Theo Quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá [Bộ Y tế], tỷ lệ hút thuốc lá điếu thông thường đang có xu hướng giảm, nhưng số người sử dụng thuốc lá điện tử [TLĐT, còn gọi là vape] đang tăng nhanh. Trên thế giới, tỷ lệ sử dụng TLĐT đang gia tăng trong giới trẻ. Tại Việt Nam, tỷ lệ sử dụng TLĐT tăng lên 2,6% vào năm 2019 và có xu hướng ngày càng tăng trong giới trẻ.
Chỉ cần gõ chữ "thuốc lá điện tử" trên công cụ tìm kiếm Google, trong vòng 0,53 giây cho ra khoảng 42.800.000 kết quả. Mặc dù Việt Nam không cho nhập khẩu TLĐT nhưng loại thuốc này được bán ở nhiều nơi và được quảng cáo bán tràn lan trên mạng. Thậm chí một số người nổi tiếng còn quảng cáo cho loại TLĐT.
Trang fanpage có tên "RIKID POD - Beat Like Rikid" đăng thông tin chuyên bán TLĐT. Trên trang này có nhiều hình ảnh, clip ca sĩ, người nổi tiếng, người đẹp quảng cáo TLĐT. Hầu hết các loại thuốc được quảng cáo có vị trái cây như cam, xoài, thơm, táo, ổi… Qua những quảng cáo trên mạng xã hội cho thấy các hãng thuốc lá đang nhắm vào giới trẻ. Trong đó, các nhãn hàng nhanh chóng tiếp cận giới trẻ thông qua mạng xã hội với những hình ảnh người nổi tiếng.
Hình ảnh đăng trên mạng xã hội của các ca sĩ, người nổi tiếng liên quan đến nghệ thuật, âm nhạc, nhưng trong đó kèm theo điếu TLĐT. Các mặt hàng TLĐTchào bán không có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, có dấu hiệu của mua bán hàng giả, hàng cấm… Những cơ sở buôn bán hàng này không có giấy phép của cơ quan có thẩm quyền.
Không chỉ bán công khai trên mạng internet, mạng xã hội, nhiều cửa hàng bán công khai loại thuốc thế hệ mới. Tại cửa hàng ở địa chỉ 197/1D đường Thống Nhất, phường 11, quận Gò Vấp, TP Hồ Chí Minh chuyên bán TLĐT, với giá từ 600 ngàn đồng/bộ đến 3,5 triệu đồng/bộ…
Tại nhiều nơi công cộng, tại quán cà phê, PV Báo CAND bắt gặp khá nhiều thanh niên hút TLĐTvà nhả khói mịt mù. Một thanh niên tên Tuấn [26 tuổi], ngồi trong quán cà phê trên đường Lê Thị Riêng [phường Tân Thới An, quận 12] liên tục hút TLĐT và nhả khói như ống xả xe máy cũ, khói bao phủ cả một khoảng không khá lớn.
Tuấn cho biết, trước đây hút thuốc lá thông thường, nhưng sau đó chuyển sang hút TLĐT, vì nghe nói sẽ cai được thuốc lá. Tuấn đã bỏ được thuốc lá thông thường nhưng lại nghiện TLĐT. "Thanh niên bây giờ chuyển sang dùng TLĐT nhìn mới oai, mới sang chảnh, đẳng cấp, chứ cầm điếu thuốc lá thông thường nhìn thấy già và xưa rồi. Mỗi thời mỗi khác mà", Tuấn cho biết.
Việc nhả khói bay u ám cả quán cà phê, ảnh hưởng đến những người xung quanh, Tuấn cho biết không quan tâm, ai không ngồi ở đây được thì đi nơi khác. Một số chủ quán cà phê cho biết không ai dám nhắc khách, vì nhắc khách sẽ bỏ đi và không ghé quán thì mất khách. Với lại nhiệm vụ này thuộc cơ quan chức năng chứ không phải chủ quán.
Theo Quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá, hiện nay Việt Nam là một trong 15 nước có tỷ lệ hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới, trong đó, 2/3 phụ nữ và ½ trẻ em thường xuyên hút thuốc thụ động. Hút thuốc lá là nguyên nhân và tăng nguy cơ của nhiều loại bệnh như ung thư họng, miệng, thanh quản, thực quản, khí quản, phế quản, phổi, bệnh máu trắng… Hút thuốc lá còn gây ra các bệnh mãn tính như đột quỵ, đục thủy tinh thể, viêm nha chu, phình động mạch chủ, bệnh mạch vành…
Ông Đào Thế Sơn, Tổ chức Liên minh Quốc tế phòng chống lao và bệnh phổi cho biết, hằng năm trên thế giới có khoảng 8,2 triệu người chết vì thuốc lá; đồng thời số người sử dụng các sản phẩm có nicotin tăng khoảng trên 8 triệu người để bù vào số người đã chết. Nguyên nhân số người sử dụng nicotin tăng thêm phần lớn là do việc xuất hiện các sản phẩm thuốc lá độc hại mới là TLĐT, thuốc lá nung nóng… được quảng cáo là cai nghiện thuốc lá thông thường.
