I. HƯỚNG DẪN ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN
Bài này SGK chỉ ghi bản dịch thơ mà không có phần phiên âm chữ Hán và phần dịch nghĩa như các bài khác [có lẽ vì dài]. Vì vậy, các em cần đọc nhiều lần bản dịch thơ để có một cảm nhận ban đầu trước khi đi vào tìm hiểu tác phẩm [kết hợp với việc đọc kĩ chú thích [%] để hiểu về tác giả và hoàn cảnh sáng tác bài thơ].
1. Tìm hiểu và phân tích bố cục bài thơCác em trao đổi với nhau về hai phương án của bố cục bài thơ: gồm 4 phần theo như cách in bài thơ hoặc gồm 2 phần [phần đầu gồm 3 đoạn 1, 2, 3].
Gợi ý: Đứng về phương diện phân biệt phương thức biểu đạt, cách chia sau có điểm hợp lí của nó: 18 câu trên đã tạo ra một cái nền chung, vững chắc cho ước mơ cao cả, tư tưởng nhân đạo sâu sắc được thể hiện trực tiếp ở cuối bài. Và để diễn đạt ước mơ cao cả đó, các câu thơ trong đoạn cuối phải kéo dài ra. Sau hai đoạn thơ gieo vần trắc để nói. lên những nỗi khổ cực, ấm ức, dằn vặt, ở đây tác giả đã sử dụng luôn một lần bằng ở ba câu liền gian, hoan, bàn].
2.Tìm hiểu phương thức biểu đạt qua các phần của bài thơ [với giả định là bài thơ gồm hai phần: phần 1: 18 câu đầu, phần 2: 5 câu cuối bài].
Nhận xét: Phương thức biểu đạt của bài thơ phong phú và đa dạng đã góp phần quan trọng trong việc ghi lại cái hiện thực đau xót [căn nhà bị gió thu phá] và bộc lộ tình cảm, tư tưởng của nhà thơ trước hiện thực đó. Phần 1 [hiện thực] nên chủ yếu dùng phương thức miêu tả, tự sự và miêu tả kết hợp tự sự để biểu cảm [cũng có biểu cảm trực tiếp]; phần 2 [ước mơ] thì chủ yếu dùng biểu cảm trực tiếp.
3. Những nỗi khổ của nhà thơ đã được nói đến trong bài thơ
Phần đầu bài thơ đã dựng lên một bức tranh hiện thực với nỗi khổ nhiều bề của nhà thơ khí căn nhà tranh bị gió thu phá nát. Bao nhiêu nỗi khổ dồn dập tập kích nhà thơ: ướt, lạnh, con quậy phá, lo lắng vì loạn lạc. Nỗi khổ nào cũng được miêu tả một cách sinh động, vừa có những nét phác họa khái quát, vừa có những chi tiết cụ thể. Đó là điều ít thấy trong thơ ca cổ. "Từ trải cơn loạn ít ngủ nghê" là một nét điểm xuyết làm cho nỗi khổ của Đỗ Phủ được nhân lên gấp bội. Dựa vào những điều này, các em chứng minh cụ thể qua phần đầu của bài thơ].
4. Tình cảm cao quý của nhà thơ được biểu hiện qua phần cuốiĐây là linh hồn, điểm sáng của bài thơ. Vì vậy, nếu không có năm Nàng thơ cuối thì ý nghĩa, giá trị biểu cảm của bài thơ sẽ giảm đi nhiều, bài thơ chỉ còn lại một bức tranh hiện thực mà dường như tình cảm chưa được bộc lộ hết, tư tưởng chưa được tỏa sáng, nâng cao trong tác phẩm. Phần này đã tiếp nối một cách tự nhiên, lôgic như một quy luật tất yếu của tình cảm thi nhân: Từ sự đau khổ tột cùng đã vút lên ước mơ cao cả. Có thể thấy điều đó như sau:- Ba câu đầu: Ước mơ cao cả chan chứa lòng vị tha [vì chỉ nghĩ đến người khác] và tinh thần nhân đạo [ước mong cho mọi người được hân hoan, vui sướng]. Ước mơ tuy mang màu sắc ảo tưởng song rất đẹp đẽ và vẫn bắt nguồn từ cuộc sống: vì căn nhà bị phá nát nên nhà thơ mới ước mơ có căn nhà muôn ngàn gian.
