Được phát hiện lần đầu ở Nam Phi và Botswana vào tháng 11/2021 với tên gọi khoa học B.1.1.529, hiện vẫn còn quá sớm để kết luận Omicron là “một biến thể không quá nguy hiểm” nhưng điều chắc chắn là Omicron sẽ lấn át biến thể Delta trong thời gian tới vì có đến 30 đột biến khác nhau so với chủng gốc từ Vũ Hán [Trung Quốc].
Ai là bệnh nhân đầu tiên của biến thể Omicron ? Đây là câu hỏi được trang France 24 đặt ra trong phần Giải mã [Décryptage] ngày 02/12/2021 : “Covid-19 : về nguồn gốc của các biến thể, dấu vết từ các bệnh nhân suy giảm hệ miễn dịch”.
Siêu biến thể Omicron xuất phát từ đâu ?
Cho đến giờ nguồn gốc của biến thể Omicron vẫn là một ẩn số nhưng một số nhà khoa học hướng đến giả thuyết các bệnh nhân suy giảm hệ miễn dịch, có thể là môi trường thuận lợi để các đột biến sinh sôi và tạo ra một biến thể mới. Từ nhiều tháng nay, họ nghiên cứu khả năng về mối liên hệ giữa những người có hệ miễn dịch bị suy giảm [đang chờ ghép tạng, bệnh nhân ung thư, người nhiễm HIV nhưng không được điều trị] với sự phát triển của các biến thể đáng lo nhất.
Cụ thể, theo giải thích với đài France 24 của nhà virus học Morgane Bomsel, thuộc Trung tâm Nghiên cứu Quốc gia Pháp [CNRS] và Viện Cochin ở Paris : “Khi một bệnh nhân bị suy giảm hệ miễn dịch, virus sẽ ở lại rất lâu trong cơ thể người đó, đôi khi là nhiều tháng, trái với vài ngày đối với người bình thường. Hệ thống miễn dịch của người đó quá yếu và không thể thải virus”.
Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Nature Communications ngày 04/11 nêu trường hợp một người đàn ông 58 tuổi, bị bệnh thận phải điều trị bằng thuốc ức chế miễn dịch, đã bị nhiễm Covid-19 trong suốt 6 tháng. Tháng 12/2020, nhiều bác sĩ Mỹ cũng ghi nhận một trường hợp tương tự : một bệnh nhân được điều trị bằng thuốc ức chế miễn dịch, đã qua đời sau khi bị nhiễm Covid-19 suốt 154 ngày. “Trong suốt thời gian đó, virus có thể đã tích tụ thành hàng loạt đột biến và sinh ra một biến thể mới”, vẫn theo giải thích của nhà virus học Morgane Bomsel.
Cũng như mọi virus khác, SARS-CoV-2 có khả năng tái tạo, nhưng đôi khi xảy ra lỗi trong quá trình này và người ta gọi đó là một "đột biến". Trong đa số trường hợp không có bất kỳ sự cố nào, nhưng không phải là không có ngoại lệ và việc này có thể dẫn đến khả năng lây nhiễm và độc lực của virus. Biến thể trở thành phiên bản mới của virus và mang theo những điều chỉnh này.
Giáo sư virus học Vicent Maréchal, đại học Sorbonne, giải thích với France 24 : “Ở những bệnh nhân suy giảm hệ miễn dịch, hệ thống miễn dịch không thắng được virus, nhưng sẽ vẫn chống virus. Quá trình đó sẽ gây ra điều mà người ta gọi là “áp lực lựa chọn””.
Nói tóm lại, trong cuộc chiến giữa virus và hệ miễn dịch, virus buộc phải tiến hóa và sẽ chỉ giữ lại những đột biến cho phép virus tiếp tục sản sinh và chống đỡ. Do đó sẽ chỉ còn những đột biến nguy hiểm nhất, có khả năng thoát được sức mạnh vô hiệu hóa của các kháng thể. Và virus, với những đột biến đó, sẽ lây lan nếu bệnh nhân lây cho một người khác.
Do đó, theo giáo sư Vincent Maréchal, “với số đột biến nhiều như vậy, có rất nhiều khả năng một bệnh nhân suy giảm hệ miễn dịch là nguồn gốc của biến thể Omicron”. Tuy nhiên, “đây không phải là lần đầu tiên một giả thuyết như vậy được nêu lên, nhà virus học Morgane Bomsel giải thích, mà từng được nhắc đến khi xuất hiện các biến thể Anh và Bêta”.
