Hình tượng người phụ nữ trong Vợ nhặt và Chiếc thuyền ngoài xa

HÌNH TƯỢNG NGƯỜI PHỤ NỮ QUA BA TÁC PHẨM: VỢ CHỒNG A PHỦ
CỦA TƠ HỒI, VỢ NHẶT CỦA KIM LÂN VÀ CHIẾC THUYỀN NGOÀI
XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

Phụ nữ là đề tài quen thuộc trong nền văn học Việt Nam, nhất là những phụ nữ có số
phận nhỏ bé, chịu nhiều đắng cay, tủi nhục. Đặc biệt trong giai đoạn 1945 đến hết thế
kỉ XX, đề tài này đã được thể hiện khá đặc sắc qua nhiều nhân vật. Nổi trội hơn cả là
hiện tượng Mị trong Vợ chồng A Phủ của Tơ Hồi, nhân vật Vợ nhặt và bà cụ Tứ
trong tác phẩm cùng tên của Kim Lân và nhà văn Nguyễn Minh Châu, với hình ảnh
người đàn bà hàng chài qua truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa. Mỗi nhân vật đều
mang mỗi hoàn cảnh, số phận đáng thương nhưng ở họ vẫn toát lên những phẩm chất
đáng quý của người phụ nữ Việt Nam.

Góp vào nền văn học nước nhà, Tơ Hồi với tác phẩm Vợ chồng A Phủ, Kim Lân với
Vợ nhặt và tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu đã tơ đậm hơn
hình tượng người phụ nữ. Những nhà văn này đã góp lên tiếng nói chung- tiếng nói
nhân đạo đối với họ. Khơng những thể hiện sự quan tâm, thông cảm, đồng cảm với
những số phận bất hạnh này mà những nhà văn còn trân trọng, ngợi ca những phẩm chất
cao quý của người phụ nữ.

nhất cho những con người ấy là Mị, một nhân vật có số phân bi đát, đáng thương nhưng
mang đầy phẩm chất tốt đẹp.

Mở đầu tác phẩm Tơ Hồi giới thiệu Mị là một cô gái ngồi quay sợi bên tảng đá trước
cửa, cạnh tàu ngựa lúc nào cũng vậy dù thái cỏ ngựa, dệt vải, chẻ củi hay cõng nước
dưới khe suối lên cô ấy cũng cúi mặt, mặt buồn rười rượi. Đó là hình tượng con người
nô lệ bị chà đạp. Nhưng Mị là ai?_ Cô là con dâu gạt nợ nhà Pá Tra, một số phận bất
hạnh.

mờ, trăng trắng không biết là sương hay là nắng. Mị hầu như mất hết ý thức về bản
thân và những mong muốn đổi thay cho số phận của mình, thậm chí Mị cũng khơng có

Thật vậy, dường như sự rẻ rúng, tủi nhục là hằng số chung cho tất cả những người phụ
nữ phải sống trong cái xã hội cổ hủ lúc bấy giờ. Vợ nhặt của nhà văn Kim Lân. Đây là
một thiên truyện ngắn đặc sắc với những tình huống độc đáo, hấp dẫn, mang đầy tinh
thần nhân đạo. Tác phẩm Vợ nhặt được rút từ tập truyện ngắn Con chó xấu xí- một
thành cơng đáng kể của Kim Lân.

Từ trước đến nay, đọc Vợ nhặt, chúng ta vẫn thường bàn nhiều hơn về hai mẹ con
anh Tràng mà gần như ít chú ý đến cơ vợ nhặt. Thực ra, từ nhân vật này, nhà văn Kim
Lân đã thể hiện được niềm thông cảm sâu sắc của mình trước số phận éo le của người
phụ nữ. Ngay từ tựa đề của tác phẩm đã gợi lên sự chua xót, mỉa mai, một nỗi đau khơng
thể nói thành lời. Vợ nhặt một hành động nghe sao đơn giản mà lại dễ dàng đến như
vậy? Điều đó hồn tồn trái ngược với quan niệm của dân gian: Tậu trâu, lấy vợ, làm

nhà Trong ba việc ấy thật là khó thay Vậy mà ở đây Tràng đã nhặt được vợ hẳn hoi.

