Thế nào là tri thức kinh nghiệm

(Last Updated On: 21/07/2021)

Phân tích nội dung, ý nghĩa mối quan hệ biện chứng giữa nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận?

Kinh nghiệm và lý luận là hai trình độ khác nhau của nhận thức, đồng thời lại có sự thống nhất, tác động qua lại và chuyển hóa cho nhau. Nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận không đồng nhất với nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính, tuy chúng có mối liên hệ với nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính; bởi vì trong kinh nghiệm có yếu tố lý tính. Do đó có thể coi kinh nghiệm và lý luận là các bậc thang của của nhận thức lý tính, nhưng khác nhau về tính chất, trình độ phản ánh hiện thực.

Nhận thức kinh nghiệm

Nhận thức kinh nghiệm là quá trình nhận thức bởi sự thu nhận từ quan sát và thí nghiệm, nó tạo thành tri thức kinh nghiệm. Cho nên, tri thức kinh nghiệm nảy sinh một cách trực tiếp từ thực tiễn. Có hai loại tri thức kinh nghiệm: Tri thức kinh nghiệm thông thường (tiền khoa học) thu được từ những quan sát hàng ngày và tri thức kinh nghiệm khoa học thu nhận được từ những thí nghiệm khoa học.

Tri thức kinh nghiệm giới hạn ở lĩnh vực các sự kiện, miêu tả, phân loại các dữ kiện thu nhận được từ quan sát và thí nghiệm,nó vừa là sự phản ánh trực tiếp, nhưng cũng có tính trừu tượng và khái quát nhất định. Tri thức kinh nghiệm có vai trò không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của con người, nhưng nó còn hạn chế, song cần phải tổng kết, khái quát những tri thức kinh nghiệm nhất định để có thể phát triển thanh tri thức lý luận.

Nhận thức lý luận

Nhận thức lý luận là sự phát triển tất yếu của quá trình nhận thức, nó là trình độ cao hơn về chất so với nhận thức kinh nghiệm. Cho nên, nó là tri thức lý luận là tri thức khái quát từ tri thức kinh nghiệm, nhưng nó không hình thành một cách tự phát từ kinh nghiệm và không phải mọi lý luận đều trực tiếp xuất phát từ kinh nghiệm. Do tính độc lập tương đối mà lý luận có thể mang tính vượt trước những dữ kiện kinh nghiệm. Khác với kinh nghiệm, lý luận mang tính trừu tượng và khái quát cao nên nó mang lại sự hiểu biết sâu sắc về bản chất, về quy luật của các sự vật, hiện tượng, v.v… Đặc biệt một khi lý luận xâm nhập vào thực tiễn hoat động của quần chúng thì nó trở thành sức mạnh vật chất.

Nghiên cứu mối quan hệ biện chứng giữa nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận, một mặt thấy dược biện chứng của quá trình nhận thức; mặt khác cũng thấy được sự khác nhau giữa tri thức kinh nghiệm và tri thức lý luận. Vì vậy, phải coi trọng lý luận, nhưng không tuyệt dối hóa lý luận coi thường kinh nghiệm thực tiễn. Điều đó cũng có nghĩa là phải quán triệt nguyên tắc về sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn. Phê phán và khắc phục bệnh kinh nghiệm và giáo điều trong hoạt động nhận thức và thực tiễn của con người. Nhất là trong đường lối chính sách của một nhà nước đối với sự phát triển kinh tế – văn hóa xã hội nói chung.

Nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận là gì? Mối quan hệ biện chứng và ý nghĩa

Nhận thức kinh nghiệmvànhận thức lý luậnlà hai trình độ khác nhau củanhận thức, đồng thời lại thống nhất với nhau, bổ sung cho nhau, giả định lẫn nhau, thâm nhập và chuyển hóa lẫn nhau.

Donhận thức kinh nghiệmđã bao hàm yếu tố lý tính nênnhận thức kinh nghiệmvànhận thức lý luậnkhông đồng nhất với nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính. Do đó, có thể coi kinh nghiệm và lý luận là những bậc thang của lý tính, nhưng khác nhau về trình độ, tính chất phản ánh hiện thực, về chức năng cũng như về trật tự lịch sử.

