Mối quan hệ giữa bộ máy nhà nước và hình thức nhà nước

Nhà nước xuất hiện kể từ khi xã hội loài người bị phân chia thành các lực lượng giai cấp đối kháng nhau với nhau, có vai trò rất quan trọng trong đó chủ yếu là để bảo vệ các quyền lợi của lực lượng thống trị.

Để có thể xác định được hình thức nhà nước thì sẽ xác định thông qua chính thể, qua cấu trúc lãnh thổ, chế độ chính trị. Vậy hình thức nhà nước là gì? qua bài viết dưới đây sẽ giải đáp về nội dung này.

Nhà nước là gì?

Nhà nước là một tổ chức quyền lực chính trị của xã hội có giai cấp, có lãnh thổ, có dân cư và có chính quyền độc lập, có khả năng đặt ra và thực thi pháp luật nhằm mục đích là thiết lập trật tự xã hội trong phạm vi lãnh thổ của mình.

Như vậy có thể thấy được rằng nhà nước là một tổ chức đặc biệt có những dấu hiệu đặc trưng: thực hiện việc phân bố dân cư theo đơn vị hành chính lãnh thổ; bộ máy quyền lực công; có chủ quyền tối cao trong phạm vi lãnh thổ của đất nước mình; được quyền quy định các loại thuế mang tính bắt buộc đối với cá nhân, đối với tổ chức ở trong một xã hội.

Từ đó thấy được rằng nhà nước là một tổ chức có tính quyền lực chính trị cao, có quyền quyết định mọi vấn đề trong đời sống xã hội của đất nước, có quyền ban hành pháp luật và yêu cầu mọi trường trong xã hội thực hiện theo đúng các quy định của pháp luật đã được ban hành.

Có vai trò quan trọng trong việc phân bố dân cư trên lãnh thổ của quốc gia mình và có chủ quyền tối cao trong việc quản lý lãnh thổ.

Trước khi hiểu được hình thức nhà nước là gì? thì cần nắm được khái niệm nhà nước theo như nội dung đã phân tích như ở trên.

Hình thức nhà nước là gì?

Hình thức nhà nước là cách tổ chức quyền lực nhà nước và những phương pháp để thực hiện quyền lực nhà nước. Hình thức nhà nước là một khái niệm chung được hình thành từ ba yếu tố cụ thể: Hình thức chính thể, hình thức cấu trúc nhà nước và chế độ chính trị.

Các yếu tố cấu thành thình thức nhà nước

Để biết được rõ hơn về các yếu tố cấu thành hình thức nhà nước trước tiên chúng tôi sẽ giải thích khái niệm hình thức nhà nước là gì?

Hình thức nhà nước là những cách thức để tổ chức quyền lực nhà nước và những biện pháp để tổ chức và để thực hiện quyền lực của nhà nước.

Các yếu tố cấu thành hình thức nhà nước gồm: hình thức chính thể, hình thức cấu trúc và chế độ chính trị.

Hình thức chính thể

Đây là cách thức để tổ chức, trình tự thành lập của cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất và mối quan hệ giữa các cơ quan đó với nhau cũng như là thái độ của các cơ quan này với nhân dân.

Hình thức chính thể bao gồm có hai dạng đó là chính thể quân chủ và hình thức chính thể cộng hòa.

– Hình thức chính thể quân chủ: Đây là hình thức chính thể mà quyền lực cao nhất sẽ tập trung vào toàn bộ hoặc là tập trung một phần vào người đứng đầu nhà nước theo nguyên tắc thừa kế là chính thể quân chủ tuyệt đối và chính thể quân chủ hạn chế.

– Hình thức chính thể cộng hòa: Đây là hình thức mà trong đó quyền lực cao nhất thuộc về cơ quan được bầu ra trong một khoảng thời gian cụ thể, có hai loại chính thể là chính thể cộng hòa quý tộc và chính thể cộng hòa dân chủ.

Hình thức cấu trúc nhà nước

Đây là sự tổ chức nhà nước thành những đơn vị hành chính lãnh thổ và tính chất quan hệ giữa các bộ phận cấu thành nhà nước với nhau, giữa cơ quan nhà nước ở trung ương với cơ quan nhà nước ở địa phương.

