Luy lâu là một thành cổ có lịch sử bao nhiêu năm

Men theo con sông cổ vẫn được gọi là sông Dâu (nằm trên địa phận huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh), chúng tôi tìm đến với thành Luy Lâu, nơi được coi là kinh đô thứ hai của nước ta sau Cổ Loa, là trung tâm văn hóa, giáo dục của đất nước từ thế kỷ thứ II.

Chúng tôi đi trên con đường lổng chổng gạch vụn nằm tiếp giáp với sông Dâu. Khung cảnh làng quê Kinh Bắc yên ả, thanh bình với đàn vịt khua chân trên sông, với rặng bạch đàn rì rào đón gió. Nếu không am hiểu về vùng đất này thì ít ai ngờ rằng, vùng đất đầy vẻ nguyên sơ và bình dị ấy lại mang trong mình những giá trị lớn về văn hóa và lịch sử.

Thuận Thành nổi tiếng với nhiều di tích lịch sử, nơi được coi là cái nôi của Phật giáo Việt Nam. Nằm bên con sông cổ, Chùa Dâu là ngôi chùa cổ nhất, nơi khởi nguồn đạo Phật Việt Nam. Đó chỉ là một trong những di tích còn lại bên thành cổ Luy Lâu - đô thị cổ thứ hai của Việt Nam từ thế kỷ thứ II sau Công nguyên.

Theo sách Đại Việt sử ký toàn thư: "Sỹ Nhiếp là người Trung Quốc, trong cuộc loạn lạc được vua Hán cho làm Thái thú Giao Chỉ. Vì có công với Hán học ở nước ta, được giới Nho học suy tôn, gọi là Sỹ Vương, rồi sử cũ chép riêng một kỷ, gọi là kỷ Sỹ Nhiếp".

Chiếc cầu đá vào đền Sỹ Nhiếp có từ thế kỷ thứ 2.

Luy Lâu là trung tâm, hoặc có thể gọi là kinh đô của đất nước trong vòng 40 năm (185 - 225). Sỹ Nhiếp lập trường dạy chữ Hán đầu tiên, truyền bá kinh Phật tại trung tâm Luy Lâu, được tôn vinh là Nam Giao học tổ. Ông cho xây dựng một hệ thống chùa dày đặc, lấy chùa Dâu làm trung tâm.

Thành Luy Lâu thuộc xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành ngày nay. Qua nhiều lần khảo cổ, các nhà khoa học phát hiện nhiều hiện vật có giá trị và đã đưa ra đánh giá: Trước đây, chúng ta vẫn coi Luy Lâu là sở lị của chế độ phong kiến Bắc Thuộc, nhưng thực chất, đây còn là một đô thị cổ diễn ra nhiều hoạt động phong phú của người Việt.

Không chỉ thời nay, giá trị thành cổ Luy Lâu mới được biết đến, mà trước đây, sách Đại Việt sử ký toàn thư cũng đã nêu cao vai trò của người xây dựng nên thành Luy Lâu: "Sử thần Ngô Sỹ Liên đánh giá: "Nước ta được thông thi thư, tập lễ nhạc là một nước văn hiến là bắt đầu từ Sỹ Vương, công đức ấy không những chỉ ở đương thời mà có thể truyền mãi đời sau…"". Với giá trị lịch sử to lớn, nhà nước đã sớm nghiên cứu và công nhận thành Luy Lâu là di tích lịch sử cấp quốc gia từ năm 1964.

Mặc dù thành Luy Lâu có từ thế kỷ thứ II sau Công nguyên, đã qua nhiều thăng trầm, chịu sự tàn phá của thiên nhiên, con người, nhưng vẫn còn lưu giữ được nhiều dấu tích cổ.

Ông Nguyễn Duy Nhất, Giám đốc Ban quản lý di tích tỉnh Bắc Ninh cho biết: Thành Luy Lâu hiện còn giữ nguyên được một nửa thành cũ với diện tích 132.258m2 ở phía Tây Nam. Phía Đông đã trở thành đất thổ cư của làng Lũng Khê. Bên trong thành có chùa Phi Tướng, chùa Bình. Chùa thờ tượng Sỹ Nhiếp có từ thời Lê Nguyễn.

Bờ thành bằng đất còn cao khoảng 1-2m, mặt thành rộng 1,5m. Trong khu vực thành còn đền, mộ, chùa, tứ trấn (4 gò đất nhô cao lên so với mặt thành). Đặc biệt, di tích cổ vẫn còn tồn tại từ thế kỷ thứ 2 chính là chiếc cầu đá, lối đi vào đền thờ Sỹ Nhiếp.

Qua một số đợt khai quật, các nhà khảo cổ đã phát hiện nhiều cổ vật quý, dày đặc dưới lớp đất canh tác như: đồ gốm, gạch ngói thời Hán, hàng trăm lò nấu đồng, móng gạch có niên đại sớm và dấu tích của một kiến trúc cổ đã bị cháy… Năm 2006, Sở Văn hóa Thông tin tỉnh đã có kế hoạch trùng tu, tôn tạo và tới năm 2011 sẽ có hướng bảo tồn cụ thể.