Hiện nay, đang có nhiều sản phẩm thuốc lá được bán qua mạng, được quảng cáo sai sự thật rằng ít gây hại, giúp cai nghiện thuốc lá thông thường, có thể thay thế thuốc lá thông thường và không gây nghiện như: TLĐT, shisa… Tuy nhiên, ông Sơn khẳng định sự thật không phải như quảng cáo, mà các sản phẩm thuốc lá mới vẫn có hại như thuốc lá điếu thông thường, không có công dụng cai nghiện như quảng cáo. Các sản phẩm thuốc lá mới đang nhắm vào giới trẻ để tạo ra một thế hệ nghiện thuốc lá mới. Sử dụng thuốc lá, thuốc lá điện tử cũng như hút thuốc lá thụ động đều có hại cho hệ tim mạch và hô hấp.
Theo các chuyên gia, những công ty sản xuất thuốc lá nói rằng, thuốc lá thế hệ mới chỉ tập trung vào người lớn, giống như đi song hành với cơ quan chức năng để đưa ra các giải pháp hỗ trợ bảo vệ sức khoẻ, nhưng nhiều người sử dụng thuốc lá mới thì nghiện cả hai hoặc bỏ thuốc lá thông thường và nghiện thuốc lá thế hệ mới. Khi sử dụng thuốc lá là nghiện nicotin, mà nghiện nicotin thì thuốc lá điếu truyền thống hay thuốc lá mới đều tác hại như nhau. Nhiều người nhầm tưởng rằng nicotin không gây hại, nhưng nó rất độc hại.
TLĐT là loại sản phẩm thế hệ mới chứa nicotine, thậm chí là các chất hướng thần hiện không được phép lưu hành tại Việt Nam, những sản phẩm gây nghiện cao, gây hại và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Những sản phẩm có mặt trên thị trường hiện nay đều là nhập lậu, được rao bán và quảng cáo mạnh mẽ trên mạng xã hội. Do vậy, cần có sự vào cuộc của cơ quan chức năng, không để các sản phẩm chưa được phép lưu hành bán tự do trên thị trường, bảo vệ giới trẻ trước các sản phẩm thuốc lá.
Bà Nguyễn Thị Thu Hương, Quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá cho biết, thuốc lá thế hệ mới vẫn chứa nicotine, glycerin, propylene glycol - một chất gây ung thư khi được nung nóng, gây hại sức khỏe như thuốc lá điếu thông thường. Đặc biệt, thuốc lá điện tử nhắm vào giới trẻ thông qua hình ảnh, phong cách tạo gu thẩm mỹ, theo xu hướng. Nguy hiểm nhất là thanh, thiếu niên học theo thần tượng thì đây là điều mà các ca sĩ, người nổi tiếng cần cân nhắc khi quảng cáo thuốc lá. Bên cạnh đó, cơ quan chức năng cũng cần có biện pháp xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm, kể cả người bán lẫn người sử dụng; có thể cấm sử dụng hình ảnh các loại thuốc lá trong những sản phẩm nghệ thuật.
Nguyễn Cảnh
Theo số liệu thống kê 2019, tại Việt Nam tỷ lệ thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử là 2,6%. 100% sản phẩm là hàng buôn lậu không đảm bảo nguồn gốc xuất xứ.
Các chuyên gia cảnh báo, nếu không sớm có biện pháp quản lý kịp thời, tỷ lệ này sẽ còn tăng lên.
Gắn mác sản phẩm giảm thiểu tác hại thành công cụ cai nghiện thuốc lá điếu
Thử gõ “thuốc lá điện tử” trên công cụ tìm kiếm Google, chỉ trong vòng 0,58 giây đã cho ra tới 41.200.000 kết quả, trong đó “top” những đường dẫn đầu tiên là các địa điểm bán thuốc lá điện tử với cả hình chụp minh hoạ cửa hàng “hoành tráng,” công khai cả số điện thoại liên lạc.
Facebook cũng là kênh mua bán mặt hàng này khá xôm tụ. Đa phần sản phẩm nhập lậu từ Trung Quốc, với bao bì đa dạng, bắt mắt.
Thuốc lá thế hệ mới vốn là giải pháp giảm thiểu tác hại ứng dụng công nghệ không đốt cháy, không tạo khói, và chỉ dành cho những người đang và sẽ tiếp tục thuốc lá điếu.
Thế nhưng, thông tin sản phẩm và các khuyến nghị của nhà sản xuất hợp pháp đã bị “bóp méo,” gắn mác thành sản phẩm dùng để cai nghiện thuốc lá điếu.
