Theo thống kê gần nhất của Tổ chức Thông tin về Chất lượng Không khí Toàn cầu IQAir AirVisual dựa trên mức đo về lượng bụi siêu mịn PM2.5/m3. Việt Nam đứng thứ 17 trong đó riêng Hà Nội và TP.HCM nằm trong top 10 thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới.Cũng theo số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới WHO, Việt Nam nằm trong nhóm những quốc gia có tỷ lệ tử vong cao nhất do ô nhiễm không khí. Vậy bụi siêu mịn PM2.5 là gì và nó nguy hiểm như nào đối với sức khoẻ của mỗi người.
Bụi siêu mịn PM2.5 là gì
Theo định nghĩa của WHO, “PM là một chất gây ô nhiễm không khí, bao gồm hỗn hợp các hạt rắn và hạt lỏng, chúng lơ lửng trong không khí.“
Chỉ số PM thường được dùng để đề cập đến các hạt có đường kính nhỏ hơn 10 μm [PM10] và nhỏ hơn 2,5 μm [PM2.5]. Những hạt này thường được gọi chung là bụi mịn, bụi siêu mịn.
*μm: micromet [1μm = 0.001mm]
Bụi siêu mịn PM2.5 đến từ đâu
Bụi PM2.5 đến từ 2 nguồn chính là nguồn sơ cấp và nguồn thứ cấp.
Nguồn sơ cấp là những nguồn phát sinh trực tiếp ra môi trường, bao gồm:
- Bụi thiên nhiên: sa mạc, đất cát, phun trào núi lửa
- Sản xuất công nghiệp: khói thải từ nhà máy, xưởng sản xuất, khu công nghiệp
- Giao thông vận tải: khói thải từ các phương tiện cá nhân, cát bụi cuốn theo trong quá trình di chuyển, cát bụi sinh ra do bào mòn bề mặt đường
- Sinh hoạt: khói thải nấu nướng bằng bếp than, bếp củi, dầu
- Rác thải: rác sinh hoạt, rác công nghiệp
- Nông nghiệp: vận chuyển, đốt rơm rạ
- Xây dựng: bụi từ quá trình xây dựng chung cư, cao ốc, cầu đường
Nguồn thứ cấp: khi nguồn sơ cấp lơ lửng trong không khí, một trong số chúng phản ứng hoá học với tự nhiên, tạo ra một chất mới, những chất ngày là nguồn thứ cấp.
Tham khảo: Những nguyên nhân gây ô nhiễm không khí ở Việt Nam
Cơ chế xâm nhập & tác hại của bụi siêu mịn PM2.5
Bụi PM2.5, PM10 không chừa một ai. Trong đó những người thuộc nhóm nhạy cảm là trẻ em, phụ nữ, người lớn tuổi, người có thể trạng yếu và những người có tiền sử bệnh hô hấp và tim mạch là những người chịu nhiều tác hại nhất.
Tham khảo: Những ai bị ảnh hưởng nhiều nhất từ ô nhiễm không khí?
Chúng ta thường bỏ qua hoặc không nhận thấy tác hại của bụi PM2.5 cũng như cách mà chúng xâm nhập và gây hại cho cơ thể. Vì quá trình xâm nhập thường âm thầm, không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi lượng bụi tích tụ đủ lớn.
Tham khảo: Những bệnh có tỷ lệ tử vong cao nhất do ô nhiễm không khí
Bám vào bề mặt cơ thể gây dị ứng
Ở mức độ nhẹ nhất, bụi PM2.5 mang theo vi khuẩn bám vào bề mặt của cơ thể gây cảm giác ngứa ngáy, khó chịu, dị ứng. Nặng hơn gây đau mắt, viêm mũi, các bệnh về tai mũi họng. Theo công bố của Bộ Y tế, hiện nay tỷ lệ mắc bệnh về tai, mũi, họng cao nhất, nguyên nhân chính do ô nhiễm không khí.
Hấp thu chất độc gây suy giảm hệ miễn dịch
Nghiên cứu của nhóm G.S. Barbara Maher, Đại học Lancaster [Anh] công bố trên PNAS vào năm 2016 cho thấy bụi PM2.5 hấp thụ chất độc, mang theo vi khuẩn và virus ngoài môi trường. Khi xâm nhập vào cơ thể chúng lại thải độc tố ngấm vào cơ thể và làm suy giảm hệ miễn dịch. Nghiên cứu này cho thấy hơn 60% người dân tại các thành phố ô nhiễm của Ấn Độ cho rằng họ dễ mắc các bệnh vặt hơn so sới 5 năm trước.
Xâm nhập vào phổi gây viêm phổi, tắc nghẽn phổi mãn tính
Bụi PM2.5 và PM10 xâm nhập vào cơ thể người thông qua hoạt động hít thở. Chúng theo đường dẫn khí, bám và tích tụ vào khí quản và bề mặt phổi. Theo thời gian, lượng bụi này tích tụ càng nhiều, gây ảnh hưởng càng lớn.
Hạt PM10 và PM2.5 xâm nhập vào khí quản và phổi ban đầu gây các cảm giác khó chịu như khan tiếng, hắt hơi, ho, khó thở. Theo thời gian chúng có thể gây ra các bệnh như hen suyễn, tim mạch.