Hiện nay, con sông cổ đang ngày bị thu hẹp lại do sinh hoạt của người dân. Tường thành thì luôn đứng trước nguy cơ bị con người xâm lấn, tàn phá… Thành Luy Lâu cần được đầu tư, phục dựng sớm để lưu giữ giá trị lịch sử còn lại với thời gian, để thế hệ sau này hiểu về một thời kỳ lịch sử thăng trầm của đất nước

Việt Hà

Nếu Cổ Loa (Đông Anh – Hà Nội) là đô thị sớm nhất trong lịch sử nước ta, thì Luy Lâu đã đứng hàng thứ hai. Nhưng có lẽ không có thành thị cổ nào ở nước ta thời Phong Kiến lại có sự phát triển thăng trầm như Thành Luy Lâu.

Thành Cổ Luy Lâu còn có tên gọi khác là Siêu Loại, Lũng Khê, thuộc xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Ngôi thành gắn liền với thời kỳ giặc phương Bắc xâm lược nước ta từ Tây Hán...nhà Đường. Chúng xây dựng Luy Lâu thành một trung tâm chính trị, văn hoá, kinh tế, tôn giáo...nhằm xâm lược thôn tính lâu dài, áp bức bóc lột đồng hoá nhân dân ta, dân tộc ta.

Song chính nơi đây đã ghi dấu những chiến công chói ngời của nhân dân ta chống giặc phương Bắc từnhững năm đầu công nguyên (Khởi nghĩa Hai Bà Trưng đã phá tan ách thống trị của quân Nam Hán).

Thành Luy Lâu có cấu trúc dạng hình học chữ nhật quy mô lớn với luỹ, hào, cửa, vọng gác...với diện tích khoảng (3000mx 200m) nằm hơi chếch theo hướng Tây Nam. Phía đông thành nằm trọn trong thôn Lũng Khê. Phía Tây và một phần phía Bắc thành giáp xã Trí Quả, Phía Nam giáp xã Thanh Khương, phía Tây và Nam thành có con sông Dâu lại là một ngoại hào tự nhiên bao bọc toà Thành, đồng thời là đường giao thông thuỷ rất quan trọng. Trước đây, 4 góc thành có 4 trạm gác gọi là ' Tứ trấn", ở đoạn giữa phần quay ra sông Dâu có một ngôi nàh nhỏ gọi là Vọng Giang Lâu với lối kiến trúc thời Lê Mạt.

Để tìm hiểu các đoạn tường thành được đắp qua các thời đại, các nhà khảo cổ học đã cắt một đoạn thành còn tương đối nguyên vẹn ở giữa góc Tây Nam dài hơn 13m, rộng 2m, sâu 6m. đã cho thấy: từ mặt xuống sâu 1,5m chỉ gặp đồ gốm sứ có niên đại Lý - Trần, ở độ sâu 1,5 xuống 4,5m thấy nhiều di vật kiến trúc như đầu ngói ống có trang trí hoa văn, gạch xây dựng có trang trí văn chám đơn, chám lồng có niên đại từ thời Lục Triều - Tuỳ Đường. Đến lớp cuối cùng tìm thấy nhiều mảnh nồi, vò bát, xương động vật và than tro, những di vật mang đặc trưng sản phẩm của thời Đông Hán muộn, thời kỳ mà Sỹ Nhiếp có mặt tại đây.

Với những giá trị lịch sử to lớn đó, thành Luy Lâu đã sớm được nhà nước đầu tư, nghiên cứu, bảo vệ và xếp hạng từ ngày 13/1/1964 theo quyết định số 29/VHQĐ công nhận di tích lịch sử cấp quốc gia.

Tuy nhiên, toà thành hiện nay chỉ còn lại một bãi đất trống với một đoạn tường thành còn sót lại, những di tích mộ táng, khu cư trú, hào sâu, thành đất cao tất cả đều đã và đang bị con người xâm hại.

(Nguồn: bacninh.gov.vn)

Luy Lâu có vị trí đặc biệt quan trọng trong lịch sử Việt Nam, là một trong những “mắt xích” quan trọng để hiểu được về thời kỳ Bắc thuộc, cũng như đem lại lát cắt lịch sử - văn hóa nền tảng chứng minh cho sức sống bền bỉ của văn hóa Đông Sơn. Nhưng hiểu biết về Luy Lâu thực sự vẫn còn nhiều khoảng trống để ngỏ cho nhiều tranh luận. Hành trình khai quật khảo cổ học về Luy Lâu góp phần trả lời những câu hỏi đó.

