58 L. T. B. Thủy / Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
PHÂN TÍCH CÂU HỎI CÓ TỪ ĐỂ HỎI VỀ ĐỊA ĐIỂM
TRONG TIẾNG ĐỨC VÀ TIẾNG VIỆT
XÉT TRÊN BÌNH DIỆN CẤU TRÚC
Lê Thị Bích Thủy*
Khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Đức, Trường Đại học Ngoại ngữ, ĐHQGHN,
Phạm Văn Đồng, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam
Nhận bài ngày 14 tháng 11 năm 2019
Chỉnh sửa ngày 19 tháng 12 năm 2019; Chấp nhận đăng ngày 30 tháng 03 năm 2020
Tóm tắt: Bài viết này muốn chỉ ra sự giống nhau và khác nhau của các câu hỏi có từ để hỏi về địa điểm
trong tiếng Đức và tiếng Việt xét từ góc độ cấu trúc hình thức. Để làm được điều đó, nghiên cứu khảo sát
các tác phẩm văn học viết bằng tiếng Đức và tiếng Việt cũng như một số dịch phẩm rồi tổng hợp câu hỏi
có từ để hỏi về địa điểm, sau đó phân tích cấu trúc để từ đó đưa ra các khuôn hỏi. Theo kết quả nghiên cứu,
khuôn hỏi trong tiếng Đức chỉ quy về một dạng điển hình với dạng thức đầy đủ là ĐTNV + ĐT + C [+ B]?
và dạng tỉnh lược là ĐTNV? Trong khi đó, các khuôn hỏi trong tiếng Việt phong phú hơn rất nhiều. Điều đó
là do hai ngôn ngữ thuộc hai loại hình ngôn ngữ khác nhau: một bên là ngôn ngữ biến đổi hình thái [tiếng
Đức] và một bên là ngôn ngữ đơn lập mà trật tự từ đóng vai trò rất quan trọng [tiếng Việt].
Từ khóa: câu hỏi, từ để hỏi, khuôn hỏi, tiếng Đức, tiếng Việt
1. Dẫn nhập1
Cho tới nay, đề tài nghiên cứu về câu hỏi
không còn xa lạ với giới nghiên cứu ngôn ngữ.
Trong tình hình nghiên cứu ở Việt Nam, không
chỉ có các tài liệu viết về vấn đề câu hỏi trong
tiếng Việt mà còn có khá nhiều đề tài so sánh-
đối chiếu câu hỏi tiếng Việt với các ngôn ngữ
khác, đặc biệt là tiếng Anh và tiếng Pháp. Tuy
nhiên, trong số đó vẫn chưa có nhiều nghiên
cứu so sánh-đối chiếu câu hỏi tiếng Việt và
tiếng Đức. Bài viết này muốn giới thiệu một
khía cạnh rất nhỏ trong so sánh-đối chiếu câu
hỏi trong tiếng Đức và tiếng Việt nhìn từ bình
diện cấu trúc để làm phong phú thêm địa hạt
nghiên cứu này, giúp người Việt học tiếng
Đức dễ dàng hơn cũng như giúp người Đức
học tiếng Việt nhanh chóng hơn. Cụ thể, bài
viết muốn chỉ ra sự giống nhau và khác nhau
* ĐT.: 84-918483878
Email:
của câu hỏi có từ để hỏi về địa điểm trong cặp
ngôn ngữ trên nhìn từ khía cạnh cấu trúc. Phần
đầu của bài viết sẽ trình bày về khái niệm và
các loại câu hỏi theo quan điểm của các nhà
Đức ngữ học và Việt ngữ học. Ở phần tiếp
theo, dựa trên dữ liệu là các tác phẩm văn học
[hai bản tiếng Đức, bốn bản tiếng Việt] cũng
như bốn dịch phẩm bằng tiếng Việt, nghiên
cứu khảo sát, phân tích câu hỏi và cuối cùng là
tổng hợp những điểm tương đồng và khác biệt
của câu hỏi loại này ở hai thứ tiếng. Phương
pháp được sử dụng chủ yếu trong nghiên cứu
này là định tính, dùng thao tác phân tích cấu
trúc của câu để từ đó khái quát thành các
khuôn hỏi trong cả hai ngôn ngữ.
