưng bởi một hình thái của việc không quan tâm đến hậu quả và quyền lợi của người khác. Chẩn đoán theo tiêu chuẩn lâm sàng. Điều trị có thể bao... đọc thêm : Thiếu trách nhiệm với xã hội, không tôn trọng người khác, lừa dối, và thao túng người khác vì lợi ích cá nhân
Ranh giới Rối loạn nhân cách ranh giới [BPD] Rối loạn nhân cách ranh giới được đặc trưng bởi một hình thái toàn thể về sự không ổn định và quá nhạy cảm trong các mối quan hệ giữa các cá nhân, sự mất ổn định về hình ảnh của bản thân, sự... đọc thêm : Không chịu được sự cô đơn và rối loạn điều chỉnh cảm xúc
Kịch tính Rối loạn nhân cách kịch tính [HPD] Rối loạn nhân cách kịch tính được đặc trưng bởi một hình thái phổ biến của sự xúc cảm quá mức và tìm kiếm sự chú ý quá mức. Chẩn đoán dựa theo tiêu chuẩn lâm sàng. Điều trị với liệu pháp tâm... đọc thêm : Tìm kiếm sự chú ý
Tự yêu bản thân Rối loạn nhân cách ái kỷ [Narcissistic Personality Disorder - NPD] Rối loạn nhân cách ái kỷ được đặc trưng bởi một hình thái phổ biến của sự tự cao, nhu cầu phải được nịnh nọt, và thiếu sự đồng cảm. Chẩn đoán theo tiêu chuẩn lâm sàng. Điều trị với liệu pháp... đọc thêm : Dựa trên sự rối loạn điều chỉnh, lòng tự trọng dễ bị tổn thương và sự tự cao
Nhóm C được đặc trưng bởi đặc tính lo âu hoặc sợ hãi. Nhóm C bao gồm các rối loạn nhân cách sau đây với các đặc tính riêng biệt của từng rối loạn:
Né tránh Rối loạn nhân cách né tránh [AVPD] Rối loạn nhân cách né tránh được đặc trưng bởi việc né tránh các tình huống xã hội hoặc tương tác có nguy cơ bị từ chối, phê bình, hoặc bị làm bẽ mặt. Chẩn đoán theo tiêu chuẩn lâm sàng. Điều... đọc thêm : Né tránh sự tiếp xúc giữa các cá nhân do tính nhạy cảm về sự bị từ chối
Phụ thuộc Rối loạn nhân cách phụ thuộc [DPD] Rối loạn nhân cách phụ thuộc được đặc trưng bởi một nhu cầu toàn thể, quá mức về việc cần được chăm sóc, dẫn đến hành vi phục tùng và bám víu. Chẩn đoán theo tiêu chuẩn lâm sàng. Điều trị bằng... đọc thêm : Tính phục tùng và nhu cầu phải được chăm sóc
Ám ảnh nghi thức Rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức [OCPD] Rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức được đặc trưng bởi một sự bận tâm lan tỏa về trật tự, chủ nghĩa hoàn hảo và sự kiểm soát [không có chỗ cho sự linh hoạt] mà cuối cùng làm chậm hoặc ngăn cản... đọc thêm : Chủ nghĩa hoàn hảo, cứng nhắc, và sự bướng bỉnh
Triệu chứng và Dấu hiệu
Theo DSM-5, rối loạn nhân cách chủ yếu là vấn đề của
Sự tự xác định bản thân
Những mối quan hệ cá nhân
Các vấn đề tự xác định bản thân có thể biểu hiện như một hình ảnh không ổn định về bản thân [ví dụ như có người dao động bản thân giữa sự tự tế hay sự xấu xa] hoặc là những điểm không nhất quán trong các giá trị, mục tiêu và ngoại hình [ví dụ như có người có tính tôn giáo sâu sắc khi ở nhà thờ, nhưng lại báng bổ và thiếu tôn trọng ở những nơi khác].
Những vấn đề liên quan đến tương tác cá nhân thường biểu hiện bởi sự thất bại trong việc phát triển hoặc duy trì các mối quan hệ gần gũi và/hoặc thiếu nhạy cảm với người khác [ví dụ, không thể đồng cảm].
Những người có rối loạn nhân cách thường có vẻ không nhất quán, bối rối và bực bội đối với những người xung quanh họ [bao gồm cả các bác sĩ lâm sàng]. Những người này có thể gặp khó khăn trong việc biết ranh giới giữa chính họ và những người khác. Lòng tự trọng của họ cao hay thấp một cách không thích hợp. Họ có thể có các hình thức nuôi dạy con không phù hợp, tách rời, quá xúc cảm, lạm dụng, hoặc không có trách nhiệm, có thể dẫn đến các vấn đề về thể chất và tinh thần ở vợ/chồng hoặc con cái của họ.
Những người có rối loạn nhân cách có thể không nhận ra rằng họ có vấn đề.
Chẩn đoán
Tiêu chuẩn lâm sàng [DSM-5]
Một khi các nhà lâm sàng nghi ngờ có một rối loạn nhân cách, họ đánh giá các khuynh hướng nhận thức, cảm xúc, tương tác cá nhân và hành vi sử dụng các tiêu chuẩn chẩn đoán cụ thể. Có nhiều công cụ chẩn đoán tinh vi và thực nghiệm hơn dành cho các chuyên gia lâm sàng chuyên sâu hơn.
Chẩn đoán rối loạn nhân cách đòi hỏi những điều sau đây:
Một hình thái dai dẳng, không có tính mềm dẻo, mang tính xâm phạm về các đặc tính không thích nghi liên quan đến 2 trong số những điều sau đây: nhận thức [các cách hoặc nhận thức và giải thích về bản thân, những người khác và các sự kiện], tính xúc cảm, chức năng tương tác cá nhân và kiểm soát xung động
Khó chịu hoặc sự suy giảm chức năng đáng kể là kết quả từ hình thái không thích nghi
Tính ổn định và khởi phát sớm [trong giai đoạn thanh thiếu niên hoặc đầu giai đoạn trường thành] của hình thái
Ngoài ra, phải loại trừ các nguyên nhân khác gây ra các triệu chứng này [ví dụ như rối loạn sức khỏe tâm thần khác, sử dụng chất, chấn thương đầu].
Đối với các rối loạn nhân cách được chẩn đoán ở những bệnh nhân