1. Nhận thức kinh nghiệm (gọi tắt là kinh nghiệm)

–Nhận thức kinh nghiệmlà loại nhận thức hình thành từ sự quan sát trực tiếp các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội hay trong các thí nghiệm khoa học. Kết quả nhận thức kinh nghiệm là tri thức kinh nghiệm. Tri thức này có hai loại, tri thức kinh nghiệm thông thường và tri thức kinh nghiệm khoa học..

– Loại nhận thức này tạo thànhtrithức kinh nghiệm.Trithức kinh nghiệm nảy sinh một cách trực tiếp từthực tiễn, tức là từ lao động sản xuất, đấu tranh xã hội hoặc thí nghiệm khoa học.

Có hai loại tri thức kinh nghiệm:

+Trithức kinh nghiệm thông thường (tiền khoa học) là loại tri thức được hình thành từ sự quan sát trực tiếp hàng ngày về cuộc sống và sản xuất. Tri thức này rất phong phú, nhờ có tri thức này con người có vốn kinh nghiệm sống dùng để điều chỉnh hoạt động hàng ngày.

+Trithức kinh nghiệm khoa học là loại tri thức thu được từ sự khảo sát các thí nghiệm khoa học, loại tri thức này quan trọng ở chỗ đây là cơ sở để hình thành nhận thức khoa học và lý luận.

Trong sự pháttriển của xã hội, hai loạitrithức kinh nghiệm nêu trên ngày càng thâm nhập lẫn nhau.

–Trithức kinh nghiệm giới hạn ở lĩnh vực các sự kiện, miêu tả, phân loại các dữ kiện thu nhận được từ quan sát và thí nghiệm.Trithức kinh nghiệm đã mang tính trừu tượng và khái quát,songmới là bước đầu và còn hạn chế.

–Trithức kinh nghiệm có vai trò không thể thiếu được trong cuộc sống hàng ngày, trong mọi hình thức lao động chân tay và lao động trí óc và nhất là trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội – một sự nghiệp mới mẻ, vô cùng khó khăn, phức tạp.

Chúng ta không thể tìm câu giải đáp cho mọi vấn đề của thực tiễn cách mạng đặt ra từ trong sách vởhaybằng suy diễn thuần túy từ lý luận có sẵn. Chính kinh nghiệm của đông đảoquần chúng nhân dântrong xây dựng chủ nghĩa xã hội sẽ đem lại cho chúng ta những bài học quan trọng.

2. Nhận thức lý luận (gọi tắt làlý luận)

Nhận thức lý luận là loại nhận thức gián tiếp, trừu tượng và khái quát về bản chất và quy luật của các sự vật, hiện tượng. Nhận thức lý luận có tính gián tiếp vì nó được hình thành và phát triển trên cơ sở của nhận thức kinh nghiệm. Nhận thức lý luận có tính trừu tượng và khái quát vì nó chỉ tập trung phản ánh cái bản chất mang tính quy luật của sự vật và hiện tượng. Do đó, tri thức lý luận thể hiện chân lý sâu sắc hơn, chính xác hơn và có hệ thống hơn.

Như thế, lý luận là trình độ cao hơn về chất so với kinh nghiệm.Trithức lý luận làtrithức khái quát từtrithức kinh nghiệm.

Như Chủ tịch Hồ ChíMinhđã chỉ rõ: Lý luận là sự tổng kết những kinh nghiệm của loài người, là tổng hợp nhữngtrithức về tự nhiên và xã hội tích trữ lại trong quá trình lịch sử.

Lý luận được hình thành từ kinh nghiệm, trên cơ sở tổng kết kinh nghiệm.

Nhưng lý luận không hình thành một cách tự phát từ kinh nghiệm và không phải mọi lý luận đều trực tiếp xuất phát từ kinh nghiệm. Tuy nhiên, điều đó vẫn không làm mất đi mối liên hệ giữa lý luận và kinh nghiệm.

Khác với kinh nghiệm, lý luận mang tính trừu tượng và khái quát cao nên nó đem lại sự hiểu biết sâu sắc về bản chất, về tính quy luật của các sự vật, hiện tượng khách quan. Vì vậy, nhiệm vụ của nhận thức lý luận là đem quy sự vận động bề ngoài chỉ biểu hiện trong hiện tượng về sự vận động bên trong thực sự.

