Phần I
NGÔI KỂ VÀ VAI TRÒ CỦA NGÔI KỂ TRONG VĂN TỰ SỰ
a] Đoạn 1 được kể theo ngôi thứ 3. Dấu hiệu: người kể gọi tên nhân vật bằng chính tên của họ [vua, em bé, cha], người kể giấu mình đi.
b] Đoạn 2 được kể theo ngôi thứ nhất. Dấu hiệu: nhân vật Dế Mèn tự xưng là “tôi”.
c] Người xưng “tôi” trong đoạn 2 là Dế Mèn.
d] Trong hai ngôi kể, ngôi kể thứ 3 có thể kể tự do, không bị hạn chế còn ngôi kể thứ nhất chỉ kể những gì mình biết và trải qua.
đ] Đổi ngôi trong đoạn 2 thành đoạn 3, thay “tôi” bằng “Dế Mèn” thì đoạn văn mới có nhiều tính khách quan hơn.
e] Không nên đổi ngôi kể thứ 3 của đoạn văn 1 thành ngôi kể thứ nhất, xưng tôi vì nếu đổi thì phải cấu tạo lại hầu như cả đoạn văn, phá vỡ cách kể ban đầu và nội dung chuyện cũng phải thêm bớt.
Phần II
LUYỆN TẬP
Câu 1 -> 3
Trả lời câu 1 [trang 89, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Sau khi thay đổi ngôi kể thành ngôi thứ ba [chú ta] thì đoạn mới mang tính khách quan hơn.
Trả lời câu 2 [trang 89, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Sau khi thay đổi ngôi thứ ba sang ngôi thứ nhất [thay “Thanh” bằng “tôi”]
⟹ Có tác dụng tô đậm thêm sắc thái tĩnh lặng của cảnh vật trong đoạn văn. Làm cho đoạn văn mang tính chất tự thuật.
Trả lời câu 3 [trang 90, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Truyện “Cây bút thần” kể theo ngôi thứ 3. Vì ta nhận thấy, không có nhân vật nào xưng “tôi” mà gọi tên các nhân vật [Mã Lương, vua, tên địa chủ,…]
Câu 4 -> 6
Trả lời câu 4 [trang 90, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Trong truyện cổ tích, truyền thuyết người ta hay kể chuyện theo ngôi thứ 3 là bởi:
- Người kể có thể linh hoạt, tự do kể ra những gì diễn ra với nhân vật.
- Những chuyện này đã xảy ra từ rất lâu rồi, người kể không được chứng kiến các sự việc chỉ nghe người khác truyền lại.
Trả lời câu 5 [trang 90, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Khi viết thư, em dùng ngôi kể thứ nhất. Vì viết thư là để giãi bày tình cảm, để trao đổi những câu chuyện riêng tư của chính bản thân mình.
Trả lời câu 6 [trang 90, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Ví dụ: Khi nhận được một chiếc váy mà em đã thích từ lâu:
- Hôm nay, tôi đã rất bất ngờ khi được mẹ tặng cho chiếc váy mà tôi đã thích từ lâu.
- Tôi vui sướng, trong lòng rạo rực và thử ngay chiếc váy mới.
- Tôi ôm chầm lấy mẹ và nói lời cảm ơn.
Câu hỏi: Tác dụng của ngôi kể thứ nhất và ngôi kể thứ ba
Lời giải
*Tác dụng của Ngôi kể thứ nhất :
Làm nhiệm vụ dẫn dắt, kể lại toàn bộ câu chuyện là người kể chuyện xưng “tôi” - được coi là “người phát ngôn tự sự” thứ nhất [người nắm quyền kể toàn bộ câu chuyện, không ngừng can dự vào câu chuyện dưới nhiều hình thức]. Các tác phẩm đều bắt đầu và kết thúc bằng lời kể của người phát ngôn này.Hai người phát ngôn tự sự cùng nằm trong một tầng câu chuyện, có sự giao lưu hai chiều, mang tính đối ngẫu. Nếu không có sự dẫn dắt và giao lưu của “tôi”, tính cách không được thể hiện một cách trọn vẹn. Ngược lại, nhờ có quá trình giao lưu với các nhân vật chính mà tính cách của “tôi” với vai trò là nhân vật phụ cũng hiện lên một cách tự nhiên, chân thực. Qua tiếp xúc với các nhân vật, người đọc dễ dàng nhận thấy, cả hai người phát ngôn tự sự trong hai tác phẩm đều là những trí thức thất bại, đang trong tâm trạng cô độc, chán chường, hoang mang, khắc khoải. Tất cả đều ẩn chứa những nét nào đó gần gũi với ý thức, tư tưởng và tình cảm của tác giả