- Hai câu cuối: Ước mơ sẽ kém phần cao cả nếu không có hai câu này, ở đây lòng vị tha đã đạt đến mức xả thân, sẵn sàng hi sinh vì hạnh phúc chung. Với cụm từ "Riêng lều ta nát", nhà thơ không chỉ thể hiện tinh thần xả thân mà còn quay lại chủ đề của bài thơ, làm cho bố cục trở nên hoàn chỉnh, chặt chẽ. [Các em đọc thêm lời bình của Hoắc Tùng Lâm trong SGK để hiểu thêm về ước mơ này].
II. LUYỆN TẬP
1. Đọc diễn cảm hai phần cuối [tức từ câu Giây lát, gió lặng, mây tối mực đến hết]. Phần trên đọc với giọng đau xót, cảm thông; phần dưới đọc với giọng hân hoan, vui sướng ở ba câu đầu và giọng sâu lắng ở hai câu cuối để diễn tả đúng nỗi lòng của nhà thơ.
2. Để viết được hai câu như vậy, các em cần đọc kĩ nhiều lần đoạn văn, suy nghĩ về nội dung của người viết, từ đó mà khái quát lại thành hai câu văn của mình.
Xem tiếp các bài soạn để học tốt môn Ngữ Văn lớp 7
- Soạn bài Từ đồng âm
- Soạn bài Các yếu tố tự sự, miêu tả trong văn biểu cảm
Các em hãy cùng tham khảo Soạn bài Bài ca nhà tranh bị gió thu phá để thấy được hoàn cảnh đáng thương của nhà thơ Đỗ Phủ khi ngôi nhà bị gió thu phá nát, cảm nhận được tình thương cao cả của nhà thơ khi ước mơ có ngôi nhà trăm gian cho những con người nghèo khổ.
Mời các bạn đón đọc bản Soạn bài Bài ca nhà tranh bị gió thu phá chi tiết, đây là phiên bản soạn văn 7 chi tiết được các thầy cô TOPLOIGIAI biên soạn với mục đích giúp các bạn học sinh soạn bài một cách kĩ lưỡng nhất, đầy đủ nhất.
Soạn bài Bài ca nhà tranh bị gió thu phá Đọc - Hiểu
Câu 1. Tìm hiểu và phân tích bố cục của bài thơ
- Bài thơ được chia thành 4 phần:
+ Phần 1: [Khổ 1]: Cảnh nhà tranh bị gió thu phá
+ Phần 2: [Khổ 2]: Cảnh lũ trẻ tranh nhau cướp tranh
+ Phần 3: [Khổ 3]: Nỗi khổ của gia đình trong đêm mưa khi ngôi nhà đã bị phá
+ Phần 4: [Khổ 4]: Ước mong của nhà thơ về ngôi nhà muôn ngàn gian che cho kẻ sĩ nghèo khắp thiên hạ.
- Thống kê số câu mỗi phần;
+ Phần 1, 2, 3: 5 câu
+ Phần 4: 8 câu
- Lý giải sự khác nhau về số lượng chữ, câu ở các phần
+ Phần 1 và 2 chủ yếu thiên về tự sự kết hợp với miêu tả nên số câu ít hơn. Riêng phần 3 có số câu dài hơn nhằm nhấn mạnh nỗi khổ của nhà thơ trước gia cảnh khó khăn lại gặp lúc mưa gió.
+ Phần 4 có số câu dài nhất bởi đây là phần dồn nén những cảm xúc, tâm tư, khát vọng của nhà thơ. Đó không chỉ là ước nguyện về ngôi nhà che mưa chắn gió cho bản thân mà còn là mái nhà rộng lớn để kẻ sĩ nghèo khắp thiên hạ có được chỗ dung thân. Cảm xúc ấy gặp hoàn cảnh mà trào dâng mãnh liệt khiến cho số chữ trong câu cũng dài hơn những phần trước.
