Người được mệnh danh tam nguyên yên đổ là ai

Có thể các bạn thắc mắc tại sao trong mục Nhân vật Ý Yên lại có cụ Nguyễn Khuyễn. Hãy cùng tìm hiểu nhé !

Nguyễn Khuyến – Yên Đổ

Tóm tắt tiểu sử và sự nghiệp Nguyễn Khuyến

Cụ tên thật là Nguyễn Văn Thắng, hiệu Quế Sơn, tự Minh Chi, sinh ngày 15 tháng 2 năm 1835 tại quê ngoại làng Văn Khế, xã Hoàng Xá, huyện Ý Yên, tỉnh Hà Nam (quê nội của cụ là làng Và, xã Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam).

Thân sinh cụ là Nguyễn Tông Khởi (1796-1853), thường gọi là Cụ Mền Khởi, đỗ ba khoá tú tài và làm nghề dạy học. Thân mẫu cụ là Trần Thị Thoan (1799-1874), con cụ Trần Công Trạc, từng đỗ sinh đồ (Tú-tài) thời Lê Mạt.

Thuở nhỏ, cụ cùng Trần Bích San (người làng Vị Xuyên, đỗ Tam Nguyên 1864-1865) là bạn học ở trường cụ Hoàng Giáp Phạm Văn Nghị. Năm 1864, cụ đỗ đầu Cử Nhân (tức Hương Nguyên) trường Hà Nội. Năm sau cụ trượt thi Hội và thi Đình nên phẫn chí ở lại kinh đô học trường Quốc Tử Giám. Đến năm 1871 cụ mới đỗ Hội Nguyên và Đình Nguyên. Từ đó, cụ thường được gọi là Tam Nguyên Yên Đổ.

Năm 1873, cụ được bổ làm Đốc Học rồi thăng Án Sát tỉnh Thanh Hoá. Năm 1877 được thăng Bố Chính tỉnh Quảng Ngãi. Sang năm sau, cụ bị giáng chức và điều về Huế, giữ một chức quan nhỏ với nhiệm vụ toàn tu Quốc Sử Quán.
Cụ cáo quan về ở ẩn tại Yên Đổ vào mùa thu 1884 và qua đời tại đấy ngày 5 tháng 2 năm 1909.

Cụ để lại cho hậu thế các tập thơ văn Quế Sơn Thi tập, Yên Đổ Thi tập, Bách Liêu Thi văn tập, Cẩm Ngữ và nhiều bài ca, hát ả đào, văn tế và câu đối.

Nơi sinh và ảnh hưởng về con đường học vấn của Nguyễn Khuyến.

Nguyễn Khuyến được sinh ra, cất tiếng chào đời tại Ông ngoại (tức cụ đồ Trần Hữu Tập) được ông Ngoại nuôi nấng dạy giỗ đến năm lên 9 tuổi mới cùng cha mẹ trở về Yên Đổ – Bình Lục – Hà Nam. Lại nói về thân mẫu của Nguyễn Khuyến, cụ Trần Thị Thoan được sinh ra trong một dòng họ có truyền thống Khoa cử ông tổ đời thứ tư là Hoàng Giáp Trần Hữu Thành (Đỗ năm 1586 làm quan đến Chức Đề Hình giám sát Ngự sử đời Vua Mạc Mậu Hợp) bởi thế cho nên sau khi chồng mất sớm bà phải tần tảo khuya sớm nuôi các con và phụng dưỡng mẹ chồng nhưng với quyết tâm của bà là sự học của Nguyễn Khuyến phải tựu thành. Cũng vì lẽ đó mà Nguyễn Khuyến rất có hiếu với mẹ.

Còn nói đến sự học của Nguyễn Khuyến thì ông đã học tới 3 người thày ở Ý Yên.

Người thày thứ nhất, người đặt viên gạch nền móng đầu tiên cho con đường học vấn của ông không ai khác chính là ông ngoại – cụ đồ Trần Hữu Tập.

