Tổng quan
Rối loạn lưỡng cực, trước đây được gọi là rối loạn hưng trầm cảm, là một tình trạng sức khỏe tâm thần gây ra sự thay đổi cảm xúc thái quá bao gồm cảm xúc hưng phấn [hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ] và xuống thấp [trầm cảm].
Khi bạn bị trầm cảm, bạn có thể cảm thấy buồn hoặc vô vọng và mất hứng thú hoặc niềm vui trong hầu hết các hoạt động. Khi cảm xúc của bạn chuyển sang hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ, bạn có thể cảm thấy hưng phấn, tràn đầy năng lượng hoặc cáu gắt bất thường. Những thay đổi tâm trạng này có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ, năng lượng, hoạt động, phán đoán, hành vi và khả năng tư duy.
Các đợt thay đổi tâm trạng có thể xảy ra ít hoặc nhiều lần trong năm. Giữa các đợt có thể còn rối loạn cảm xúc hoặc hết triệu chứng.
Mặc dù rối loạn lưỡng cực là một tình trạng suốt đời, bạn có thể kiểm soát sự thay đổi tâm trạng và các triệu chứng khác bằng cách tuân theo một kế hoạch điều trị. Trong hầu hết các trường hợp, rối loạn lưỡng cực được điều trị bằng thuốc và tư vấn tâm lý [tâm lý trị liệu].
Triệu chứng
Có nhiều thể rối loạn lưỡng cực. Chúng có thể bao gồm hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ và trầm cảm. Các triệu chứng có thể gây ra những thay đổi bất thường trong tâm lý, hành vi, dẫn đến khó khăn trong công việc và cuộc sống
- Rối loạn lưỡng cực I. Bạn đã có ít nhất một giai đoạn hưng cảm, có hưng cảm nhẹ hoặc trầm cảm trước hoặc sau đó. Trong một số trường hợp, hưng cảm có kèm theo triệu chứng loạn thần.
- Rối loạn lưỡng cực II. Bạn đã có ít nhất một giai đoạn trầm cảm điển hình và ít nhất một giai đoạn hưng cảm nhẹ, nhưng chưa bao giờ có giai đoạn hưng cảm.
- Rối loạn khí sắc chu kỳ. Có nhiều giai đoạn hưng cảm nhẹ và các giai đoạn trầm cảm nhẹ xen kẽ nhau trong vòng hai năm – hoặc một năm ở trẻ em và thanh thiếu niên.
- Các loại khác. Chúng bao gồm, ví dụ, rối loạn lưỡng cực và các rối loạn liên quan gây ra bởi một số loại thuốc hoặc rượu hoặc do một bệnh cơ thể, chẳng hạn như bệnh Cushing, bệnh đa xơ cứng hoặc đột quỵ.
Rối loạn lưỡng cực II không phải là một dạng nhẹ hơn của rối loạn lưỡng cực I, mà là một chẩn đoán riêng biệt. Trong khi các giai đoạn hưng cảm của rối loạn lưỡng cực I có thể nghiêm trọng và nguy hiểm, những người bị rối loạn lưỡng cực II có thể bị trầm cảm trong thời gian dài hơn, nặng nề hơn. Mặc dù rối loạn lưỡng cực có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, điển hình là bệnh được chẩn đoán ở tuổi thiếu niên hoặc khoảng đầu 20 tuổi. Các triệu chứng không giống nhau ở mỗi người và ở mỗi giai đoạn.
Hưng cảm và hưng cảm nhẹ
Hưng cảm nghiêm trọng hơn hưng cảm nhẹ và gây ra nhiều vấn đề hơn trong công việc, học tập và các hoạt động xã hội, cũng như những khó khăn trong mối quan hệ. Hưng cảm cũng có thể kèm theo triệu chứng loạn thần và cần phải nhập viện điều trị.
Giai đoạn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ bao gồm ít nhất 3 trong số triệu chứng sau:
1. Lạc quan bất thường, hưng phấn, vui vẻ
2. Tăng hoạt động, nhiều năng lượng hoặc kích động
3. Cảm giác hạnh phúc thái quá và tự tin [hưng phấn]
4. Giảm nhu cầu ngủ
5. Nói nhiều bất thường
6. Suy nghĩ nhanh hơn bình thường
7. Giảm tập trung
8. Ra quyết định thiếu chín chắn - Ví dụ, mua sắm tiêu tiền nhiều, đầu tư dại dột
Giai đoạn trầm cảm
Một giai đoạn trầm cảm điển hình bao gồm các triệu chứng nghiêm trọng tới mức gây khó khăn đáng kể trong các hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như công việc, học tập, các hoạt động xã hội hoặc các mối quan hệ. Giai đoạn trầm cảm gồm ít nhất 5 trong số các triệu chứng sau:
1. Tâm trạng chán nản, cảm thấy buồn bã, trống rỗng, vô vọng hoặc dễ khóc [ở trẻ em và thiếu niên, tâm trạng chán nản có thể xuất hiện dưới dạng cáu kỉnh]
2. Mất hứng thú rõ rệt hoặc cảm thấy không có niềm vui trong hầu hết hoặc mọi hoạt động
3. Giảm cân rõ khi không ăn kiêng, tăng cân, giảm hoặc tăng sự thèm ăn [ở trẻ em, không tăng cân như mong đợi có thể là một dấu hiệu của trầm cảm]
4. Mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều
5. Hoặc bồn chồn hoặc vận động chậm chạp
6. Mệt mỏi hoặc mất năng lượng
7. Cảm giác vô dụng hoặc cảm giác tội lỗi quá mức
8. Giảm khả năng suy nghĩ hoặc tập trung, thiếu quyết đoán
9. Ý tưởng, kế hoạch, hành vi tự sát
Các đặc điểm khác của rối loạn lưỡng cực
Các dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn lưỡng cực I và lưỡng cực II có thể bao gồm lo lắng, u sầu, loạn thần… Căn cứ vào thời gian của các triệu chứng có thể xếp loại chẩn đoán như thể hỗn hợp, thể chu kỳ nhanh. Ngoài ra, các triệu chứng lưỡng cực có thể xảy ra trong thai kỳ hoặc thay đổi theo mùa.
