Trong hệ thống pháp luật của mỗi quốc gia, văn bản pháp luật đóng một vai trò trung tâm, đặc biệt là văn bản luật - là bộ quy tắc căn bản và chung chung điều chỉnh mối quan hệ xã hội. Tuy nhiên, để hiểu rõ và áp dụng một cách chính xác và hiệu quả, việc cần biết đến văn bản dưới luật - loại văn bản cụ thể hóa và chi tiết hóa nội dung của văn bản luật - là điều vô cùng quan trọng. Vậy văn bản dưới luật là gì và tại sao nó lại đặc biệt đến vậy?
1.Văn bản dưới Luật là gì?
"Văn bản dưới luật" là tên chung cho những văn bản có nội dung quy phạm pháp luật. Chúng được ban hành bởi các cơ quan quản lý nhà nước ở cấp trung ương hoặc địa phương, cùng với các cơ quan quyền lực khác. Mục đích của chúng là để làm rõ và cụ thể hóa các quy định trong luật, nghị quyết của Quốc hội, hoặc các vấn đề được giao bởi Ủy ban thường vụ Quốc hội. Chúng cũng hướng dẫn việc thực hiện quyền lợi và bổn phận theo quy định trong Hiến pháp và các luật liên quan. Điều quan trọng là "Văn bản dưới luật" phải tuân thủ Hiến pháp và các luật hiện hành; không được vi phạm chúng.
2. Văn bản dưới Luật bao gồm những văn bản nào?
Văn bản dưới luật là những văn bản quy phạm pháp luật ban hành bởi các cơ quan nhà nước. Các loại văn bản dưới luật bao gồm:
Pháp lệnh: Do Ủy ban thường vụ Quốc hội ban hành và đề cập đến vấn đề Quốc hội giao. Điều chỉnh mối quan hệ xã hội cơ bản chưa được quy định chi tiết trong luật khác. Có tiềm năng trở thành văn bản Luật.
Nghị quyết: Quyết định nội dung cơ bản điều chỉnh quan hệ xã hội, thông qua biểu quyết của một cơ quan hoặc tổ chức. Có thể thuộc Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ, và một số cơ quan khác.
Sắc lệnh: Văn bản của người đứng đầu nhà nước hoặc hành pháp, thường do Chủ tịch nước hoặc vị trí tương đương ở một số quốc gia khác ban hành.
Nghị định: Do Thủ tướng Chính phủ ban hành, chi tiết hóa vấn đề trong văn bản luật hoặc quyền, nghĩa vụ của người dân dựa trên Hiến pháp và văn bản luật.
Quyết định: Văn bản đặc biệt, có tính chất quy phạm và áp dụng pháp luật, do cơ quan nhà nước thẩm quyền ban hành. Thường sử dụng trong việc thực thi chính sách hoặc quản lý công việc hàng ngày.
Thông tư: Do Bộ trưởng hoặc cơ quan tương đương ban hành, hướng dẫn thực hiện văn bản quy phạm pháp luật của cấp trên. Thông thường, thông tư giải thích và hướng dẫn cách thực hiện nghị định.
Như vậy, Văn bản dưới luật là tập hợp của những văn bản quy phạm pháp luật được ban hành bởi các cơ quan nhà nước, giúp cụ thể hóa, hướng dẫn, và điều chỉnh mối quan hệ xã hội dựa trên các quy định của Hiến pháp và luật.
3. Phân biệt Văn bản Luật và Văn bản dưới Luật
Tiêu chí/ Loại văn bảnVăn bản LuậtVăn bản dưới LuậtThẩm quyền ban hànhĐược Quốc hội – cơ quan nhà nước cao nhất về hành pháp – ban hành. Văn bản này điều chỉnh mối quan hệ xã hội theo ý chí của Nhà nước và được đảm bảo thực hiện bằng quyền lực nhà nước, tuân theo các trình tự và thủ tục nhất định.Được các cơ quan nhà nước tại trung ương và cơ quan quản lý nhà nước ở cấp địa phương ban hành. Mục đích chính của văn bản này là cụ thể hóa và chi tiết hóa nội dung đã được quy định trong văn bản Luật. Tuy nhiên, nó không được đi ngược lại hoặc trái với quy định của Hiến pháp và các văn bản Luật.Hiệu lực pháp lýCó hiệu lực pháp lý cao nhất, đứng trên tất cả các loại văn bản khác.Hiệu lực pháp lý của văn bản này đứng sau Hiến pháp và các văn bản Luật, có nghĩa là khi có sự mâu thuẫn, văn bản Luật sẽ có ưu tiên áp dụng trước.
