Chính trị và chế độ chính trị là gì

Một chế độ chính trị là một tập hợp các cấu trúc chính trị tạo nên một nhà nước. Các hệ thống chính trị bao gồm từ nền dân chủ trực tiếp cho chế độ toàn trị, chẳng hạn như chế độ độc tài quân sự. Hệ thống phổ biến trong thế giới hiện đại bao gồm các nước cộng hòa dân chủ, quân chủ, và dân chủ đại diện. Cũng có các loại hình chính phủ mà chủ yếu mang tính lý thuyết như một chế độ nhân tài nghiêm ngặt.

Thể chế dân chủ

Một trong những hệ thống chính trị thường được nói đến nhất là nền dân chủ đại diện. Đây là một hệ thống trong đó các đại diện được trực tiếp bầu bởi các công dân, và đại diện này sau đó đưa ra quyết định chính trị cho người dân, với giả định rằng các quyết định đó sẽ phản ánh ý chí chung của nước cộng hòa. Điều này có thể so sánh với một nền dân chủ trực tiếp, trong đó tất cả công dân trực tiếp biểu quyết tất cả các vấn đề có tầm quan trọng.
Các nước cộng hòa

Cộng hòa là một trong những hệ thống chính quyền trên phổ biến nhất trên thế giới, mặc dù nó có nhiều hình thức khác nhau. Ví dụ, một nước cộng hòa có thể liên kết với một tôn giáo, như trong trường hợp của Cộng hòa Hồi giáo, với một hệ thống kinh tế, ví dụ như một nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa, hoặc một thủ tục chính trị, chẳng hạn như một nước cộng hòa nghị viện. Một số nước cộng hòa cố gắng thể hiện một thực tế rằng nó thực sự tạo thành từ các bộ phận bán tự trị nhỏ hơn. Hoa Kỳ, chẳng hạn, nói rất rõ rằng nó là chế độ chính trị của một nhóm các thực nhà nước [tiểu bang] thống nhất. Cả Nigeria và Đức thể hiện ý tưởng này bằng cách tự gọi là nước cộng hòa liên bang.

Cộng hòa thường được biểu hiện trong tên chính thức của nhà nước, và thường bao gồm một sự biến đổi nhằm truyền đạt một loại hình lý tưởng triết lý mà chế độ chính trị theo đuổi. Ví dụ, Guyana được gọi là Cộng hòa Hợp tác xã Guyana, Sri Lanka được gọi là Cộng hòa dân chủ xã hội chủ nghĩa Sri Lanka và Trung Quốc đại lục được gọi là Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Hệ thống chính quyền thực tế ở các nước này có thể khác nhau: ví dụ, Trung Quốc là một nhà nước độc đảng Mác-Lênin, không phải là một nước cộng hòa. Loại hình chính quyền này có thể tổ chức theo cách khác, chẳng hạn với một số nước cộng hòa là bộ phận của một nhà nước, như các nước trong Liên Xô cũ.

Chính thể quân quyền

Hệ thống chính thể quân quyền bao gồm tất cả các nhà lãnh đạo của đất nước xuất phát từ một gia tộc. Loại hình phổ biến nhất của nó bao gồm chế độ quân chủ, tiểu vương quốc, và đế chế vương triều, ví dụ như Triều đình Trung Hoa. Trong thời hiện đại, các nhà lãnh đạo của nhiều chế độ quân chủ và tiểu vương quốc chủ yếu phục vụ như bù nhìn. Loại hình chính phủ này được gọi là chế độ quân chủ lập hiến hay là chế độ quân chủ danh nghĩa, và bao gồm các nước như Vương quốc Anh. Đối lập với chế độ này là một chế độ quân chủ chuyên chế, trong đó người lãnh đạo có toàn quyền cai quản nhà nước, và không bị kiểm soát bởi hiến pháp hay quốc hội. Ví dụ về chế độ quân chủ chuyên chế hiện đại bao gồm Ả Rập Saudi và Qatar.

Chế độ toàn trị và độc tài

Trong chế độ chính trị độc tài và toàn trị, một cá nhân, một thực thể, hoặc một đảng phái nắm toàn quyền kiểm soát các công việc của nhà nước, mà không được bầu cử hoặc đồng thuận của người dân. Đặc biêt trong các chế độ toàn trị, người lãnh đạo thường tìm cách kiểm soát tất cả các mặt hoạt động của xã hội, bao gồm những thứ như niềm tin cá nhân và đạo đức của dân chúng. Điều này đôi khi kèm theo tệ sùng bái cá nhân xung quanh nhà lãnh đạo hoặc các nhà lãnh đạo, như trong trường hợp của Adolf Hitler, nhà lãnh đạo của Đức Quốc xã. Hình thức phổ biến của chế độ độc tài hay toàn trị bao gồm chế độ quân phiệt juntas, trong đó một ủy ban gồm một ít các nhà lãnh đạo quân sự cai trị quốc gia hoặc một nhà nước độc đảng, mà chỉ có một đảng chính trị nằm quyền lực còn những đảng khác bị công khai hoặc ngầm cấm không được phép thách thức chính quyền. Một dạng khác là một chế độ độc tài, trong đó một người cai trị đất nước mà không chịu trách nhiệm trước bất kỳ ai và sau đó trao quyền lực của mình cho một người khác khi chết.

Các thể chế cổ xưa và hiếm gặp

Một số hệ thống còn sót lại từ thời xa xưa đã qua. Luxembourg, chẳng hạn, được chính thức biết đến như một Đại công quốc, bắt đầu từ thời nó trở thành một phần của Hà Lan như một thuộc địa của Hà Lan. Một loại hình thể chế cổ xưa là chế độ kritarchy, hay chế độ cai trị bởi các quan tòa, và timocracy, trong đó chỉ có những người sở hữu đất đai trong nước mới có thể quản lý đất nước. Các loại hinh chính phủ khác không phổ biến trong thế giới hiện đại, nhưng vẫn còn tồn tại vài nơi. Chế độ thần quyền, chẳng hạn như chính phủ Tây Tạng lưu vong, hoặc của chính phủ thành phố Vatican, trong đó một nhân vật tôn giáo được ban quyền lực thế tục để nằm chính quyền.

Các thể chế lý thuyết

Có một số loại hình chính thể chỉ tồn tại trong lý thuyết chứ chưa có ở bất cứ nơi nào trên thế giới. Một ví dụ của thể chế này là một chế độ nhân tài nghiêm ngặt, ví dụ, trường hợp các nhà lãnh đạo được tuyển chọn dựa trên khả năng của họ để lãnh đạo. Các hệ thống khác bao gồm chế độ tập đoàn corporatocracy, một chủ đề phổ biến trong khoa học viễn tưởng, trong đó các công ty tập đoàn cai trị các quốc gia có chủ quyền, và chế độ thiên tài geniocracy, trong đó các nhà lãnh đạo được lựa chọn dựa trên khả năng giải quyết vấn đề và sự sáng tạo của họ.

Nguyễn Quang dịch , WiseGeek