Nam Phi, vùng đất mầu mỡ
Nam Phi có lẽ là vùng đất thuận lợi cho kiểu tiến hóa như vậy, trong đó nguyên nhân chính là bệnh sida. Nam Phi có 7 triệu người sống với căn bệnh này, chiếm 12% dân số và 19% số người ở độ tuổi 15-45. Điều đáng nói là tỉ lệ bệnh nhân sida được điều trị lại rất ít, chỉ khoảng 57% người bệnh được điều trị trong năm 2017. Do đó, theo phân tích của giáo sư virus học Vincent Maréchal, “số người bị suy giảm hệ miễn dịch rất lớn, lại sống ở đất nước có tỉ lệ tiêm chủng thấp và là nơi virus lây lan nhanh. Rõ ràng đây là điều kiện để các biển thể có thể xuất hiện”.
Omicron cũng không phải là biến thể đầu tiên của SARS-CoV-2 được phát hiện ở Nam Phi. Trước đó có hai biến thể, từng được gọi là “biến thể Nam Phi”, sau đó được đổi tên thành Bêta và C.1.2. Tuy nhiên, “điều này cũng được hiểu là Nam Phi tiến hành nhiều giải trình tự gen cho phép nhận dạng các biến thể” và giáo sư Vincent Maréchal nhấn mạnh “không hẳn bệnh nhân số 0 là ở Nam Phi”.
Sau khi Nam Phi thông báo phát hiện biến thể mới Omicron, nhiều nước trên thế giới, như Hà Lan, thông báo dường như biến thể Omicron xuất hiện tại nước họ trước ngày phát hiện lần đầu tại Nam Phi. Dù nguồn gốc địa lý của Omicron hiện vẫn là một ẩn số, nhưng có lẽ biến thể Bêta đã xuất hiện lần đầu ở Nam Phi, theo một bài nghiên cứu đăng trên tạp chí Sciences ngày 09/09/2021.
Cụ thể, biến thể Bêta, được tách lần đầu tiên vào tháng 10/2020, được cho là xuất hiện ở những người nhiễm bệnh sida ở vịnh Nelson-Mandela, có thể là do khu vực này thiếu phương tiện điều trị bệnh nhân nhiễm HIV. Vịnh Nelson-Mandela nằm trong số những vùng trên thế giới tập trung đông người nhiễm virus HIV nhất nhưng lại không được điều trị thích hợp.
Nhờ những phân tích tin học, khi so sánh tất cả các biến thể thuộc dòng Bêta trên thế giới, các tác giả bài nghiên cứu phát hiện ra rằng 90% “tổ tiên” của những biến thể này đều xuất phát từ Nam Phi. Biến thể đầu tiên thuộc dòng Bêta đúng là xuất hiện ở vịnh Nelson-Mandela. Sau đó, virus lan nhanh sang những tỉnh khác ở Nam Phi, tiếp theo là các nước láng giềng. Vào tháng 03/2021, biến thể Bêta trở thành virus "thống trị" ở miền nam châu Phi, ở đảo Mayotte và đảo La Réunion.
“Biến thể có thể xuất hiện ở khắp nơi”
Tuy nhiên, không vì thế mà chỉ mặt điểm tên Nam Phi mà ngược lại, theo giáo sư Vincent Maréchal, “điều này cho thấy chuyện gì xảy ra khi cùng lúc gặp hai đại dịch và điều quan trọng là không được quên cuộc chiến chống sida để ưu tiên chống Covid-19. Chúng ta thấy rõ trong hai năm gần đây, các biến thể có thể xuất hiện ở khắp nơi, từ vùng Bretagne của Pháp đến Anh và Ấn Độ. Rất nhiều yếu tố cần được chú ý. Có nhiều điều về các biến thể mà chúng ta chưa hiểu hết được”.
Trong khi các nhà khoa học vẫn đang nghiên cứu để làm sáng tỏ cơ chế phát triển của các biến thể này, giáo sư virus học đưa ra một giả thuyết cuối : “Có thể là các biến thể xuất hiện dễ dàng hơn ở một số nơi, tùy theo bối cảnh văn hóa-xã hội và dịch tễ. Vì thế, cần phải xác định những khu vực đó và triển khai theo dõi để xem chuyện sẽ xảy ra”.
Biến thể Omicron của virus corona, vốn chưa được ghi nhận ở Mỹ trước giữa tuần này, đã được phát hiện ở ít nhất năm tiểu bang vào cuối ngày 2/12. Điều này một lần nữa cho thấy những đột biến của virus corona có thể đi khắp thế giới một cách nhanh chóng và dễ dàng như thế nào.
Chỉ một ngày sau khi ca nhiễm đầu tiên ở Mỹ được phát hiện ở California, các xét nghiệm cho thấy biến thể Omicron đã lây nhiễm cho ít nhất năm người trong khu vực đô thị Thành phố New York, cùng với một người đàn ông từ bang Minnesota đã đến dự một đại hội ở Manhattan vào cuối tháng 11.
Một người phụ nữ ở bang Colorado gần đây du hành đến nam Châu Phi, một cư dân bang Hawaii không hề du hành gần đây, và một cư dân bang California khác đã đến Nam Phi vào tháng trước cũng bị nhiễm biến thể này, nhà chức trách cho biết.