đáng q vốn có của người phụ nữ. Lần thứ hai gặp lại anh Tràng, thị rách quá, quần
áo tả tơi gầy xọp hẳn đi. Khi được mời ăn, thị sà xuống cắm đầu ăn một chặp bốn bát
bánh đúc, chẳng chuyện trị gì. Cái đói đã đẩy lùi sĩ diện, nhân cách, và thị đã không
băn khoăn theo Tràng về làm vợ chỉ với một ý nghĩ cho khỏi đói để sống cái đã. Xưa
nay trong truyền thống đạo lí Việt Nam, chuyện tỏ tình vốn mang màu sắc tình tứ, duyên
dáng, e lệ. Ấy thế mà giờ cũng chỉ trần trụi là câu chuyện lăn xả vào miếng ăn, để sau
đó trở thành vợ nhặt của người đàn ơng xa lạ kia. Thế mới biết cái đói ghê gớm như
thế nào!

chị. Người đàn bà bỗng chép miệng, con mắt như đang nhìn suốt cả cuộc đời mình:
Giá tơi đẻ ít đi, hoặc chúng tơi sắm được một chiếc thuyền rộng hơn, từ ngày cách mạng
về đã đỡ đói khổ chứ trước kia vào các vụ bắc, ông trời làm động biển suốt hàng tháng,
cả nhà vợ chồng con cái toàn ăn cây xương rồng luộc chấm muối

yếu đuối này. Ta hiểu, những khó khăn một phần đến từ đàn con nheo nhóc, nhưng

người phụ nữ ấy có tội gì đâu! Chị đã phải cong mình lên chịu đựng những bi kịch đời
thường, chịu đựng những trần đòn roi như trước đây chị vẫn thường hay chịu. Ba ngày
một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng, mật độ dày đặc, những trận đòn vẫn như mưa
đổ xuống. À ơi! ai ru câu ca dao thân em như tấm lụa đào à ơi! có làm cho chị
cúi đầu nuốt dịng nước mắt đắng cay chua xót cho số phận của mình. Chị sinh ra cũng
như bao người phụ nữ khác, có mạnh mẽ thì cũng chỉ là gồng mình gắng gượng, tâm
hồn của chị vẫn thật yếu đuối mỏng manh. Ai nói rằng những giọt nước mắt của người
đàn bà rơi xuống, nhưng bây giờ khơng phải chỉ vì những trận địn roi, mà một bàn tay
nào đó đã bóp vụn trái tim và sự nhạy cảm trong tâm hồn con người ấy.Giữa xã hội phát
triển đó vẫn cịn là một câu hỏi xót xa!

những nỗi đau khổ, những bất công của xã hội, của cuộc sống đã đẩy cuộc đời họ vào
những bế tắc cùng cực. Mà ở đấy, các nhà văn đã tô đậm lên tất cả đó là những vẻ đẹp
phẩm chất thật đáng trọng- thứ ánh sáng đẹp đẽ của tâm hồn người phụ nữ. Bằng tình
yêu cuộc sống, khát vọng được sống mãnh liệt và với những phẩm chất tốt đẹp vốn có

Như nhà văn Nguyễn Khải đã từng viết: Sự sống nảy sinh trong cái chết, hạnh phúc
hiện hữu từ trong những cái hi sinh gian khổ, ở đời này không có con đường cùng, chỉ
có những ranh giới, điều cốt yếu là phải có sức mạnh để bước qua những ranh giới ấy.
Và có lẽ đấy là dư âm vang sâu nhất trong tâm hồn mỗi độc giả khi đọc các tác phẩm

Mị vốn là một cô gái Mèo xinh đẹp, trẻ trung hồn nhiên và có tài thổi sáo cơ uốn chiếc

lá trên mơi, thổi lá cũng hay như thổi sáo có bao nhiêu người mê, ngày đêm thổi sáo đi

