Theo nhiều chuyên gia nghiên cứu văn hóa, để đón Tết Nguyên đán, gia chủ sẽ sửa soạn ban thờ và cùng với đó là lễ cúng ông Công ông Táo. Người đảm nhiệm công việc này là người chỉn chu, có tâm trong công việc thờ cúng, bởi ban thờ tổ tiên là nơi linh thiêng. Việc lau dọn ban thờ cần làm tỉ mỉ, sạch sẽ và thành kính.
Trong đó, tỉa chân nhang là công việc rất quan trọng, theo truyền thống của người Việt. Trước đó, gia chủ thường sắm đĩa hoa quả tươi đặt lên thắp hương, xin phép quan thần linh và gia tiên việc dọn lại ban thờ, mời tổ tiên và thần linh tạm lánh. Sau đó và công đoạn lau chùi ban thờ bằng nước sạch, lau lại bằng rượu gừng, nước thơm. Việc lau dọn ban thờ nên làm trước ngày cúng Táo quân chầu trời.
Các gia đình thường tỉa chân hương vào dịp cuối năm.
Cũng theo các chuyên gia, việc tỉa chân hương thường được làm sau lễ tiễn Táo quân chầu trời, bởi các cụ xưa qua niệm rằng lúc đó các Táo đi vắng, có thể tranh thủ làm việc này. Sau khi thắp hương xin phép, gia chủ tỉa từng chân hương một cho đến khi còn lại ít chân hương đẹp nhất, thường để lại số lẻ: 3, 5, 7, 9.
Số chân hương đã tỉa sẽ được đốt trong lò hóa vàng, tro đem đổ xuống sông, hoặc vùi vào gốc cây [nên chọn cây to khỏe hãy vùi, bởi các cây non rất dễ bị chết.
Sau khi xong việc, cần thắp hương cẩn báo mời quan thần linh và gia tiên trở về.
Thực tế, các gia đình có thể làm công việc lau dọn ban thờ, tỉa chân hương vào những ngày thuận tiện, rảnh rỗi mà mình thu xếp được cuối năm, chẳng hạn như từ đầu tháng Chạp.
Ông Công ông Táo là ai?
Thần Táo quân trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ công, Thổ địa, Thổ kỳ của Lão giáo Trung Quốc, nhưng được Việt hóa thành sự tích "2 ông 1 bà" - vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc, và người dân vẫn quen gọi chung là Táo quân hoặc ông Táo.
Theo tích của người Việt, Thị Nhi có chồng là Trọng Cao. Tuy ăn ở mặn nồng tha thiết với nhau nhưng họ mãi không có con, vì vậy dần dà Trọng Cao hay kiếm chuyện xô xát, dằn vặt vợ.
Một hôm, chỉ vì chuyện nhỏ, Cao lại gây thành chuyện lớn, đánh Thị Nhi và đuổi đi. Nhi bỏ nhà, lang thang đến xứ khác và gặp Phạm Lang. Phải lòng nhau, hai người kết thành vợ chồng. Phần Trọng Cao sau khi nguôi giận thì quá ân hận nhưng vợ đã bỏ đi xa rồi. Day dứt và nhớ quay quắt, Cao lên đường tìm kiếm vợ.
Ngày này qua tháng nọ, tìm mãi, hết gạo hết tiền, Cao phải làm kẻ ăn xin dọc đường, cuối cùng tình cờ mò vào xin ăn đúng nhà của Thị Nhi nhằm lúc Phạm Lang đi vắng. Nhận ra người hành khất là chồng cũ, Nhi mời vào nhà nấu cơm cho ăn. Đúng lúc đó, Phạm Lang trở về. Nhi sợ chồng nghi oan nên giấu Cao dưới đống rạ sau vườn.
Chẳng may đêm ấy, Phạm Lang nổi lửa đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Thấy lửa cháy, Nhi lao mình vào cứu Cao ra. Thấy Nhi nhảy vào đống lửa, Phạm Lang thương vợ cũng nhảy theo. Cả ba đều chết trong đám lửa.
Thượng đế thương tình thấy 3 người sống có nghĩa có tình nên phong cho làm vua bếp hay còn gọi là Định phúc Táo quân, giao cho người chồng mới làm Thổ công trông coi việc trong bếp, người chồng cũ làm Thổ địa trông coi việc trong nhà, còn người vợ làm Thổ kỳ trông coi việc chợ búa.
Theo truyền thống, mỗi khi năm hết Tết đến, các gia đình thường lau dọn ban thờ thổ công, gia tiên để mời tổ tiên về ăn Tết. Công việc này cần phải làm một cách thành kính, cẩn trọng.
Thời gian dọn dẹp ban thờ, rút tỉa chân nhang thường là sau lễ cúng ông Công ông Táo. Người thực hiện công việc này phải chỉn chu, có tâm trong việc thờ cúng.
Nhiều gia đình cẩn thận còn biện sửa lễ vật xin phép, có lời thông báo để các cụ “tạm lánh” trong thời gian con cháu dọn dẹp. Sau khi thắp một nén hương xin phép trên ban thờ, gia chủ sẽ rút từng chân hương cho đến khi còn lại một vài chân hương đẹp nhất.
Chuyên gia phong thủy Nguyễn Song Hà cho biết, trên ban thờ, bát hương là vị trí phải an vị, tĩnh tại không bao giờ được xê dịch. Nếu xê dịch, gia chủ phải làm lễ xin xê dịch và sau đó xin an vị.
Khi rút chân nhang, một tay gia chủ phải giữ chặt bát hương, một tay nhẹ nhàng rút từng chân nhang ra khỏi bát hương đó.
Đồng thời, chủ nhà phải nhớ, nếu trạch chủ [người đứng tên nhập trạch] là nam nhân thì để 7, 17, 27, hoặc 37 chân nhang lại trên bát hương. Với trạch chủ là nữ nhân, khi rút chân nhang thì để lại 9, 19 hoặc 29, 39 chân nhang.
Sau đó, gia chủ sử dụng hỗn hợp nước có 5 mùi hương [loại dung dịch được bán sẵn] hoặc sử dụng hương tự nhiên từ các loại lá như: lá bưởi, lá hương nhu, bồ kết… để lau dọn ban thờ.
Nhà nghiên cứu phong thủy Bùi Quang Minh cho biết, chân nhang đã rút nên được mang đi hóa thành tro rồi vùi vào gốc cây.
Nếu được, gia chủ nên vùi vào gốc cây chuối bởi đây là loài cây mang ý nghĩa “lá rụng về cội” rất cao đẹp. Bên cạnh đó, nhà nghiên cứu cũng lưu ý, tuyệt đối không được vứt chân nhang vào thùng rác hoặc các nơi ô uế. Việc mang tro thả sông cũng không nên bởi sẽ làm sông ô nhiễm.
Việc tỉa chân nhang không kèm theo điển tích nào của người xưa, mà chỉ là một công việc dọn dẹp bình thường, bỏ đi những thứ thừa thải. Tuy nhiên, việc này phải được làm cẩn thận để không bị tán tài lộc, ảnh hưởng đến gia đình.
Vịnh Nhi [tổng hợp]
\>>>Văn khấn giao thừa tết Quý Mão 2023 trong nhà và ngoài trời chi tiết nhất