Vẫn còn nhiều điều chưa biết về Omicron, bao gồm liệu nó có dễ lây lan hơn như một số nhà chức trách y tế nghi ngờ hay không, liệu nó có thể vô hiệu hoá vaccine hay không, và liệu nó có khiến người ta bệnh nặng hay không.
Nhà chức trách y tế ở mỗi bang cho biết không có lý do để lo lắng quá mức. Nhưng sự lan truyền của những ca nhiễm, một số ở những người gần đây không rời khỏi Mỹ, có nghĩa là biến thể này có thể đã lưu truyền trong nước tại một số khu vực của Mỹ.
Những người New York bị nhiễm bao gồm một phụ nữ 67 tuổi ở Long Island, gần đây có du hành đến Nam Phi; những cư dân của quận Brooklyn và Queens; và một trường hợp khác có thể liên quan đến du hành. Ít nhất một người có chích một mũi vaccine COVID-19 nhưng nhà chức trách không có thông tin chi tiết về tình trạng tiêm chủng của bốn ca còn lại.
Tại Minnesota, các quan chức y tế cho biết một người đàn ông không du hành ra khỏi nước Mỹ bắt đầu có các triệu chứng, một ngày sau khi tham dự đại hội Anime NYC 2021 ở thành phố New York. Trưởng Đặc trách Y tế Minnesota, Jan Malcolm, nói có thể người đàn ông này đã nhiễm COVID-19 tại đại hội, nhưng các quan chức không biết chắc chắn.
Người đàn ông Minnesota bắt đầu có các triệu chứng nhẹ vào ngày 22 tháng 11. Ông này đã được chích ngừa và tiêm mũi tăng cường vào đầu tháng 11, theo các quan chức y tế ở Minnesota. Bệnh nhân xét nghiệm COVID hôm 24 tháng 11 và các triệu chứng của ông đã giảm bớt, các quan chức cho biết.
Ngày 22 tháng 11 cũng là ngày người bị nhiễm ca Omicron đầu tiên ở California trở về Mỹ từ Nam Phi. Người này, đã được tiêm phòng, có các triệu chứng nhẹ và xét nghiệm dương tính vào ngày thứ Hai. Người thứ nhì bị nhiễm ở bang này không cần chăm sóc y tế và cũng đã được chích ngừa.
Người chưa được tiêm chủng bị nhiễm biến thể Omicron ở bang Hawaii đã bị nhiễm COVID-19 một năm trước. Người này hiện không nhập viện và có các triệu chứng “nhẹ đến trung bình” bao gồm nhức đầu, đau nhức cơ thể và ho, theo bác sĩ Sarah Kemble, nhà dịch tễ học Hawaii.
Trong lúc này, các nhà khoa học đang nỗ lực thu thập thêm dữ liệu để hiểu rõ hơn về chủng biến thể mới.
Bác sĩ Trần Đại Sơn, người đã chữa trị cho nhiều bệnh nhân COVID-19 hiện đang công tác trong hệ thống bệnh viện Jefferson Health và Trinity Health Mid-Atlantic ở thành phố Philadelphia, nói điều cần làm sáng tỏ là liệu biến thể này có kích hoạt một sự viêm nhiễm nặng nề hơn hay không.
“Thứ nhất là dữ liệu về độc lực của biến thể,” ông nói. “Thứ hai là khi một con virus biến chủng thì thường thường biến chủng kháng lại những phương thức chữa trị biến thể cũ.”
Bác sĩ Sơn nói tuy chưa có đầy đủ thông tin về Omicron nhưng người dân không nên quá sợ hãi, đặc biệt là những người đã tiêm ngừa đầy đủ vì họ ít nhiều đã có sự bảo vệ của vaccine và nếu như có nhiễm bệnh thì triệu chứng cũng không quá trầm trọng. Dù vậy, ông kêu gọi sự cẩn trọng và dè dặt.
“Một quân đội mới mình chưa biết vũ khí như thế nào thì làm sao mình dám tự tin được. Do đó đối với tôi mình vẫn phải nên đeo khẩu trang và bớt đi những hội họp không cần thiết,” ông nói. “Tôi vẫn thường xuyên khuyên là cái gì mình chưa biết thì mình phải cẩn thận chứ đừng để đến khi xảy ra chuyện.”
Nhà khoa học trưởng của Tổ chức Y tế Thế giới [WHO] ngày 3/12 kêu gọi mọi người chớ hoảng sợ về sự xuất hiện của biến thể Omicron và nói rằng còn quá sớm để biết liệu vaccine có cần được điều chỉnh hay không, Reuters đưa tin.
Tuy nhiên, phát ngôn viên của WHO, Christian Lindmeier, tại cuộc họp báo của Liên hiệp quốc ở Geneva khuyến khích các nhà sản xuất vaccine nên chuẩn bị cho khả năng điều chỉnh sản phẩm của họ.
Bài viết sử dụng thông tin của AP và Reuters.