Như vậy, vẫn mang đặc điểm chung của các truyện kể ở ngôi thứ nhất theo điểm nhìn đa tuyến kể theo điểm nhìn của ý thức nhân vật. Ở đây, các trạng thái tinh thần: ý nghĩ, cảm xúc, cảm giác… thường vẫn nổi lên trên chuyện. Người kể không phải chỉ kể chuyện [miêu tả những gì “tôi thấy”] mà còn kể tâm trạng [miêu tả những gì “tôi cảm”, “tôi nghĩ”]. Những cái “tôi” ấy không bao giờ đứng yên mà nó “đang tư duy”, “đang cảm thấy”, nó đồng thời đảm nhiệm hai chức năng: nhận thức xã hội và ý thức về bản thân. Do đó, nó luôn luôn sống động và hết sức phức tạp. Kể và suy ngẫm, kể và tự ý thức, kể và độc thoại là những biểu hiện đặc biệt của cách kể chuyện
Nói tới lối kể chuyện theo ngôi thứ nhất, bên cạnh những ưu điểm của nó, người ta thường nói tới mặt hạn chế: dễ đem lại cho người đọc cảm giác đơn điệu, nhàm chán, bởi khi trần thuật, tác phẩm thường dừng lại ở góc nhìn của một nhân vật, tạo nên cái nhìn nhiều chiều hấp dẫn. Có thể nói, với lối tự sự nhiều người kể, đề cao thế giới bên trong nhân vật, vừa mang âm hưởng khách quan khi kể về người khác, vừa gợi lên những ý nghĩ, tâm trạng có tính chất chủ quan của người kể, các tác phẩm nhìn chung mang giọng điệu đa âm với những cặp đặc điểm đối nghịch: sắc lạnh - tình cảm, tỉnh táo nghiêm nhặt - chan chứa trữ tình. Bởi vậy, chúng có khả năng tác động tới cả lý trí và tình cảm người đọc, cùng lúc khơi dậy nơi họ nhiều xúc cảm và suy ngẫm.
* Tác dụng của Ngôi kể thứ ba
Kể theo ngôi thức ba: người kể tự giấu mình đi và gọi tên các nhân vật theo tên của chúng. Cách kể này giúp người kể có the kể chuyện một cách linh hoạt, tư do những gì diễn ra với nhân vật.
VD: trong tác phẩm Làng của Kim Lân Tác dụng: Chọn ngôi kể thứ ba, giúp cho nhân vật ông Hai trong truyện được đánh giá một cách khách quan, tự nhiên. Tình yêu làng, yêu nước của ông được đánh giá khách quan chứ không phải chủ quan của người kể.
Kiến thức mở rộng:
1. Ngôi kể là gì?
– Là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng khi kể chuyện.
– Khi người kế xưng tôi -> ngôi thứ nhất.
– Khi người kế giấu mình, gọi sự vật bằng tên của chúng, kế như người ta kể, thì gọi là ngôi kể thứ ba.
2. Các ngôi kế thường gặp trong tác phẩm tự sự:
a. Ngôi kể thứ 3.
– Người kề gọi tên các nhân vật: chính tên của chúng, tự giấu mình đi như là không có mặt.
– Người kể có thế kể linh hoạt, tự do những gì diễn ra với nhân vật.
– Đây là ngôi kể hay được sử dụng.
b. Ngôi kể thứ nhất.
– Khi người kể xưng “tôi” là cách chọn ngôi kề thứ nhất.
Dế Mèn tự xưng là “tôi” – nhưng “tôi” không phải là tác giả Tô Hoài.
– Người kể có thế trực tiếp kể ra những gì mình nghe, thấy, nghĩ…
– Đây cũng là cách kể thường gặp trong văn tự sự.
3. Vai trò của các ngôi kể trong văn tự sự.
Khi kể, người ta có thế hoàn toàn tự do lựa chọn ngôi kể [hoặc ngôi thứ 3, hoặc ngôi thứ nhât].
a. Ngôi kể thứ nhất: có hai kĩ năng.
– Nhân vật “tôi”, chính là tác giả [thường gặp trong hồi kí, tự truyện].
– Nhiều khi “tôi” không phải là tác giả mà hoàn toàn do tác giả sáng tạo ra. Khi ấy “tôi” chĩ là một nhân vật trong truyện tự kể về mình, về những điều mình tai nghe, mắt thấy…
– Khi đã sử dụng ngôi thứ nhất, tác giả vẫn có thể thay đổi người kể, nhân vật kể chuyện.
– Ưu điểm: mang đậm tính chủ quan.
– Nhược điểm: thiếu tính khách quan.
b. Ngôi kể thứ 3
– Người kể giấu mình, gọi tên các nhân vật bằng chính tên của chúng.
– Ưu điểm: tính khách quan được thể hiện rõ.
– Nhược điểm: thiếu đi tính chủ quan.