Hình ảnh nghệ sỹ, người nổi tiếng sang trọng, sành điệu cũng được các tay buôn lậu tận dụng để quảng cáo, nhằm thu hút thanh thiếu niên.
Có thể thấy, hệ lụy của nạn buôn lậu thuốc lá thế hệ mới [tên gọi chung của thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng hay thuốc lá nung nóng] là cực kỳ phức tạp.
[Thuốc lá thế hệ mới: Cần luật để tiếp cận đúng đối tượng]
Không chỉ tác động đến người dùng, thông tin không chính xác từ giới buôn bán bất hợp pháp còn khiến khoa học chính thống về các sản phẩm mới bị nhìn nhận sai lệch, ảnh hưởng tới quá trình xây dựng chính sách quản lý của các cơ quan chức năng.
Cần hiểu đúng rằng, những ca tử vong do thuốc lá điện tử đều xuất phát từ việc tự “bào chế” dung dịch bất hợp pháp.
Theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ CDC, hầu hết các ca EVALI [tổn thương ở phổi do sử dụng tinh dầu lậu thêm vào thuốc lá điện tử hệ thống mở] ở Mỹ năm 2019 là do người dùng pha trộn các dung dịch hóa chất tự chế, không rõ nguồn gốc.
Giới chuyên gia cho rằng, cái nhìn thiếu thiện cảm của cộng đồng về thuốc lá điện tử có thể xuất phát từ sự hiểu nhầm đến từ những trường hợp do nạn mua bán hàng lậu kém chất lượng gây ra. Những ca tổn thương này cũng không liên quan đến sản phẩm thuốc lá làm nóng.
Thế nhưng ít nhiều thuốc lá làm nóng, cũng như các sản phẩm thuốc lá không khói khác như thuốc lá ngậm snus của Thụy Điển cũng bị… vạ lây.
Thông tin nhiễu loạn khiến các nhà quản lý đau đầu, cộng đồng hoang mang. Chính vì thế mà mặc dù từ 2017, Chính phủ đã ban hành chủ trương sớm đưa thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng vào quản lý, nhưng đến nay toàn bộ sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vẫn ung dung nằm ngoài pháp luật.
Nhiều hệ luỵ đáng tiếc, một khi thuốc lá thế hệ mới còn nằm ngoài pháp luật
Tại Việt Nam, đã có không ít trường hợp xuất hiện tình trạng viêm phổi nặng khi dùng thuốc lá điện tử lậu. Do đó, việc quản lý càng trì hoãn, các cơ quan ban ngành chức năng liên quan, sẽ càng thêm gánh nặng xử lý vi phạm. Đó là chưa kể, thuế thất thu nhưng phải bội chi cho việc xử lý các hành vi vi phạm.
Mặt khác người hút thuốc lá trưởng thành mất cơ hội tiếp cận với giải pháp giảm thiểu tác hại vốn được nhiều quốc gia tiên tiến và tổ chức y tế công cộng uy tín thế giới thừa nhận.
Điều quan trọng nhất, là nguy cơ thanh thiếu niên bị tiếp cận với thông tin sai lệch về sản phẩm, dẫn đến tỷ lệ sử dụng ngày càng tăng lên. Nhu cầu của xã hội ngày càng nhiều, trong khi đó lại thiếu biện pháp quản lý riêng phù hợp đã vô hình trung “tiếp tay” cho giới đầu cơ buôn lậu ung dung làm giàu bất chấp sức khoẻ cộng đồng.
Đã đến lúc cần có cái nhìn khách quan, và dựa trên nền tảng khoa học, rằng bản chất của thuốc lá thế hệ mới không xấu. Bằng chứng là nhiều quốc gia tiên tiến thế giới đã chấp nhận thuốc lá thế hệ mới như một giải pháp giảm thiểu tác hại.
Chính phủ và các tổ chức y tế công các nước này đã và đang áp dụng nhiều biện pháp kết hợp để khuyến khích người hút thuốc trưởng thành chuyển đổi hoàn toàn từ thuốc lá điếu [sản phẩm thuốc lá gây hại nhất].
Nhật Bản, Mỹ, Anh, Thụy Điển, New Zealand,… là những quốc gia mà chính sách quản lý thuốc lá của họ thể hiện khá rõ chủ trương này.
Đến nay, tổ chức Y tế Thế giới [WHO] đã xếp thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá, và Luật Phòng chống thuốc lá hiện hành Việt Nam cũng đã định nghĩa rất rõ “thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá,” thì việc quản lý thuốc lá làm nóng như một sản phẩm “thuốc lá khác” là điều hoàn toàn có thể thực hiện sớm bên cạnh việc quy định cho các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới còn lại.
Có như vậy thì mới ngăn được tình trạng nạn buôn lậu các sản phẩm này tồn tại quá lâu trên thị trường, gây ra nhiều hệ luỵ đáng tiếc cả về xã hội và kinh tế./.
[Vietnam+]