đó bằng một q trình phát triển tâm lí, hành động khá sâu sắc và hợp lý . Ngay sau khi
bị rơi vào cảnh làm con dâu gạt nợ cho nhà thống lí, Mị cầm nắm lá ngón về nhà lạy
chào vĩnh biệt cha. Cô định tự tử vì ý thức được cuộc sống tủi nhục của mình và không
chấp nhận cuộc sống ấy. Nhưng sự uất ức đến nỗi muốn chết ấy lại là một biểu hiện của
lòng ham sống và khát vọng tự do, vì khơng muốn tiếp tục một cuộc sống đầy đoạ nên
cơ đã tìm đến cái chết như một phương tiện giải thốt nhưng rồi cơ lại khơng thể
chết vì cịn đó món nợ truyền kiếp. Thương cha không muốn cha phải khổ và thế là Mị
đành phải sống, sống mà như đã chết bởi ở lâu trong cái khổ dần dần Mị cũng quen đi
. Chính lúc này, cơ gái lại càng đáng thương hơn, bởi muốn chết nghĩa là con người ấy
còn ham sống, không chấp nhận một cuộc sống không xứng đáng nhưng phải sống tủi
nhục đoạ đày và không còn ý nghĩ đến cái chết, nghĩa là sự ham sống của con ngưịi
dường như đã khơng cịn nữa.

Tuy nhiên với tấm lịng nhân hậu đầy cảm thơng, nhà văn vẫn nhận ra rằng khát vọng
hạnh phúc trong Mị có thể bị vùi lấp, lãng quên đâu đó nhưng khơng thể bị tiêu tan.
Trong tâm hồn trẻ trung sớm bị chai sần vì đọa đày, đau khổ kia vẫn cịn âm ĩ đâu đó
một ngọn lửa ham sống và chắc chắn nó sẽ bùng cháy mạnh mẽ hơn khi gặp những điều
kiện thuận lợi. Và điều ấy đã đến, đó là vào một đêm tình mùa xuân trong ngày Tết.

có con trai con gái ta đi tìm người yêu

sự sống mỗi lúc một rõ, một tha thiết. Thế là từ ngoại cảnh đã tác động đến cảm xúc,

tâm trạng và cuối cùng là hành động. Năm đó Mị đã uống rượu uống ừng ực từng bát

rồi say lịm người, cái say vừa gợi nhớ, vừa gây lãng quên. Nhớ những ngày còn con
gái, nhớ những đêm xuân hò hẹn và lãng quên thực tại. Mị nhìn, nghe mà khơng thấy,
cuộc rượu tàn lúc nào không hay: Mị lịm mặt ngồi đấy nhìn mọi người nhảy đỏng
người hát [] rượu đã tan lúc nào người về , người đi chơi đã vắng cả . Mị không biết
Mị ngồi trơ một mình giữa nhà .Nhưng lịng Mị đang nhớ về ngày trước tai Mị
văng vẳng tiếng gọi bạn đầu làng.Quá khứ dồn dập trở về rất sống động, rất rõ, thiết
tha nhưng quan trọng hơn là cái say đã mơ hồ nhớ rằng: Mị vẫn còn là một con
người, Mị vẫn còn trẻ và cái quyền của một con người trong ngày tết. Mị phơi phới trở
lại, trong lòng đột nhiên vui sướng trở lại như những đêm tết ngày trước. Mị trẻ lắm,
Mị muốn đi chơi, bao nhiêu người có chồng cũng đi chơi tết huống chi , A sử với Mị
khơng có lịng với nhau nhưng phải ở với nhau trong cái trạng thái nửa say, nửa
tỉnh ấy, lại thêm sự thôi thúc của tiếng sáo réo rắt gọi bạn yêu vẩn lơ lững bay ngoài
đường anh ném pao, em không bắt/ em không yêu quả pao rơi rồi đã dẫn Mị đến một
hành động chưa từng thấy kể từ khi cô bước chân vào nhà thống lý Pá tra cơ quấn lạ

Sau cái Tết ấy , những năm tháng nặng nề trong phân thận nô lệ tủi nhục của Mị tưởng

khao khát được sống, và mong muốn được sống cho ra sống thật đáng quý của một

người phụ nữ không tên vợ nhặt.