Như thế, lý luận thể hiện tínhchân lýsâu sắc hơn, chính xác hơn, hệ thống hơn, nghĩa là có tính bản chất sâu sắc hơn và do đó, phạm vi ứng dụng của nó cũng phổ biến, rộng hơn nhiều so vớitrithức kinh nghiệm.

3. Mối quan hệ biện chứng giữa nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận

Nhận thức kinh nghiệmvànhận thức lý luậnlà hai giai đoạn nhận thức khác nhau, nhưng có quan hệ biện chứng với nhau, thể hiện qua những điểm chính sau:

3.1.Kinh nghiệm là cơ sở để kiểm tra lý luận, sửa đổi, bổ sung lý luận đã có, tổng kết khái quát thành lý luận mới.

Nhận thức kinh nghiệmcung cấp cho nhận thức lý luận những tư liệu phong phú, cụ thể. Nó gắn trực tiếp với thực tiễn tạo thành cơ sở hiện thực để kiểm tra, sửa chữa, bổ sung cho lý luận đã có và tổng kết, khái quát thành lý luận mới.

Tuy nhiên,trithức kinh nghiệm lại có hạn chế bởi nó chỉ mới đem lại sự hiểu biết về mặt riêng rẽ, về các mối liên hệ bên ngoài của sự vật và còn rời rạc.

Ở trình độ của mình,trithức kinh nghiệm chưa thể nắm bắt được cái tất yếu sâu sắc nhất, mối quan hệ bản chất giữa các sự vật, hiện tượng. Do đó, sự quan sát dựa vào kinh nghiệm tự nó không bao giờ có thể chứngminhđược đầy đủ tính tất yếu.

Vì vậy, không thể coi thườngtrithức kinh nghiệm,songcũng không thể cường điệutrithức kinh nghiệm, không nên dừng lại ở kinh nghiệm mà cần pháttriển lên trình độ lý luận.

3.2. Lý luận có tính độc lập tương đối so với kinh nghiệm và có thể đi trước những dữ kiện kinh nghiệm.

Do có tính chân lý sâu sắc hơn, lý luận có vai trò dẫn dắt hình thành nhữngtrithức kinh nghiệm có giá trị, lựa chọn những kinh nghiệm hợp lý để phục vụ cho hoạt động thực tiễn, góp phần làm biến đổi đời sống của con người.

Trithức lý luận nâng nhữngtrithức kinh nghiệm từ chỗ là cái cụ thể, riêng lẻ, đơn nhất trở thành những cái khái quát, phổ biến.

4. Ý nghĩa phương pháp luận từ việc nghiên cứu nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận

Việc nắm vững bản chất, chức năng củanhận thức kinh nghiệm,nhận thức lý luậnvà mối quan hệ biện chứng giữa chúng có ý nghĩa phương pháp luận quan trọng trong việc đấu tranh khắc phục bệnh kinh nghiệm chủ nghĩa và bệnh giáo điều.

Bởi vì, trong hoạt động nhận thức cũng như hoạt động thực tiễn, nếu tuyệt đối hóa vai trò của nhận thức kinh nghiệm, coi thường nhận thức lý luận sẽ rơi vào chủ nghĩa kinh nghiệm. Điều đó được Chủ tịch Hồ ChíMinhkhẳng định:

“Có kinh nghiệm mà không có lý luận, cũng như một mắt sáng, một mắt mờ”.

Ngược lại, nếu tuyệt đối hóa vai trò của nhận thức lý luận, hạ thấp kinh nghiệm, không quan tâm đến nhận thức kinh nghiệm sẽ dẫn đến căn bệnh giáo điều.

Vì vậy, Chủ tịch Hồ ChíMinhyêu cầu “phải học tập tinh thần của chủ nghĩa Mác – Lênin; học tập lập trường, quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác – Lênin để áp dụng… giải quyết cho tốt những vấn đề thực tế trong công tác cách mạng của chúng ta.

Thực chất sai lầm của bệnh kinh nghiệm và bệnh giáo điều là vi phạm sự thống nhất giữa thực tiễn và lý luận, giữa kinh nghiệm và lý luận.