Đặc biệt PM2.5 có kích thước siêu nhỏ có thể xâm nhập sâu, là nguyên nhân chính gây ra tắc nghẽn phổi mãn tính. Khi lượng bụi tích tụ đủ lớn sẽ có thể dẫn đến tử vong.
G.S Trương Hữu Bình cho biết, bụi PM2.5 còn nguy hiểm hơn PM10, với đường kính siêu nhỏ chúng có khả năng luồn lách vào các túi phổi và tĩnh mạch phổi, xâm nhập vào máu gây ra những bệnh chết người. Ngoài ra, chúng sẽ thẩm thấu vào phế nang, ảnh hưởng đến chức năng trao đổi khí của phế nang. Sau khi vào phế nang, chúng có thể vượt qua vách ngăn khí-máu để đi vào hệ tuần hoàn và gây bệnh, thậm chí chúng còn có thể ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh.
Xâm nhập vào máu gây nhồi máu cơ tim
Nghiên cứu mới nhất của khoa tim mạch bệnh viện Nhân dân thuộc đại học Bắc Kinh, giáo sư bác sĩ Hồ Đại Nhất cũng chia sẻ rằng, ở trong môi trường ô nhiễm không khí như “mìn được chôn” trong tim, “trong khoảng thời gian ngắn có thể khiến chỗ tắc mạch máu bình thường không nghiêm trọng đột nhiên bị vỡ, tạo ra nghẽn mạch, gây nên nhồi máu cơ tim cấp tính”.
Làm tăng tỷ lệ chết vì bệnh tim và cao huyết áp
Theo nghiên cứu của Học viện Y tế Cộng đồng – Đại học Harvard đã, các nhà khoa học đã chứng minh những chất độc hại có trong bụi không chỉ gây nhồi máu cơ tim mà còn dẫn đến thiếu máu hoặc tổn thương cơ tim. Hoa Kỳ đã khảo sát 25.000 người bị bệnh tim hoặc tim không khỏe và phát hiện ra sau khi PM2.5 tăng lên 10 µg/m3 thì tỉ lệ thiệt mạng của người bệnh sẽ tăng 10% – 27%.
Xâm nhập vào não gây thoái hoá não
Các nghiên cứu trên não người cho thấy chúng còn có khả năng di chuyển rồi thẩm thấu vào não, gây ra chứng thoái hoá não. Nghiên cứu này đã chứng minh ô nhiễm không khí làm gia tăng tỷ lệ thoái hoá não ở các thành phố lớn thuộc Trung Quốc và Ấn Độ trong hơn 1 thập kỷ qua.
Gây ung thư và biến đổi gen
Các nhà khoa học đã nhận thấy PM2.5 chứa kim loại là nguyên nhân gây ung thư và khủng khiếp hơn là biến đổi gen ở người. Đây là một trong những điều đáng lo ngại nhất mà tất cả chúng ta đang phải đối mặt.
Cách phòng tránh và khắc phục bụi PM2.5 và PM10
Để phòng tránh và khắc phục thảm hoạ bụi mịn, điều đầu tiên chúng ta cần sự chung tay của toàn thể xã hội. Tất cả mọi người hãy cùng nhau:
- Ý thức vệ sinh môi trường: không xả thải, không đốt rác, đốt rơm rạ, quét dọn vệ sinh nhà ở, khu phố v.v…
- Trồng thêm cây xanh
- Sử dụng phương tiện giao thông công cộng, hạn chế phương tiện cá nhân
- Sử dụng nhiên liệu sạch
Đối với mỗi cá nhân, chúng ta phải tự ý thức được sự nguy hại của bụi mịn và ô nhiễm không khí, đồng thời tuyên truyền tới người thân yêu, gia đình và bạn bè về tác hại của PM2.5. Tự bảo vệ mình bằng cách:
Luôn đeo khẩu trang chuyên dụng khi ra đường
Không sử dụng khẩu trang thông thường như khẩu trang vải, khẩu trang y tế, những loại này không có tác dụng bảo vệ bạn khỏi bụi mịn. Hãy sử dụng khẩu trang N95, N99 có khả năng lọc bụi mịn, virus, vi khuẩn cùng các tác nhân gây hại trong không khí ô nhiễm.
Tham khảo: Cách chọn khẩu trang chống bụi mịn PM2.5
Sử dụng máy lọc không khí cho gia đình và văn phòng làm việc
Vì bụi mịn có kích thước rất nhỏ, chúng có khả năng len lỏi vào mọi ngóc ngách trong ngôi nhà của bạn, vì vậy hãy trang bị thêm cho gia đình mình một chiếc máy lọc không khí. Cơ chế hoạt động của máy lọc không khí rất đơn giản nên bạn có thể chọn loại bất kỳ có trên thị trường. Tuy nhiên hãy lưu ý sau mỗi 6 tháng đến 1 năm, bạn nên thay miếng vải lọc một lần để đảm bảo chức năng lọc hoạt động tốt nhất.
Ngoài những phương pháp trên, bạn nên tập thể dục và ăn uống điều độ để nâng cao sức đề kháng, đặc biệt có thể sử dụng phương pháp thải độc phổi để giảm sự ảnh hưởng của bụi mịn trong cơ thể.
Sử dụng Khẩu trang Cambridge Mask để bảo vệ bạn và gia đình khỏi tác hại của bụi siêu mịn PM2.5 và các tác nhân gây hại từ không khí ô nhiễm.
VietMask,