2. Câu hỏi và các loại câu hỏi trong tiếng
Đức và tiếng Việt
2.1. Khái niệm câu hỏi
Genzmer [1995: 56] khẳng định một câu
hỏi bao giờ cũng đi liền với câu trả lời. Trong
một tình huống hội thoại, khi thiếu thông tin
59Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
và muốn lấp đầy khoảng trống đó, người nghe
sẽ đặt câu hỏi cho người đối diện. Nếu người
này đưa ra câu trả lời, có nghĩa là anh ta đã lấp
lỗ hổng đó. Cùng có quan điểm trên là Helbig
và Buscha [2001: 615]. Hai ông cho rằng câu
hỏi được người nói diễn đạt khi không có đủ
thông tin về một sự việc và cần người đối
thoại cung cấp cho mình thông tin này. Câu
hỏi cũng chính là lời yêu cầu theo một cách
đặc biệt. Không chỉ đề cập tới việc người nói
thông qua câu hỏi để nêu/miêu tả một “lỗ hổng
thông tin” đặc biệt [câu hỏi xác định/câu hỏi
có từ để hỏi], Hentschel và Weydt [2013: 376]
còn chú ý tới việc người nói nêu/miêu tả điều
không chắc chắn liên quan tới việc xác định
một nội dung [câu hỏi không có từ để hỏi].
Giới Việt ngữ cũng có những quan điểm
khá giống với các nhà nghiên cứu trên của
Đức mặc dù cách diễn đạt có thể hơi khác.
Hoàng Trọng Phiến [2008: 344-360] nói tới
sự có mặt của “cái không rõ” và ý định của
người hỏi mong muốn người nghe trả lời về
“cái không rõ”. Trong khi đó, Diệp Quang
Ban [2011: 119] cho rằng người nói muốn
thông qua câu hỏi nêu lên thông tin mà mình
chưa biết hoặc còn hoài nghi và mong người
nghe đưa ra câu trả lời hoặc một sự giải thích.
2.2. Cách phân loại câu hỏi theo quan điểm
của các nhà Đức ngữ học
Đa số các tác giả phân biệt câu hỏi dựa
trên góc độ ngữ pháp, cụ thể là hình thái cấu
trúc. Họ chú ý tới vị trí của động từ trong câu,
tới từ để hỏi hay không có từ để hỏi. Theo đó,
hai loại câu hỏi được nhắc tới nhiều nhất là
câu hỏi có từ để hỏi và câu hỏi không có từ
để hỏi [Hentschel và Weydt, 2013; Eisenberg,
2013; Habermann và cộng sự, 2009; Boetcher,
2009; Engel, 2009; Kürschner, 2008; Duden,
2006; Weinrich, 2005; Helbig và Buscha,
2001; Zifonun và cộng sự, 1997; Wöllstein-
Leisten và cộng sự, 1997; Genzmer, 1995;
Conrad, 1978].
Loại câu hỏi đầu tiên, còn được gọi là câu
hỏi xác định/ câu hỏi bộ phận hay câu hỏi
bổ sung thông tin, thường bắt đầu với một từ
để hỏi hoặc một diễn đạt hỏi bao gồm nhiều
thành phần, hỏi về một phần của câu [ví dụ:
Wer hat das Haus gekauft? → Ai đã mua ngôi
nhà đó?].
Câu hỏi không có từ để hỏi còn được gọi
là câu hỏi CÓ-KHÔNG hay câu hỏi tổng quát,
đánh dấu nội dung câu là không chắc chắn.