Người thày thứ hai mà ông thụ học là Tiến Sỹ Đốc Học Tỉnh Nam Định Hoàng Kim Chung người làng Đô Hoàng xã Yên Thành – Ý Yên – Nam Định ngày nay. Một người rất giỏi văn chương đã từng được ông Vua hay chữ như Tự Đức còn phải ban khen.

“Văn chương Nam Định đã tường

Còn e hai tiếng chuông vàng Ý Yên”

(Kim Chung tức là chuông vàng) một dòng họ có truyền thống khoa cử mà hậu duệ của ông sau này là các ông Hoàng Nhượng Tống yếu nhân trong Quốc dân Đảng. Hoàng Trung Tích nguyên trưởng ty Giáo dục Nam Hà. Hoàng Đình Huống nguyên Trưởng ty Lâm nghiệp Phú Thọ và là cha đẻ của nhà thơ Liệt sỹ Hoàng Minh Chính với bài thơ “Đi học” nổi tiếng đã được nhạc sĩ Bùi Đình Thảo phổ nhạc.

Người thày thứ ba là Hoàng Giáp Phạm Văn Nghị, một chí sỹ yên nước người xã Yên Thắng huyện Ý Yên – Nam Định. Ông đã từng mộ quân xin với triều đình được đánh Pháp, nguyện vọng của ông không được triều đình chấp thuận và bắt ông phải giải giáp binh sỹ vì lúc này triều đình đã có chủ trương đầu hàng Pháp.

Có lẽ vì nặng tình với quê mẹ Ý Yên nên trước khi mất Nguyễn Khuyến dặn con cháu để mộ mình trên đỉnh núi Phương Nhi thuộc xã Yên Lợi – Ý Yên – Nam Định hướng mộ nhìn về Từ Đường quê nội Ở Yên Đổ. Từ vị trí mộ như một điểm trung tâm Phía Đông Bắc nhìn về từ đường quê nội cách khoảng 14 km, Phía Tây Bắc cách quê ngoại khoảng 5 km. Phía Nam cách quê Thày Phạm Văn Nghị ở Yên Thắng khoảng 11 km. Phía Tây cách quê Thày Hoàng Kim Chung khoảng 6 km và phía Đông Nam Cách quê bạn đồng môn là Tam Nguyên vị xuyên Hàng Bích San khoảng 16 km. Phải chăng đây có phải là chủ ý của Nguyễn Khuyến từ đỉnh núi Phương Nhi như một điểm trung tâm nhìn về quê nội, quê mẹ và quê các Thày dạy của mình. Nếu đúng như vậy thì âu cũng là tấm lòng hiếu kính của ông đối với công cha nghĩa mẹ ơn thày. Đất Ý Yên – Nam Định là nơi ông đã được sinh ra và gắn liền tuổi thơ tại nhà ông ngoại, nơi có những người thày hun đúc nên tài năng nhân cách của Nguyễn Khuyến, nơi có người mẹ lý tưởng gắn với một câu chuyện tâm linh, nơi lưu giữ phần mộ ông nội, ông Ngoại của Nguyễn Khuyến và phần mộ ngay của chính ông trên đỉnh núi Phương Nhi. Mượn lời nhà giáo đã nghỉ hưu hiện sống tại Thị trấn Bình Mỹ – Bình Lục – Hà Nam và là chắt ngoại của cụ Tam Nguyên Nguyễn Khuyến. Ông nói “Ý Yên mới là quê đích thực theo nghĩa chôn nhau cắt rốn, còn Yên Đổ là nơi ở mà thôi”. Theo tôi nói như vậy có thể chưa thật khả dĩ nhưng có thể nói Ý Yên Nam Định là quê hương thứ hai của danh nhân văn hóa Nguyễn Khuyến theo mọi nghĩa.

Nguồn:Nguyễn Q. Thắng, Nguyễn Bá Thế 2006, Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam, TP. Hồ Chí Minh, Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, Tr. 833. &Trần Diên Linh, Văn Mỹ – Yên Trung – Ý Yên – Nam Định.