Qua bài học về tác giả, tác phẩm Gió lạnh đầu mùa Ngữ văn lớp 6 Kết nối tri thức với cuộc sống gồm nội dung chính về tác giả, bố cục, tóm tắt tác phẩm, dàn ý chi tiết, giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật, phương thức biểu đạt sẽ giúp học sinh nắm vững kiến thức trọng tâm tác phẩm Gió lạnh đầu mùa.
I. Tác giả
- Thạch Lam [1910-1942], tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh.
- Quê: sinh ra Hà Nội; lúc nhỏ sống ở quê ngoại Cẩm Giàng, Hải Dương.
- Ông sáng tác nhiều thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, tùy bút, …
- Truyện ngắn của ông giàu cảm xúc, lời văn bình dị, đậm chất thơ. Nhân vật chính thường là những con người nhỏ bé, cuộc sống nhiều vất vả, cơ cực mà tâm hồn vẫn tinh tế, đôn hậu. Tác phẩm của ông ẩn chứa niềm yêu thương, trân trọng đối với thiên nhiên, con người, cuộc sống.
- Các tập truyện ngắn tiêu biểu: Gió đầu mùa, Nắng trong vườn, Sợi tóc, …
II. Tìm hiểu sơ lược về tác phẩm
1. Thể loại: Truyện ngắn
2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:
- Trích trong tập truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa”, xuất bản năm 1937.
3. Phương thức biểu đạt: Tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm
4. Người kể chuyện: Ngôi thứ ba
5. Tóm tắt:
Sơn và Lan là hai chị em sinh ra trong một gia đình khá giả. Không giống như những đứa trẻ có điều kiện khác, hai chị em Sơn, Lan luôn hòa đồng, gần gũi với những đứa trẻ nghèo cùng phố huyện. Vào một ngày trời chuyển lạnh, hai chị em mặc áo ấm ra chợ chơi thấy Hiên – cô bé hàng xóm đang co ro bên cột quán với manh áo mong manh, rách tả tơi. Thấy vậy, hai chị em bèn đem tặng Hiên chiếc áo bông cũ. Chính chiếc áo bông ấy đã thắp sáng tình yêu thương, sưởi ấm cho Hiên cũng như những đứa trẻ nghèo nơi đây qua mùa đông giá rét. Câu chuyện đã để lại dư âm trong lòng độc giả, khiến độc giả vừa thấm thía nỗi khổ đau, bất hạnh, hoàn cảnh éo le của những con người nghèo khổ, vừa cảm nhận sâu sắc tình người ấm nồng, cao quý, thiêng liêng; từ đó thêm trân trọng cuộc sống này hơn.
6. Bố cục:
Gồm 3 phần:
+ Phần 1 [Từ đầu đến rơm rớm nước mắt]: Cảnh sinh hoạt trong gia đình Sơn ngày gió đầu mùa.
+ Phần 2 [Tiếp đến ấm áp vui vui]: Cảnh hai chị em Sơn cùng vui chơi và chia sẻ áo ấm cho Hiên.
+ Phần 3 [Còn lại]: Sự lo lắng của Sơn và cảnh mẹ Hiên trả lại áo.
7. Giá trị nội dung:
+ Gió lạnh đầu mùa thể hiện tình thương giữa con người với nhau trong hoàn cảnh khổ cực, khắc nghiệt.
8. Giá trị nghệ thuật:
+ Nghệ thuật tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm tinh tế cùng các thủ pháp đối lập, miêu tả tâm lí xuất sắc.
III. Tìm hiểu chi tiết về tác phẩm
1. Nhân vật Sơn
* Sơn là một đứa trẻ được yêu thương
- Nhận được sự yêu thương từ chị
+ Tỉnh dậy thấy lạnh, chưa xuống giường mà gọi chị.
+ Khi Sơn lo sợ mẹ mắng vì cho mất cái áo, chị Lan luôn an ủi, đấu dịu,...
- Nhận được sự yêu thương từ mẹ
+ Mẹ bảo chị mang thúng ra, mặc áo ấm cho Sơn: cả cái áo dạ chỉ đỏ lẫn áo vệ sinh, ngoài lại mặc phủ cái áo vải thâm dài.
+ Khi biết chuyện Sơn cho mất cái áo, mẹ cũng chỉ âu yếm ôm vào lòng và trách yêu.
→ Bởi vì nhận được sự yêu thương nên Sơn cũng biết trao đi yêu thương.
* Sơn là một đứa trẻ hòa đồng, thân thiện
- Sơn và chị mặc dù nhà có khá giả hơn nhưng vẫn thân mật chơi đùa với mấy đứa trẻ con ở dãy nhà lá, chứ không kiêu kì và khinh khỉnh như các em họ của Sơn.