Bao gồm có hình thức cấu trúc nhà nước đơn nhất và hình thức cấu trúc nhà nước liên bang.

– Hình thức cấu trúc nhà nước đơn nhất: Đây là nhà nước có chủ quyền chung và có lãnh thổ toàn vẹn thống nhất, bộ phận hợp thành nhà nước là những đơn vị hành chính lãnh thổ không có chủ quyền riêng.

– Hình thức cấu trúc nhà nước liên bang: Được hình thành từ hai hay nhiều quốc gia thành viên và các thành viên này có chủ quyền riêng bên cạnh chủ quyền chung của nhà nước liên bang.

Chế độ chính trị

Đây là toàn bộ những phương pháp, những đoạn cũng như cách thức mà nhà nước sử dụng để thực hiện quyển lực của nhà nước, thực hiện việc quản lý xã hội theo ý chí của nhà nước.

Chế độ này được chia thành hai loại là chế độ nhà nước dân chủ và chế độ nhà nước phản dân chủ.

Hình thức nhà nước Việt Nam như thế nào?

Hình thức chính thể nhà nước Việt Nam như sau:

– Hình thức chính thể nhà nước của nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam:

Hình thức chính thể chính là hình thức tổ chức của những cơ quan quyền lực tối cao, cơ cấu, trình tự thành lập và mối liên hệ của chúng với nhau cũng như mức độ tham gia của nhân dân vào việc thiết lập những cơ quan này.

Chính thể của nước Việt Nam được thực hiện thông qua việc bầu cử dựa trên nguyên tắc trực tiếp, bình đẳng, phổ thông và bỏ phiếu kín để bầu ra các cơ quan đại diện của mình, thay mặt mình thực hiện các quyền theo quy định của pháp luật.

Theo đó quyền lực tối cao của nhà nước thuộc về quốc hội, Quốc hội sẽ được bầu theo nhiệm kỳ là 05 năm một lần và có quyền trong việc lập pháp, quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước.

– Hình thức cấu trúc của nhà nước Việt Nam

Nhà nước Việt Nam là nhà nước đơn nhất có độc lập chủ quyền, có hệ thống pháp luật thống nhất và được áp dụng trong phạm vi toàn quốc.

Nước Việt Nam có lãnh thổ thống nhất và không bị phân chia thành các tiểu bang tự trị mà chia thành những đơn vị hành chính trực thuộc; tương ứng với mỗi đơn vị hành chính đó thì sẽ là các cơ quan hành chính nhà nước nhưng các đơn vị hành chính này sẽ không có chủ quyền quốc gia như nhà nước.

Nhà nước Việt Nam là một tổ chức duy nhất trong hệ thống chính trị có chủ quyền quốc gia, là chủ thể quan hệ quốc tế có các quyền đối nội và quyền đối ngoại, quyết định mọi vấn đề của đất nước.

Có một hệ thống pháp luật thống nhất và áp dụng chung cho tất cả mọi người trong xã hội trong đó cao nhất là Hiến pháp là cao nhất là cơ sở để thực hiện ban hành những văn bản pháp luật.

Mỗi quốc gia đều có một hình thức, cấu trúc nhà nước và bộ máy nhà nước khác nhau, phù hợp với sự phát triển của đất nước, phù hợp với chế độ chính trị và các yếu tố khác. Việt Nam là nhà nước xã hội chủ nghĩa, theo đó, hình thức cấu trúc nhà nước và bộ máy nhà nước cũng có những đặc trưng riêng. Hãy cùng Luật Dương Gia tìm hiểu nội dung này trong bài viết dưới đây.