Là một người đàn bà bị cái đói xơ đẩy đến cảnh ngộ thật éo le và thương tâm, phải rơi
vào tình huống trở thành vợ nhặt nhưng chị không mất đi vẻ chất phát, thuần hậu của
người phụ nữ lao động. Bị hồn cảnh xơ đẩy, dồn nén đến chỗ có nguy cơ bị chết đói

nên có lúc bên ngồi thành ra trâng tráo, trơ trẽn. Nhưng đó khơng phảỉ là bản chất vốn

có của chị phải đến lúc cùng đường, bị rơi vào tình thế phải theo khơng một nguời đàn
ơng xa lạ thì bản chất con người thật của thị mới được bộc lộ rõ. Trên con đường theo
Tràng về nhà, chị không khỏi cảm thấy ngượng ngùng xấu hổ, lòng chị vừa xấu hổ tủi
nhục vì dẫu có là bước đường cùng chị không thể tránh khỏi cái tiếng xấu nhất đối với
một người phụ nữ là đàn bà theo giaitrong cái bối cảnh của một xã hội lạc hậu, còn

ngộ và chấp nhận chị. Một biến cố cuộc đời đến quá bất ngờ khiến lịng chị khơng n

với bao tâm trạng lo âu. Do đó, bên cạnh dáng điệu phởn phơ tự đắc của tràng, vẻ e thẹn
ngượng ngập của chị càng thêm nổi bật. Riêng cái cách đi đứng của chị cũng là dấu
hiệu cho thấy đây là một người phụ nữ hiền thục, đoan trang, ý tứ người đàn bà đi
sau hén chừng 3- 4 bước, thị cắp cái thúng con đầu hơi cúi xuống, cái nón rách tàn
nghiêng nghiêng che khuất đi nửa mặt, thị có vẻ rốn rén, e thẹn

lâu thế sắp đến chưa vẫn chưa đến à? rồi nhà có ai khơng ? Chị hỏi vào tình
cảnh phải theo không Tràng cũng chẳng qua chỉ là bất đắt dĩ cần tìm một nơi nương tựa
qua ngày, hi vọng có thể may ra tránh được sự chết đói. Nên khi tận mắt chứng kiến gia
cảnh của Tràng chỉ là một cái nhà vắng teo, trên mảnh vườn mọc lỗn nhổn những bụi
cỏ dại thì chị khơng nén nỗi một tiếng thở dài. Hoá ra cái gia cảnh của anh mới ban
chiều còn vỗ vỗ vào túi khoe: rich bo cu hả là thế này đây. Nhưng chị còn biết sao
được nữa, chị cảm thấy thất vọng, buồn tủi, chua sót quá nên mặt cho Tràng lăng săn
đôn đả, thị nhép mép cười nhạt nhẽo [], hai tay ôm khư khư cái thúng mặt bần thần.
Tại sao đứng giữa căn nhà của mẹ con Tràng rồi mà người phụ nữ kia vẫn ôm khư khư
cái thúng thế? Phải chăng vì căn nhà rúm ró của mẹ con Tràng quá ư chật chội, chị
phải biết để nó ở đâu? Hay vì giờ đây cái thúng là tài sản duy nhất chị có nên chị khơng
thể xa rời.

Khơng tìm được sự no đủ nhưng dẫu sao, chị cũng bớt được một nổi lo trong dạ khi biết
nhà tràng chỉ có một mẹ già. Dĩ nhiên, chị hiểu đấy là đỡ phức tạp, khả năng bị xua đuổi
hắt hủi bị giảm xuống mức thấp nhất, mà đấy chẳng phải là một nửa sự sống đó sao?
Cho nên lúc ấy chỉ đã có thể tủm tỉm cười rồi lại đùa với Tràng đà mỗi một mình tơi
lại cịn mấy u. Bé lắm đấy. Và mặc dù vẫn còn rất buồn vì thất vọng chua chát, nhưng

Đặc biệt là trong bữa ăn của một ngày mới, người nói đến tồn chuyện vui chuyện

sung sướng về sau này lại là bà cụ gần đất xa trời , con người nói đến đấu tranh phá

kho thóc của Nhật chia cho người đói lại chính là chị người vợ nhặt nhân vật duy nhất

khơng có tên trong tác phẩm. Từng đồn người những người nghèo đói ầm ầm kéo

một dụng ý nghệ thuật , nhằm khẳng định khát vọng và sức sống manh mẽ của những
con người như chị.