Hình thức ngữ pháp điển hình là động từ đứng
ở đầu câu [ví dụ: Kommst du morgen? →
Ngày mai anh có đến không?], nhưng cũng
có ngoại lệ là câu có cấu trúc của một câu trần
thuật, động từ chia theo ngôi đứng ở vị trí thứ
hai, tính nghi vấn thể hiện qua ngữ điệu, khi
đó ta có câu hỏi ngữ điệu [ví dụ: Anna hat ein
Haus gekauft? - Ja/ Nein → Anna đã mua một
ngôi nhà? - Ừ/ Không].
Bên cạnh câu hỏi không có từ để hỏi còn có
câu hỏi lựa chọn [Hentschel và Weydt, 2013;
Habermann và cộng sự, 2009; Boetcher, 2009;
Engel, 2009; Kürschner, 2008; Weinrich,
2005; Helbig và Buscha 2001; Zifonun và
cộng sự, 1997; Genzmer, 1995; Conrad,
1978], thể hiện sự kết hợp giữa hai câu hỏi
không có từ để hỏi [ví dụ: Willst du Honig
oder Mamelade? → Em muốn dùng mật ong
hay là mứt?]. Khi trả lời, người đối thoại sẽ
phải chọn một trong các khả năng được đưa
ra. Một loại đặc biệt của câu hỏi dạng này là
câu hỏi láy lại. Nó gắn cách hỏi: nicht wahr,
nicht, woll, gell, na, wa, v.v. vào phía sau câu
trần thuật và là một câu hỏi ở dạng rút gọn có
chức năng của một câu hỏi lại, câu hỏi xác
tín: Sie ist so schön, [ist es] nicht [so]/ [ist es]
nicht wahr? [Cô ấy thật đẹp, chẳng phải vậy
sao/ chẳng phải thật thế hay sao?].
Ngoài cách phân loại câu hỏi theo cấu
trúc ngữ pháp, các nhà nghiên cứu cũng rất
quan tâm chức năng của câu hỏi, hay xem xét
các hành động ngôn trung khác được tạo ra
60 L. T. B. Thủy / Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
dưới hình thức câu hỏi. Theo đó, có câu hỏi
mà người nghe muốn kiểm tra xem mình
đã hiểu thông tin nhận được đúng hay chưa
[Engel, 2009; Zifonun và cộng sự, 1997],
hỏi vặn lại [Engel, 2009], câu hỏi kiểm tra,
câu hỏi ngờ vực/ câu hỏi tự vấn [Zifonun và
cộng sự, 1997], câu hỏi xác nhận thông tin
[Zifonun và cộng sự, 1997; Helbig và Buscha,
2001; Weinrich, 2005], câu hỏi lặp1 [Duden,
2006; Wöllstein-Leinstein và cộng sự, 1997;
Meibauer, 1987] và câu hỏi tu từ [Hentschel
và Weydt, 2013; Zifonun và cộng sự, 1997;
Genzmer, 1995].
Cho rằng câu hỏi thường được định nghĩa
trong sự so sánh đối chiếu với lời khẳng định,
trong đó nó ở dạng trung lập giữa hai cực
“khẳng định” và “phủ định”, Confais [1995:
1-5] đã đưa ra một bảng so sánh giữa điều
khẳng định và điều được hỏi. Theo đó, có các
loại câu hỏi sau:
1. Câu hỏi thông báo: Người nói muốn
nhận được từ người nghe một thông báo [ví
dụ: Ist Peter krank? → Peter bị ốm à?]
2. Câu hỏi thể hiện sự ngạc nhiên [ví
dụ: Bist du noch nicht angezogen?/ Du bist
noch nicht angezogen? → Con còn chưa mặc
quần áo hay sao?]
3. Câu hỏi kêu gọi [chủ yếu là câu hỏi
yêu cầu] [ví dụ: Gehst du jetzt ins Bett? →
Bây giờ con đi ngủ chứ?]