- Thậm chí Sơn còn chủ động chơi với chúng: Sơn thấy chị gọi Hiên không lại thì tự bước đến gần.
* Sơn là một đứa trẻ thương người
- Thấy thương khi nhắc đến em Duyên.
- Đem cho Hiên cái áo bông cũ.
- Trong lòng thấy ấm áp, vui vui khi được cho người khác chiếc áo ấm.
- Mặc dù sau đó lo quá, sắp ăn, bỏ đũa đứng dậy vội ra chợ tìm Hiên, ra cánh đồng.
→ Tâm lí chung của trẻ nhỏ, không phải biểu hiện của việc thay đổi.
2. Các nhân vật khác trong truyện
| Các nhân vật | Phẩm chất |
| Chị Lan | - Yêu thương em trai: là người đầu tiên em gọi khi tỉnh dậy; luôn nhẹ nhàng, an ủi, động viên. - Yêu thương những đứa trẻ nghèo: chạy về lấy áo cho Hiên. |
| Mẹ Sơn | - Yêu thương con: + Qua hành động mặc áo ấm cho con, không trách mắng con về chuyện đưa cái áo kỉ vật cho Hiên. + Khi nhắc đến Duyên, mẹ rơm rớm nước mắt. - Yêu thương mọi người: + Việc mẹ lấy lại áo hay giận vì Sơn đưa áo cho Hiên không phải sự ích kỉ. Chỉ vì đó là kỉ vật thiêng liêng của người con đã mất nên không thể cho. + Biết hoàn cảnh gia đình Hiên, cho vay tiền để mua áo ấm. Không chỉ nhà Liên mà đa phần những người nghèo khổ đều cho vay mượn. |
| Hiên và những đứa trẻ ở dãy nhà lá | - Nghèo khổ: ở dãy nhà lá tồi tàn, không có áo ấm mắc, không dám tiến lại gần. - Biết thân phận của mình: khi thấy Sơn đến đều lộ vẻ vui mừng nhưng vẫn đứng xa, không dám vồ vập. - Ngưỡng mộ tấm áo mới của Sơn: sán gần giương đôi mắt ngắm bộ quần áo mới của Sơn. |
| Mẹ Hiên | Hiểu chuyện, có lòng tự trọng: Đem trả áo ngay. |
3. Biểu tượng gió lạnh đầu mùa
* Sự lạnh lẽo của cơn gió đầu mùa
- Thời gian: buổi sáng, mùa đông.
- Không gian:
+ Chung: gió bấc, cái lạnh ở đâu đến làm cho người ta tưởng đang ở giữa mùa đông rét mướt.
+ Của những con người nghèo khổ: dãy nhà lá, chợ vắng, rác bẩn rải rác lẫn lá rụng; mặt đất rắn lại và nứt nẻ những đường nho nhỏ.
→ Lạnh lẽo, trống vắng, khắc nghiệt.
* Sự ấm áp của tình người
- Sự ấm áp của tình cảm gia đình.
- Sự ấm áp của tình cảm cộng đồng.
→ Sự lãnh lẽo của tiết trời không thể ảnh hưởng đến sự ấm áp trong lòng mỗi con người.
➩ Giá trị nhân đạo.
Xem toàn bộ tài liệu Lớp 6 – Kết Nối Tri Thức: tại đây
Video hướng dẫn giải
Lựa chọn câu để xem lời giải nhanh hơn
Sau khi đọc 3
Câu 3 [trang 73 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Chỉ ra các câu văn miêu tả ý nghĩ của Sơn khi nghe mẹ và vú trò chuyện về chiếc áo của Duyên; khi Sơn nhớ ra cuộc sống nghèo khổ của mẹ con Hiên. Những suy nghĩ, cảm xúc ấy giúp em cảm nhận điều gì ở nhân vật Sơn.
Phương pháp giải:
Đọc lại hai cảnh này và chú ý các từ ngữ miêu tả về Sơn.
Lời giải chi tiết:
- Những câu văn miêu tả ý nghĩ của Sơn khi nghe mẹ và vú trò chuyện về chiếc áo của Duyên:
+ Mẹ Sơn nhắc đến làm Sơn nhớ em, cảm động và thương em quá.
+ Sơn thấy mẹ rơm rớm nước mắt.
- Khi Sơn nhớ ra cuộc sống nghèo khổ của mẹ con Hiên:
+ Một ý nghĩ thoáng qua, Sơn lại gần chị thì thầm: Hãy là chúng ta mang cho nó cái áo bông cũ chị ạ.
+ Sơn đứng lặng yên, tự dưng trong lòng thấy ấm áp, vui vui.
