Có bao nhiêu nhân tố chi phối quá trình tiến hóa nhỏ

Quá trình hình thành loài mới bao gồm các nhân tố làm thay đổi & không làm thay đổi tần số alen, thành phần KG. Trong đó nhân tố làm thay đổi tần số alen & thành phần KG gọi là nhân tố tiến hóa.

Có 5 nhân tố tiến hóa: quá trình đột biến, di-nhập gen, giao phối không ngẫu nhiên, chọn lọc tự nhiên, các yếu tố ngẫu nhiên.

• Đột biến: là chuỗi nguyên nhân & cơ chế phức tạp tác động vào vật liệu di truyền -> thay đổi.

Vai trò: tác động của tử ngoại, phóng xạ, hóa chất độc làm phát sinh đột biến -> 1 gen biến đổi thành nhiều alen -> biến đổi tần số alen không theo chiều hướng xác định -> tạo nguồn biến dị sơ cấp cho tiến hóa.

Đặc điểm: 

- làm thay đổi tần số alen và thành phần KG rất chậm.
- đột biến gen là chủ yếu [do đột biến gen phổ biến hơn, ít ảnh hưởng đến sức sống hơn -> có ý nghĩa tiến hóa].

- tần số đột biến thấp: 10^-6 đến 10^-4, mặt khác 1 số gen dễ bị đột biến [10^-2] & sv có hàng vạn gen -> tỉ lệ mang gen đột biến là khá lớn.

- phần lớn có hại, nhưng phần lớn là alen lặn đi vào dị hợp chưa biểu hiện ra KH, giá trị thích nghi của đột biến có thể thay đổi [tùy tổ hợp gen: hại ở tổ hợp này nhưng ở tổ hợp khác có lợi do tương tác gen; tùy điều kiện môi trường: điều kiện thường kém thích nghi nhưng điều kiện mới thích nghi hơn].

• Di-nhập gen: hiện tượng lan truyền gen từ quần thể này sang quần thể khác [dòng gen].

Ở thực vật: thông qua sự phát tán bào tử, hạt phấn, quả, hạt.

Ở động vật: thông qua sự di cư & giao phối.

Vai trò: nhập cư -> làm giàu vốn gen, di cư -> làm nghèo vốn gen. Là nhân tố tiến hóa không theo chiều hướng xác định.

• Giao phối không ngẫu nhiên: hiện tượng tự thụ [ở thực vật]; tự phối, giao phối gần, giao phối có chọn lựa [ở động vật].

Vai trò: 

- không làm thay đổi tần số alen nhưng làm thay đổi thành phần KG: dị hợp giảm, đồng hợp tăng -> đa hình giảm -> giảm đa dạng di truyền -> là nhân tố tiến hóa có hướng, không xác định.

• Chọn lọc tự nhiên: sự phân hóa khả năng sống sót [Darwin] & sinh sản [hiện đại] của các cá thể với KG khác nhau

- Nguồn nguyên liệu: đột biến [đột biến gen là chủ yếu] là sơ cấp, biến dị tổ hợp là thứ cấp [thường biến có ý nghĩa gián tiếp đến tiến hóa: nhờ nó sinh vật mới sống mà phát sinh đột biến].

- Đối tượng: mọi cấp độ của sự sống [quan trọng nhất là cá thể, quần thể].

- Chọn lọc cá thể: CLTN tác động trực tiếp lên KH -> gián tiếp tác động lên KG, giữ lại alen lợi, sa thải alen hại -> có hướng xác định. 

Tốc độ chọn lọc phụ thuộc chọn lọc chống lại alen trội [sa thải cả đồng hợp trội, dị hợp -> nhanh hơn] hay chống lại alen lặn [chỉ sa thải đồng hợp lặn -> chậm hơn].

=> Kết quả: tăng tỉ lệ cá thể thích nghi nhất của nội bộ quần thể.

- Chọn lọc quần thể: CLTN tác động lên quần thể -> giữ lại quần thể thích nghi, sa thải quần thể kém thích nghi. [VD: quần thể ong] 

=> Kết quả: hình thành đặc điểm thích nghi giữa các cá thể [về kiếm ăn, tự vệ, sinh sản] đảm bảo sự tồn tại phát triển của những cá thể thích nghi nhất

- Kết quả: chọn lọc cá thể & quần thể diễn ra song song.

- Vai trò: quy định chiều hướng và tốc độ tiến hóa => CLTN là nhân tố tiến hóa cơ bản nhất.

- Các hình thức:  3 hình thức

+ CL ổn định: 

- điều kiện: môi trường không đổi.- hình thức: giữ lại cá thể mang tính trạng trung bình, sa thải cá thể vượt xa mức trung bình.- kết quả: giữ nguyên kiểu gen đã đạt được.

+ CL vận động [phổ biến nhất]:

- điều kiện: môi trường thay đổi có hướng.- hình thức: thay đổi tần số KG theo hướng thích nghi.

- kết quả: chọn lại KG mới thích nghi hơn.

+ CL gián đoạn [CL phân hóa]

- điều kiện: môi trường thay đổi vô hướng.- hình thức: đào thải giá trị trung tâm, tích lũy giá trị vùng biên.

- kết quả: phân hóa quần thể ban đầu thành nhiều KH.

- Nguyên nhân: sự xuất hiện vật cản địa lí, sự phát tán của 1 nhóm cá thể đi lập quần thể mới, sự hình thành quần thể mới từ quần thể lớn vào thời điểm số lượng cá thể giảm sút ở vào thể cổ chai

- Thường xảy ra với quần thể có kích thước nhỏ.

- Làm tần số alen biến đổi nhanh nhất

- Không theo chiều hướng xác định.

- không tác động độc lập mà kết hợp với chọn lọc tự nhiên.