 

Ảnh: Cổ vật được tìm thấy trong lúc khai quật di tích thành cổ Luy Lâu

1. Tổng quan về thành cổ Luy Lâu

1.1. Giới thiệu đôi nét về thành cổ Luy Lâu

Thành cổ Luy Lâu thuộc xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Các kết quả nghiên cứu đã cho thấy Luy Lâu là khu di tích khảo cổ học thời Bắc thuộc có quy mô rộng lớn nhất với số lượng di tích phong phú nhất ở nước ta hiện nay

Trải qua gần 20 thế kỷ với bao biến cố, thăng trầm, các lũy thành bị san bằng đi nhiều. Tuy nhiên, trải trên diện tích rộng lớn cả khu vực nội và ngoại, thành cổ Luy Lâu vẫn còn những dấu tích cư trú, kiến trúc như: đường viền thành cao khoảng 1-3m so với mặt ruộng; dãy ao cổ nối với nhau chạy thành dải liên tiếp là vết tích của việc đào đất đắp hào cùng vô số hiện vật, di vật gạch ngói các loại, đồ dùng sinh hoạt, công cụ sản xuất… 

Luy Lâu là ngôi thành đất, cấu trúc dạng chữ nhật, nằm gọn trong làng Lũng Khê, với quy mô khá lớn, kích thước của các lũy thành đo được là: thành lũy phía tây 328m, thành lũy phía đông 320m, thành lũy phía bắc 680m, thành lũy phía nam 520m. 

Thành Luy Lâu nằm cách Hà Nội chừng 30km, là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và tôn giáo đầu tiên của nền văn minh sông Hồng, hình thành khoảng hơn 2.000 năm trước và phát triển không ngừng trong nhiều thế kỷ. Vùng đô thị cổ này gắn liền với tên tuổi của Sĩ Nhiếp - người đưa Nho giáo vào VN và thực hành rất nhiều chính sách phát triển tại xứ Giao Châu nơi mình cai trị... Ông được hậu thế tôn làm Nam Giao học tổ và người dân thờ tự nhiều nơi

Luy Lâu cũng được biết đến là trung tâm Phật giáo lớn và cổ xưa nhất của người Việt, là điểm dừng quan trọng trên con đường truyền bá của đạo Phật từ Ấn Độ sang các nước... 

1.2. Lịch sử hình thành

Luy Lâu là cái tên sử sách chép lại về một thành cổ có lịch sử trên 2000 năm tuổi, được xây dựng từ thời Đông Hán. Ở vị trí ngày nay thuộc tỉnh Bắc Ninh, trong khoảng hơn 800 năm (từ thế kỉ II đến thời Đường ở đầu thế kỷ IX sau CN, khi trị sở của chính quyền An Nam đô hộ chuyển về Tống Bình – Đại La) Luy Lâu vừa là trị sở của chính quyền đô hộ phương Bắc, vừa là một trung tâm kinh tế, văn hóa, tôn giáo quan trọng tại Giao Chỉ, nay là miền Bắc Việt Nam và một phần Nam Trung Hoa.

1.3 Vị trí hiện tại của thành cổ Luy Lâu

Các nhà nghiên cứu coi phế tích thành cổ đắp đất tại xã Trí Quả, huyện Thuận Thành, Bắc Ninh – nằm trên khúc giao giữa sông Dâu và sông Đuống, đối diện với chùa Dâu và di tích đền thờ Sĩ Nhiếp (117-226) – Thái thú Giao Chỉ thời Hán được nhân dân tôn làm “Nam Giao học tổ” nhờ công lao của ông trong việc phổ biến Nho học tại nước ta.

2. Những địa điểm nổi bật ở thành cổ Luy Lâu

Hiện nay ở thành cổ Luy Lâu các nhà khoa học và các nhóm nghiên cứu đã và đang tìm giữ lại được rất nhiều văn vật cổ quý còn sót lại có niên đại hàng trăm năm về trước.

 Vào năm 2004, tại chùa Xuân Quan cạnh thành Luy Lâu, một người dân đào được tấm bia Xá lợi tháp minh có từ năm 601, thời điểm ấy là minh văn sớm nhất VN, được công nhận bảo vật quốc gia sau đó. Hai tấm bia ở trên là hai văn vật có minh văn sớm bậc nhất của lịch sử VN, giữ vai trò rất quan trọng trong nghiên cứu văn hóa Việt đầu thời kỳ lịch sử; được tận mắt chứng kiến mà lòng xúc động vô ngần.

Chùa Dâu - Di tích quốc gia đặc biệt chùa Dâu, ngôi chùa cổ rất nổi tiếng có từ buổi đầu Công nguyên. Kiến trúc gỗ của ngôi chính điện được anh Trung giới thiệu dựng lại dưới thời Nguyễn, những điều đặc biệt còn giữ một số thành phần kiến trúc có từ thời Trần rất quý giá. Nhưng quý giá hơn cả chính là hệ thống tượng thờ ở điện Tam bảo.

Cừu đá cổ nằm bên phần mộ thái thú Sĩ Nhiếp - tương truyền nguyên đôi cừu là quà tặng của một người Ấn cho thái thú Sĩ Nhiếp. Sau khi vị thái thú qua đời, đôi cừu lang thang nhiều nơi và bị người dân đánh đuổi. Một con được đặt ở chùa Dâu với một vết chém còn hằn trên lưng. Con còn lại được đặt bên mộ vị thái thú...

Loại hình: Di tích - Truyền thống , Trải nghiệm địa phương

Địa chỉ: Thành Cổ Luy Lâu, xã Trí Quả, huyện Thuận Thành, Bắc Ninh, Việt Nam

Ngày đăng: 14 Tháng 07 Năm 2020