Trong tác phẩm này 1 nhân vật cũng được nhà văn dành nhiều trong miêu tả và có
những thành công nổi bật là nhân vật bà cụ Tứ- mẹ của Tràng. Những gì đã diễn ra
trong tấm lịng của một bà mẹ nghèo khó nhưng rất từng trải và giàu lòng nhân hậu này
rất đúng để người đọc suy ngẫm. Xúc động cụ thể, hiểu hơn ai hết gia cảnh của mình

cùng cảnh ngộ của con trai bà trong những ngày đói kém hiện tại. Vì vậy, lúc đầu thấy

có một người đàn bà xa lạ đến nhà mình , lai gọi bằng U, bà hết sức ngạc nhiên. Sao
lại gọi mình bằng u? Nhưng bằng kinh nghiệm và sự từng trải, qua thái độ rối rít như
một đứa trẻ và những cô phân trần cắt nghĩa không mấy rành rẽ của con trai , bà đã hiểu
ra tất cả cơ sự . Kim Lân đã khôn khéo chọn giọng điệu và ngôn ngữ nội tâm rất đáng

nhạy cảm và từng trải bà lão cúi đầu nín lặng một sự nín lặng chứa đựng biết bao nổi

thương sót và trĩu nặng suy tư : bà lão hiểu rồi , lòng người mẹ nghèo khổ ấy còn hiểu
ra biết bao nhiêu cơ sự , vừa ai can sót thương cho số kiếp đứa con mình , chao ơi người
ta dựng vợ gã chồng cho con là trong nhà lúc ăn nên làm ra , những mong sinh con mở
mặt sau này cịn mình thì Biết nó chúng nó có ni nổi nhau qua cơn đói khát này
khơng". Đó là tâm lí thương thân tủi phận. Nhưng là sự thương thân tủi phận của một

người mẹ từng trải và giàu lòng nhân hậu, bởi trong cái ý nghĩ buồn tủi của bà còn chứa

đựng biết bao nhiêu tình thương và trách nhiệm. Do vậy mà nó ẩn chứa bao nổi lo lắng,
dằn vặt , xót xa của tấm lịng người mẹ của tấm lịng người mẹ trước cảnh ngộ trớ trêu
và đáng thương của đôi con trẻ trong những ngày đói khát trước mặt.Nhưng cụ tứ
thương con vô bờ bến, bà cụ đã từ chỗ tủi cho tận mình, thương cho con mình, bà lão
chuyển sang cảm thơng , thương xót cho người đàn bà xa lạ bỗng nhiên trở thành vợ
nhặt con mình: bà lão nhìn người đàn bà lịng đầy thương xót.Tác giả đã diễn tả
những ý nghĩ âm thầm , tủi cực mà đầy thông cảm của người đàn bà xa lạ ấy. Bà lão
nhìn thị và bà nghĩ: người ta có gặp bước khó khăn, đói khổ này, người ta mới lấy đến

con mình, mà con mình mới được vợ Vậy là tình yêu thương con, yêu thương đồng

con dâu sáng hôm sau, bà lão xăm xắn nhanh nhẹn khác hẳn ngày thường. Bà vui tươi

quét dọn cùng với cô con dâu bữa ăn đầu tiên của ngày. Người mẹ nhân hậu và từng
trải muốn nhom nhén một niềm vui sống, niềm hi vọng mới giúp con người có thêm
sức sống để vượt qua những khắc nghiệt của đói nghèo hiện tại, hướng tới một cuộc
sống tốt đẹp hơn. Cái nhìn đầy cảm thơng, u thương của bà cụ tứ đối với con dâu hay
đó cũng là cái nhìn đầy nhân đạo của Kim Lân đối với nhân vật người vợ nhặt một số