Như vậy, văn bản Luật và văn bản dưới Luật có những điểm khác biệt rõ ràng về thẩm quyền ban hành và hiệu lực pháp lý. Trong khi văn bản Luật là quy định cơ bản, chung và có hiệu lực cao nhất, thì văn bản dưới Luật thường đi vào chi tiết hơn và cụ thể hóa nội dung của văn bản Luật mà không được trái với nó.
Kết luận:
Qua việc tìm hiểu, chúng ta có thể thấy văn bản dưới luật không chỉ đóng vai trò là "cầu nối" giữa văn bản luật và thực tiễn áp dụng pháp luật trong đời sống xã hội mà còn phản ánh sự linh hoạt, đáp ứng nhanh chóng trước những thay đổi và nhu cầu thực tiễn. Mặc dù không có hiệu lực pháp lý bằng văn bản luật, nhưng văn bản dưới luật lại mang lại sự rõ ràng, cụ thể và chi tiết, giúp người dân và các tổ chức dễ dàng hiểu biết và thực thi pháp luật một cách chính xác và hiệu quả.
Hiện nay, Hiến pháp 2013 hay các văn bản quy phạm pháp luật khác chưa có khái niệm thế nào là văn bản luật. Tuy nhiên, về cơ bản, có thể hiểu:
Văn bản luật là tên gọi chung các văn bản mà nội dung là quy phạm pháp luật được Quốc hội biểu quyết theo trình tự do pháp luật quy định, gồm hiến pháp, các đạo luật, các bộ luật và nghị quyết của Quốc hội.
Tại khoản 1 Điều 3 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 có quy định về giải thích từ ngữ như sau:
Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
1. Quy phạm pháp luật là quy tắc xử sự chung, có hiệu lực bắt buộc chung, được áp dụng lặp đi lặp lại nhiều lần đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phạm vi cả nước hoặc đơn vị hành chính nhất định, do cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền quy định trong Luật này ban hành và được Nhà nước bảo đảm thực hiện.
Theo đó, quy phạm pháp luật là quy tắc xử sự chung, có hiệu lực bắt buộc chung, được áp dụng lặp đi lặp lại nhiều lần đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phạm vi cả nước hoặc đơn vị hành chính nhất định, do cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền quy định trong Luật này ban hành và được Nhà nước bảo đảm thực hiện.
Ở Việt Nam, pháp lệnh do Ủy ban thường vụ Quốc hội biểu quyết về những vấn đề được Quốc hội giao có giá trị như luật nên có thể xếp vào văn bản luật [Văn bản quy phạm pháp luật].
Văn bản luật là gì? [Hình từ Internet]
Tại Điều 4 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 được sửa đổi, bổ sung bởi điểm a, điểm b khoản 1 Điều 1 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật sửa đổi 2020 quy định về hệ thống văn bản quy phạm pháp luật như sau:
Văn bản dưới luật là gì ví dụ?
Văn bản dưới luật được ban hành có thể cụ thể hóa, quy định chi tiết cho các văn bản luật, tuy nhiên không được trái với quy định của hiến pháp và các văn bản luật. Hiện nay, văn bản dưới luật bao gồm: Pháp lệnh, Nghị quyết, Sắc lệnh, Nghị đinh, Quyết định, Thông tư.
Văn bản luật và văn bản dưới luật là gì?
Như vậy, văn bản Luật và văn bản dưới Luật có những điểm khác biệt rõ ràng về thẩm quyền ban hành và hiệu lực pháp lý. Trong khi văn bản Luật là quy định cơ bản, chung và có hiệu lực cao nhất, thì văn bản dưới Luật thường đi vào chi tiết hơn và cụ thể hóa nội dung của văn bản Luật mà không được trái với nó.
Bản luật là gì?
Văn bản luật là văn bản có hiệu lực pháp lí cao nhất. Văn bản luật bao gồm Hiến pháp - đạo luật cơ bản của Nhà nước, các luật, các bộ luật và các nghị quyết có chứa quy phạm pháp luật của Quốc hội. Trong các loại văn bản này thì Hiến pháp là văn bản quy phạm pháp luật có hiệu lực pháp lí tối cao.
Văn bản hướng dẫn luật là gì?
Văn bản hướng dẫn: là các văn bản được đưa ra để hướng dẫn thực hiện cho văn bản quy phạm pháp luật hiện thời. Văn bản thay thế/ bãi bỏ/ hủy bỏ/ chưa xác định: là các văn bản được ban hành nhằm thay thế/ bãi bỏ/ hủy bỏ việc thi hành của văn bản quy phạm pháp luật hiện thời.