Trẻ em và thiếu niên, giai đoạn trầm cảm hoặc hưng cảm có thể khác với người lớn mắc chứng rối loạn lưỡng cực, cảm xúc thay đổi nhanh hơn. Một số trẻ có thể có những giai đoạn cảm xúc bình thường giữa các giai đoạn bệnh.
Khi nào đi khám bác sĩ
Mặc dù cảm xúc rối loạn như vậy, nhưng những người mắc chứng rối loạn lưỡng cực thường không nhận ra rằng vấn đề về cảm xúc của họ gây ảnh hưởng đến cuộc sống của họ và người thân, do đó không nhận được sự điều trị cần thiết
Một số người mắc chứng rối loạn lưỡng cực có thể có cảm giác hưng phấn và làm việc hiệu quả hơn. Tuy nhiên, sự hưng phấn này luôn đi kèm những vấn đề khác trong tài chính, pháp luật, quan hệ xã hội.
Nếu bạn có bất kỳ triệu chứng trầm cảm hoặc hưng cảm, hãy gặp bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần. Rối loạn lưỡng cực không thể tự khỏi được. Điều trị từ một chuyên gia sức khỏe tâm thần có kinh nghiệm về rối loạn lưỡng cực có thể giúp bạn kiểm soát các triệu chứng của mình.
Nguyên nhân
Nguyên nhân chính xác của rối loạn lưỡng cực vẫn chưa được biết, nhưng một số yếu tố có thể liên quan, chẳng hạn như:
Sự khác biệt sinh học. Những người bị rối loạn lưỡng cực dường như có những thay đổi về vật chất trong não. Tầm quan trọng của những thay đổi này vẫn chưa chắc chắn nhưng cuối cùng có thể giúp xác định chính xác nguyên nhân.
Di truyền học. Rối loạn lưỡng cực phổ biến hơn ở những người có người thân cấp 1, chẳng hạn như anh chị em ruột hoặc cha mẹ mắc rối loạn này. Các nhà nghiên cứu đang cố gắng tìm các gen có thể liên quan đến việc gây ra rối loạn lưỡng cực.
Các yếu tố nguy cơ
Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc rối loạn lưỡng cực hoặc đóng vai trò kích hoạt giai đoạn bệnh đầu tiên bao gồm:
- Có người thân cấp một, chẳng hạn như cha mẹ hoặc anh chị em, bị rối loạn lưỡng cực
- Căng thẳng cao độ, chẳng hạn như cái chết của người thân hoặc sự kiện đau thương khác
- Lạm dụng ma túy hoặc rượu
Biến chứng
Nếu không được điều trị, rối loạn lưỡng cực có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực trong cuộc sống của bạn, chẳng hạn như:
Các vấn đề liên quan đến sử dụng ma túy và rượu
Tự sát hoặc cố gắng tự sát
Vấn đề pháp lý hoặc tài chính
Phá vỡ các mối quan hệ
Hiệu suất làm việc hoặc học tập giảm sút
Các bệnh đồng mắc
Nếu bạn bị rối loạn lưỡng cực, bạn cũng có thể có mắc các vấn đề sức khỏe khác. Một số yếu tố có thể làm nặng thêm các triệu chứng rối loạn lưỡng cực hoặc làm cho điều trị khó hơn.
Ví dụ:
- Rối loạn lo âu
- Rối loạn ăn uống
- Rối loạn tăng động giảm chú ý [ADHD]
- Vấn đề về rượu hoặc ma túy
- Các vấn đề về sức khỏe thể chất, chẳng hạn như bệnh tim, vấn đề về tuyến giáp, đau đầu hoặc béo phì
Phòng ngừa
Không có cách nào chắc chắn để ngăn ngừa rối loạn lưỡng cực. Tuy nhiên, điều trị ở dấu hiệu sớm nhất của bệnh có thể giúp ngăn ngừa rối loạn lưỡng cực hoặc các tình trạng sức khỏe tâm thần khác trở nên tồi tệ hơn.
Nếu bạn đã được chẩn đoán mắc chứng rối loạn lưỡng cực, một số chiến lược có thể giúp ngăn ngừa các triệu chứng nhỏ trở thành các cơn hưng cảm hoặc trầm cảm nặng:
Hãy chú ý đến các dấu hiệu cảnh báo. Giải quyết các triệu chứng sớm có thể ngăn ngừa các đợt bệnh nặng hơn. Bạn có thể đã xác định một mô hình cho các giai đoạn lưỡng cực của bạn và những gì kích hoạt chúng. Gọi cho bác sĩ nếu bạn cảm thấy mình rơi vào giai đoạn trầm cảm hoặc hưng cảm. Nhờ trợ giúp từ các thành viên gia đình hoặc bạn bè theo dõi các dấu hiệu cảnh báo.
Tránh thuốc và rượu.Sử dụng rượu hoặc thuốc giải trí có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng của bạn và làm bệnh dễ tái phát.
Dùng thuốc chính xác theo chỉ dẫn. Không tự ý ngưng thuốc điều trị. Ngừng thuốc hoặc tự giảm liều có thể gây ra hội chứng cai thuốc hoặc các triệu chứng của bạn có thể nặng hơn hoặc tái phát.
Đàm Văn Đức - Phòng KHTH