Câu 2. Kẻ bảng
|
Phương thức biểu đạt |
Miêu tả |
Tự sự |
Biểu cảm trực tiếp |
Miêu tả kết hợp tự sự |
Miêu tả kết hợp biểu cảm |
Tự sự kết hợp biểu cảm |
Kết hợp cả ba phương thức |
|
Phần 1 |
X |
||||||
|
Phần 2 |
x |
||||||
|
Phần 3 |
x |
||||||
|
Phần 4 |
x |
Câu 3. Những nỗi khổ của nhà thơ và cách ông miêu tả sinh động về những nỗi khổ đó
Trong bài thơ, nhà thơ đã đề cập một số nỗi khổ rất chân thực và sinh động
Đầu tiên là nỗi khổ khi nhà bị gió cuốn đi mất khiến cho kẻ nghèo không còn chỗ nương thân. Mở đầu bài thơ, nhà thơ khắc họa hình ảnh “thu cao, gió thét già” khiến người đọc có thể hình dung được sự dữ dội, khốc liệt của thiên nhiên. Tiếp đó là khung cảnh tan hoang của ngôi nhà khi tranh bay tuốt sang sông.
Không dừng lại ở đó, nhà thơ còn không dấu nổi sự thương tâm và bất lực khi chứng kiến sự thay đổi bản tính của con người trong thời loạn lạc. Thông thường trẻ con đều ngây thơ, không tính toán, vụ lợi. Nhưng gặp buổi đói kém trong cơn binh biến, những đứa trẻ lại trở nên ích kỉ, bất chấp tất cả mà tranh cướp nhau trước tình cảnh cụ già sức tàn lực kiệt không thể làm gì. Cuối cùng, nhà thơ chỉ biết “Quay về, chống gậy lòng ấm ức”.
Cuối cùng và cũng là nỗi đau hơn hết thảy là tình cảnh khổ sở khi phải trải qua đêm mưa lạnh gió trong cảnh màn trời chiếu đất. Một loạt cảnh được nhà thơ khắc họa càng đẩy nỗi khổ này lên đến đỉnh điểm như “Mền vải lâu năm lạnh tựa sắt”, con nằm đạp lót nát lại thêm cảnh nhà dột. Nhưng tất cả chưa dừng lại ở đó, hoàn cảnh ra đời của bài thơ còn là lúc đất nước bạo loạn liên miên với sự biến An Lộc Sơn – Sử Tư Minh. Bởi vậy nên nhà thơ không thể không lo lắng, nghĩ suy tới vận nước, tới người dân ‘Từ trải cơn loạn ít ngủ nghê”. Đêm cứ thế càng dài thêm, nỗi khổ đau lại càng chồng chất khổ đau.
Câu 4. Giá trị biểu cảm của bài thơ sẽ giảm như thế nào nếu không có năm dòng cuối
Năm câu cuối của bài thơ là kết tinh cao đẹp nhất của giá trị nhân đạo mà nhà thơ muốn truyền tải tới người đọc. Nếu như không có những dòng thơ cuối này thì bài thơ chỉ đơn thuần là khắc họa hiện thực đau khổ, bi đát của nhà thơ cũng như của những dân nghèo cùng khổ trong cơn suy biến của xã hội.
Tình cảm của nhà thơ có thể được chia thành hai loại là nhân ái và vị tha. Tình cảm nhân ái được thể hiện ở việc nhà thơ ước mong có mái nhà rộng lớn có thể che chở cho kẻ sĩ nghèo khắp thiên hạ. Căn nhà ấy có thể vững vàng trước gió mưa của thiên nhiên hay là giông bão của thời cuộc. Thông thường trong hoàn cảnh khổ đau của bản thân, người ta chỉ quan tâm làm sao để mình có thể vượt qua nó. Nhưng điều đáng trân trọng ở nhà thơ là ông suy nghĩ đến những hoàn cảnh, những mảnh đời cũng có chung nỗi khổ mà mở rộng ước mơ của bản thân mình. Đồng thời, tinh thần nhân đạo của nhà thơ còn thể hiện ở tình cảm vị tha hết mực. Tuy đang trải qua cơn mưa bão dưới mái nhà tan hoang nhưng nhà thơ vẫn sẵn sàng hi sinh thân mình để đổi lại sự bình an, yên ấm cho kẻ sĩ nghèo khắp thiên hạ “Riêng lều ta nát, chịu chết rét cũng được”.