1. Hình thức chính thể Nhà nước CHXHCN Việt Nam:

• Hình thức chính thể của nhà nước là cách thức và trình tự thành lập các bộ máy, cơ quan nhà nước, các cơ quan quyền lực tối cao, xây dựng cơ cấu và tạo nên, thiết lập các mối quan hệ giữa các cơ quan đó với nhau cũng như mức độ tham gia của nhân dân vào việc thiết lập các cơ quan thông qua công tác bầu cử, ứng cử, giám sát…

– Chính thể Nhà nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam là hình thức chính thể mà tại quốc gia này thông qua nguyên tắc bầu cử theo nhiệm kỳ 05 năm mà nguyên thủ quốc gia và cơ quan lập pháp do bầu cử mà lập ra. Công tác bầu cử cần phải đảm bảo các nguyên tắc bình đẳng, phổ thông, trực tiếp và bỏ phiếu kín để cử tri bầu ra những người đại diện mình thực hiện quyền lực với cơ quan nhà nước.

Theo cơ chế này thì Quốc hội là cơ quan đại diện và đứng đầu Nhà nước tối cao, mọi vấn đề liên quan đến vận mệnh quốc gia đều phải được thông qua quốc hội. Và cùng giống như những cơ quan khác, Quốc hội cũng được bầu theo nhiệm kỳ 05 năm, và đại diện cho nhánh lập pháp. Tức sẽ cơ quan trực tiếp ban hành những văn bản Luật và dưới luật. thực hiện chức năng giảm sát tối cao đối với hoạt động của các cơ quan Nhà nước, quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước.

• Đối với Nhà nước Việt Nam, Hiếp pháp là đạo luật cao nhất có giá trị pháp lý cao nhất. Trong bản Hiến pháp sẽ chứa đựng những nội dung, quy định về cách thức tổ chức, thành lập cơ quan nhà nước, quyền lợi, nghĩa vụ của công dân Việt Nam đối với đất nước. Trách nhiệm của người lãnh đạo đối với dân với Đảng và xác lập những mối quan hệ giữa các cơ quan Nhà nước với nhau, đảm bảo có sự tham gia của nhân dân vào việc tổ chức, thực hiện quyền lực nhà nước.

Trước kia Hiên pháp năm 1959 đã có sửa đối, bổ sung mới: Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, là cơ quan duy nhất có quyền lập pháp. Và giúp việc cho Quốc hội chính là Ủy ban thường vụ Quốc hội và các ủy ban hỗ trợ. Chủ tịch nước là người thay mặt cho nước Việt Nam dân chủ cộng hòa về mặt đối nội và đối ngoại. Chủ tịch nước là người do Quốc hội bầu nhưng không nhất thiết phải là địa biểu Quốc hội.

Hiến pháp năm 1980, những vấn đề chung về chính thể của nước ta được quy định tại Chương I với tiêu đề được nêu cao và thể hiện ý chí, bản chất của nhà nước ta vao thời kỳ này “Nước công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam – Chế độ chính trị”. Chính thể tại nước ta vào thời kỳ này có sự thay đổi về chất và được bổ sung những nộ dung mới mẻ. Cụ thể, chính thể Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một chính thể đề cao quyền lực nhân dân, mở rộng dân chủ, phát huy quyền làm chủ của nhân dân và vai trò của các tổ chức chính trị – xã hội, dưới sự lãnh đạo của Đảng trong việc tổ chức thực hiện và thực thi quyền lực nhà nước xã hội chủ nghĩa. Và Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất, đại diện cho nhân dân, cũng là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Quốc hội có quyền giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của Nhà nước.

Và sau này, đến khi Hiến pháp năm 2013 có hiệu lực tiếp tục thừa kế những kiến thức và tư tưởng chính trị của Hiến pháp năm 1992, sửa đổi, bổ sung năm 2001 về chế độ chính trị. Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Quyền lực được phân chia theo “tam quyền phân lập” tức là ba nhánh quyền lực hành pháp, lập pháp và tư pháp. Ba cơ quan này sẽ hỗ trợ, giúp đỡ lẫn nhau trong quá trình thực hiện quyền lực, quản lý nhà nước. Cũng tại Hiến pháp 1992, Hội đồng nhà nước không còn tồn tại mà quyền lực được giao cho hai cơ quan là Chủ tịch nước va Ủy ban thường vụ Quốc hội. Và đến Hiến pháp 2013 cũng duy trì như vậy. Chủ tịch nước là người đứng đầu nhà nước, thay mặt nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực hiện các công việc đối ngoại. Tuy nhiên, Hiến pháp 2013 cũng có những quy định mới hơn như: nêu rõ chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan trong bộ máy nhà nước tại Trung ương, nêu rõ quyền lực của ba nhánh quyền lực hành pháp, lập pháp và tư pháp.