Bước vào thế giới nhân vật của Nguyễn Minh Châu, ta sẽ bắt gặp hình ảnh người đàn

bà làng chài - là hiện thân cho mảnh đời tăm tối, cơ cực vẫn còn tồn tại trong cuộc sống

quanh ta qua truyện ngắn chiếc thuyền ngồi xa. Một cuộc sống gia đình với nạn bạo
hành mà chị phải gánh chịu của người chồng vũ phu, tàn bạo: Chẳng nói chẳng rằng,
lão trút cơn giận như lửa cháy bằng cách dùng chiếc thắt lưng quật tới tấp vào lưng
người đàn bà , lão vừa đánh vừa thở hồng hộc hai hàm răng nghiến ken két, cứ mỗi nhát
quất xuống lão lại nguyền rủa bằng cái giọng rên rỉ đau đớn. Theo chị kể người
chồng chị trước đây là một anh con trai cục tính nhưng hiền lành lắm khơng bao giờ
đánh đập tơi.Nhưng rồi việc trốn lính làm cho khuynh gia bại sản , rồi hoàn cảnh sống
suốt ngay lênh đênh trên một con thuyền đám đàn bà trên thuyền đẻ nhiều con quá
vất vả cơ cực đã nhiễm vào người đàn ơng chài thói vũ phu: bất kể lúc nào thấy mệt
lại lôi tôi ra đánh, cũng như đàn ông thuyền khác uống rượugiá mà lão uống rượuthì
tơi cịn đỡ khổ. Một sự nhẫn nhục cam chịu dường như quá sức đối với chị .Nhưng từ
sâu thẳm tâm hồn, một sự thấu hiểu hiểu người và hiểu đời, một tình yêu thuỷ chung,
son sắc, đáng thương. Để nuôi đặng một sắp con chị đã chịu đựng nhịn nhục một cách
thật nhẫn nại đến mức khó hiểu, mặc cho chồng cứ đánh, cứ chửi người đàn bà với
một vẻ cam chịu đầy nhẫn nhục, không hề kêu lên một tiếng, chống trả, chạy trốn. Chị
càng không dám bỏ người chồng vũ phu, độc ác ấy với chỉ một lý do cũng rất đơn giản
cuộc mưu sinh khó nhọc, đầy bất trắc trên một chiếc thuyền chài lênh đênh sông nước

Và ở người đàn bà lam lũ khốn khổ đó, ta cũng nhận thấy le lói ánh sáng những hạt
ngọc lấp lánh của tâm hồn còn khuất lấp trong cái u tối, cay cực của đời chị. Chị phải
chấp nhận cuộc sống cay cực với mọi cực hình, chịu đựng sự đánh đập hàng ngày của
chồng vì chị hiểu rất rõ hồn cảnh của mình, hiểu rõ cái khắc nghiệt của đời sống và

chúng thì chị vơ cùng đau đớn và xấu hổ, nhục nhã cứ hết ôm chầm lấy con chị lại

vái lấy vái để trước mặt nó. Đau đớn vì rốt cuộc,cái tình cảnh khốn nạn của chị vẫn
không giấu nỗi các con không tránh được sự tổn thương trong tâm hồn, tình cảm của
chúng. Xấu hổ và bất lực vì sự nhục nhã của mình , vì sự thật về cái tình cảnh khốn nạn
của mình mà chị muốn giấu kín thì đã bị phơi bày ra hết .Và có lẻ cũng vì thiên chức
đó mà chị chấp nhận tình trạng bị hành hạ, chấp nhận cả cuộc đời cay đắng và đen tối
chỉ để mong có được niềm hạnh phúc thật bình dị, thật nhỏ nhoi: cũng có lúc vợ chồng
con cái chúng tơi sống hịa thuận vui vẻ hoặcvui nhất là lúc nhìn đàn con tơi chúng
nó đã căng nophải chăng ,đó chính là cái thứ ánh sáng lấp lánh của những hạt ngọc
tình mẫu tử ,tấm lịng bao dung vị tha và đức hi sinh của những người phụ nữ lao động
trong những mảnh đời còn nhiều cơ cực tăm tối quanh ta? Có điều , những hạt ngọc đó
cịn q lấm láp và nhiều tì vết bởi nó cịn lẩn trong buồn đất, trong cát bụi của sự nghèo
đói, lạc hậu, tối tăm