=> Sơn là cậu bé ngoan, dù nhà giàu nhưng em không vòi vĩnh, đua đòi. Đồng thời, em còn là cậu bé nhân hậu, biết sẻ chia và yêu thương. Em không kiêu kì hay khinh thường người khác vì sự nghèo đói và khác biệt về địa vị xã hội, mà ngược lại, Sơn còn hết lòng thương yêu, giúp đỡ những hoàn cảnh khó khăn hơn mình.
Sau khi đọc 7
Câu 7 [trang 73 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Đọc lại một số đoạn văn miêu tả lại cảm xúc thay đổi của đất trời khi mùa đông đến. Em có thích những đoạn văn này không. Vì sao?
Phương pháp giải:
Đọc lại và lí giải vì sao em thích.
Lời giải chi tiết:
- Một số đoạn văn miêu tả lại cảm xúc thay đổi của đất trời khi mùa đông đến: Trời đang ấm, chỉ qua một đêm mưa rào, bông gió rét thổi về. Ai cũng tưởng như đang ở giữa mùa đông rét mướt. Sơn ‘tung chăn tỉnh dậy’. Em nhìn ra ngoài sân, nghe ‘gió vi vu…’, âm thanh xào xạc của những chiếc lá khô. Những khóm lan ‘lá rung động và hình như sắt lại vì rét’...
- Em rất thích các đoạn văn tả cảnh của tác giả. Đây là những đoạn văn thể hiện ngòi bút quan sát tinh tế của tác giả về thiên nhiên. Miêu tả thiên nhiên vào đông, gió lạnh nhưng người đọc cũng cảm thấy tình người ấm áp qua sự quan tâm chăm sóc từ chiếc áo ấm mà mẹ dành cho Sơn.
Sau khi đọc 8
Câu 8 [trang 74 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Hãy chỉ ra một vài điểm giống nhau và khác nhau giữa hai nhân vật cô bé bán diêm [Cô bé bán diêm] và Hiên [Gió lạnh đầu mùa].
Phương pháp giải:
Nhớ lại hai nhân vật và so sánh các điểm hoàn cảnh, người thân, sự quan tâm của mọi người để so sánh hai nhân vật.
Lời giải chi tiết:
Một vài điểm giống nhau và khác nhau giữa hai nhân vật cô bé bán diêm [Cô bé bán diêm] và Hiên [Gió lạnh đầu mùa]:
- Giống nhau: Đều là những cô bé có hoàn cảnh nghèo khó, thiếu thốn, không được hưởng một cuộc sống có "cơm ngon áo đẹp".
- Khác nhau:
+ Cô bé bán diêm: Có cuộc sống bất hạnh, không có sự yêu thương, bảo vệ của gia đình. Em phải tự mình kiếm tiền mang về cho bố, nếu không có tiền sẽ không được về nhà. Số phận của em là một số phận đầy bi kịch khi em đã không thể chống chọi được sự khắc nghiệt của cuộc sống, đã chết đi, về với vòng tay yêu thương của bà.
+ Hiên: Em vẫn có mẹ bên cạnh chăm sóc, vẫn có bạn bè, có hai chị em Sơn quan tâm, yêu thương và đùm bọc.
Viết kết nối với đọc
Có nhiều nhân vật trẻ em xuất hiện trong truyện Gió lạnh đầu mùa. Hãy viết một đọan văn [khoảng 5- câu] trình bày cảm nhận về một nhân vật mà em thấy thú vị.
Phương pháp giải:
Trong các nhân vật trẻ em, chọn ra nhân vật em ấn tượng nhất và viết đoạn văn nêu cảm xúc của mình.
Lời giải chi tiết:
Gấp trang sách lại, lòng em vẫn thấy ấm áp khi nghĩ tới tấm lòng của cậu bé Sơn trong câu chuyện về tấm lòng thảo thơm của cậu. Dù biết có thể bị mẹ trách phạt - chẳng có người mẹ nào không phiền lòng khi con cái tự ý đem cho người khác vật gì - nhất là trong tình cảnh cuộc sống càng ngày càng khó khăn. Nhưng bỏ qua tất cả những điều đó, Sơn đã sẵn lòng tặng Hiên chiếc áo, giúp đỡ chia sẻ với bạn, không hề toan tính. Có phải chỉ vì biết nghe trái tim mách bảo, mà Sơn đã không dửng dưng trước những mảnh đời cơ cực? Hành động của Sơn là hành vi nhân ái hoàn toàn tự nguyện, không chờ bé Hiên nhờ vả, không đợi mọi người xung quanh động viên - điều này đâu dễ có ở mỗi con người? Có thể nói, không phải tiền tài hay quyền lực, mà chính lòng yêu thương nhau mới giúp con người có được những hành động cao cả. Một chú bé như Sơn đáng quý hơn hẳn nhiều người lớn mà lãnh đạm phủi tay trước đồng loại bần cùng.
Loigiaihay.com