Tại Hiến pháp đã quy định Đảng cộng sản Việt nam trong hệ thống chính trị có vai tró lãnh đạo Nhà nước và xã hội

Tại Điều 4 của Hiến pháp năm 2013 đã quy định: “Đảng Cộng sản Việt Nam – Đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc, lấy chủ nghĩa Mác – Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội.”

Đảng có vai trò rất quan trọng đối với đất nước, là cơ quan đề ra đường lối, chủ trương, chính sách, định hướng cho sự phát triển của nhà nước trên tất cả các lĩnh vực trong từng thời kỳ. Đồng thời vạch ra những phương hướng và nguyên tắc nhằm xây dựng Nhà nước Việt Nam thực sự của dân, do dân, vì dân. Bồi dưỡng những cán bộ ưu tú, sẵn sàng hy sinh vì sự nghiệp của dân tộc, của đảng  và trung thành với Đảng với sự nghiệp của nhà nước.

• Nêu cao tinh thần, giáo dục đảng viên luôn cố gắng học tập, làm việc, gương mẫu, tập hợp quần chúng động viên họ thực hiện những chính sách của Đảng và Nhà nước đề ra, đặc biệt là chấp hành pháp luật. Không thực hiện những hành vi vi phạm pháp luật như mua bán chất cấm, có ý định chống đối chính quyền…

Như vậy, nhìn chung chính thể nhà nước tại nước ta đã được thể hiện cụ thể qua các giai đoạn lịch sử thông qua các bản Hiến pháp tại các thời kỳ và đến nay đã được hoàn thiện hơn rất nhiều.

Xem thêm: Nguyên tắc tổ chức bộ máy nhà nước trong Hiến pháp năm 2013

2. Hình thức cấu trúc Nhà nước CHXHCN Việt Nam:

– Hình thức cấu trúc Nhà nước là sự tổ chức Nhà nước theo đơn vị hành chính lãnh thổ và tính chất quan hệ giữa các bộ phận cấu thành Nhà nước, giữa các cơ quan Nhà nước trung ương và cơ quan Nhà nước địa phương.

– Hình thức cấu trúc Nhà nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam là Nhà nước đơn nhất, được Hiến pháp 2013 quy định tại điều 1: “Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một nước độc lập, có chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, bao gồm đất liền, hải đảo, vùng biển và vùng trời.”

– Nhà nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam là Nhà nước đơn nhất, có độc lập, chủ quyền, có một hệ thống pháp luật thống nhất, có hiệu lực trên phạm vi toàn quốc.

Nhà nước Việt Nam có lãnh thổ thống nhất, không phân chia thành các tiểu bang hoặc cộng hòa tự trị mà chia thành các đơn vị hành chính trực thuộc. Tương ứng mỗi đơn vị hành chính là cơ quan hành chính Nhà nước. Các đơn vị hành chính không có chủ quyền quốc gia và đặc điểm như Nhà nước.

Nhà nước Việt Nam là tổ chức duy nhất trong hệ thống chính trị có chủ quyền quốc gia,là chủ thể quan hệ quốc tế toàn quyền đối nội, đối ngoại, quyết định mọi vấn đề của đất nước.

Một hệ thống pháp luật thống nhất với một Hiến pháp, hiệu lực Hiến pháp và pháp luật trải rộng trên phạm vi toàn quốc. Các cơ quan Nhà nước trong khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình có quyền ban hành các văn bản quy phạm pháp luật trên cơ sở cụ thể hóa Hiến pháp, pháp luật, phù hợp với Hiến pháp và pháp luật.

Nhà nước Việt Nam là Nhà nước thống nhất của các dân tộc trên lãnh thổ Việt Nam. Nhà nước thực hiện chính sách đại đoàn kết dân tộc, giữ gìn và phát huy phong tục, tập quán của dân tộc.

Như vậy, cấu trúc nước ta là một thể thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, cùng chung một thể chế chính trị và đặc biệt là dưới sự quản lý của một một Đảng duy nhất là Đảng cộng sản Việt Nam. Tất cả những hoạt động trong bất kỳ một lĩnh vực nào cũng chịu sự điều chỉnh và giám sát của pháp luật, đảm bảo công bằng, văn mình và vì lợi ích chung của cả cộng đồng dân cư chứ không riêng bất kỳ một tổ chức hay một cá nhân nào.

Xem thêm: Nguyên tắc phân quyền trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước tư sản

3. Bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam:

Bộ máy nhà nước là tổng thể các cơ quan nhà nước được tổ chức và hoạt động theo trình tự, thủ tục nhất định do Hiến pháp và pháp luật quy định. Có mối liên hệ và tác động qua lại với nhau, có chức năng, thẩm quyền riêng theo quy định của Hiến pháp, pháp luật nhằm tham gia vào việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ chung của nhà nước.  Thông thường trong bộ máy nhà nước Việt Nam sẽ có ba loại cơ quan đại diện cho ba nhánh quyền lực: Hành pháp, lập pháp và tư pháp.

Thứ nhất, cơ quan quyền lực nhà nước đại diện là Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp. Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất trong hệ thống pháp luật nước ta, đại diện cho quyền lực của nhân dân, có quyền lập hiến, quyền lập pháp và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của nhà nước. Và Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực tại địa phương theo ba cấp: tỉnh, huyện và xã. Hội đồng nhân dân sẽ trực tiếp nhân dân tại địa phương đó bầu ra theo cơ chế bầu cử, bỏ phiếu theo nhiệm kỳ 05 năm. Hội đồng nhân dân là cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân.

Thứ hai, cơ quan hành chính nhà nước đại diện cho nhánh quyền lực hành pháp được đứng đầu là chính phủ, các Bộ và cơ quan ngang Bộ, Ủy ban nhân dân các cấp tỉnh, huyện, xã.

Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền hành pháp. Nhiệm vụ của Chính phủ là thống nhất, quản lý mọi mặt đời sống xã hội trên cơ sở Hiến pháp và pháp luật.

Ủy ban nhân dân ở các cấp d o Hội đồng nhân dân cùng cấp bầu ra, là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, cơ quan hành chính của Nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước Hội đồng nhân dân và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên.

Thứ ba, cơ quan tư pháp đại diện là Tòa án nhân dân các cấp, Tòa án quân sự và các Tòa án khác do luật định. Đây chính là những cơ quan xét xử và giải quyết các vụ án hình sự, dân sự, lao động, hôn nhân gia đình,…mục đích của những cơ quan này là đảm bảo sự công bằng, bảo vệ trật tự an toàn xã hội.

Ngoài ra, còn có cơ quan kiểm sát bao gồm: Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân địa phương và Viện kiểm sát quân sự. Nhiệm vụ là kiểm sát việc tuân theo pháp luật và thực hiện quyền công tố nhà nước tại các phiên tòa xét xử, đảm bảo cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất.

Như vậy, nhà nước Việt Nam ta là một thế thống nhất các cơ quan từ Trung ương đến địa phương được thiết lập và quản lý trên một hệ thống pháp luật và do một Đảng cầm quyền là Đảng cộng sản Việt Nam. Mọi hoạt động, hành vi thực hiện đều phục vụ cho lợi ích của nhân dân, đảm bảo cho quyền lợi của nhân dân.

Xem thêm: Bộ máy nhà nước là gì? Sơ đồ bộ máy nhà nước Việt Nam hiện nay?

Trên đây là bài viết của Công ty luật TNHH Dương Gia về hình thức cấu trúc nhà nước và bộ máy nhà nước CHXHCN Việt Nam, trường hợp cần tìm hiểu các thông tin khác có liên quan, Quý khách hàng vui lòng liên hệ để được tư vấn.