Thực ra, trong danh sách các câu hỏi trên,
chỉ có câu hỏi thông báo là thực sự có ngôn
trung là hỏi, còn những loại câu hỏi khác đều
liên quan tới một hành động nói gián tiếp,
nghĩa là, thông qua hình thức câu hỏi, người
nói muốn truyền đi một ý định khác.
Bên cạnh các nghiên cứu về loại câu hỏi
tiếng Đức, ta có thể thấy một số nghiên cứu
1 Ở câu hỏi lặp [echo question], các yếu tố xuất hiện
dưới hình thức lặp lại phát ngôn có liên quan [Rost-
Rothe 2003]. Ví dụ: Anna hat ein Haus gekauft. -
Anna hat [was] gekauft? → Anna đã mua một ngôi
nhà. - Anna đã mua [cái gì]?
hẹp hoặc theo hướng khác về câu hỏi. Có thể
kể đến Meibauer, Rost-Rothe, Lötscher, v.v.
Trong khi Meibauer có một nghiên cứu rất
dày dặn về “câu hỏi tu từ” [1986], về hình
thức và chức năng của câu hỏi lặp [1987],
Rost-Rothe [2003] nghiên cứu về câu hỏi hỏi
lại và câu hỏi lặp trong tiếng Đức giao tiếp,
Lötscher [1995] tập trung vào câu hỏi trần
thuật, Bresson [1995] tìm hiểu quan hệ giữa
ngữ điệu và hành động hỏi, Hindelang [1995]
tập trung nghiên cứu hành động hỏi trong
quan hệ với câu trả lời và gọi đó là cặp Hỏi
- Trả lời, thì Marillier [1995] nghiên cứu câu
hỏi theo tính hàm chân trị.
Giữa cấu trúc hình thức câu và thức của
câu có mối quan hệ qua lại chặt chẽ. Boettcher
[2009: 48-51] cho rằng có thể thực hiện các loại
hành động hỏi sau đây với dạng thức câu hỏi:
1] Hỏi để biết [thường được gọi là câu hỏi
chính danh];
2] Hỏi để kiểm tra kiến thức;
3] Hỏi mang tính gợi mở;
4] Hỏi tu từ;
5] Hỏi lặp;
6] Trách cứ;
7] Yêu cầu có tính trách cứ;
8] Yêu cầu gián tiếp;
9] Câu hỏi có thể được thực hiện thông
qua một câu trần thuật/ một câu có động từ
chia theo ngôi đứng ở cuối hay các diễn đạt có
tính hỏi.
2.3. Cách phân loại câu hỏi theo quan điểm
của các nhà Việt ngữ học
Trong ngữ pháp truyền thống, câu thường
được phân loại theo mục đích phát ngôn. Có
khá nhiều nhà Việt ngữ học đã phân loại câu
hỏi theo hướng này. Cho rằng câu hỏi phân
biệt với câu kể và câu cầu khiến ở phương
diện biểu hiện các cấu trúc cú pháp, Hoàng
Trọng Phiến [2008: 344-360] xác định “cái
không rõ” chính là yếu tố quyết định tới việc
61Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
tổ chức cú pháp của câu hỏi và việc xuất hiện
nội dung ngữ nghĩa của câu hỏi là nhờ sự có
mặt của “cái không rõ” và ý định của người
hỏi mong muốn người nghe trả lời về “cái
không rõ”. Dựa vào tính chất của câu hỏi cũng
như câu trả lời, tác giả phân câu hỏi thành
hai loại lớn là: 1] Hỏi trống [hỏi đơn giản]:
thường dùng các từ chuyên dùng để hỏi như:
cái gì, ai, ...; 2] Hỏi có dự kiến chọn lựa để trả
lời: loại này lại bao gồm hai tiểu loại là lựa
chọn xác định mang tính chất khẳng định hay
phủ định [thường có các từ: hay, hay là] và
lựa chọn không xác định [chỉ chọn một trong
nhiều khả năng để trả lời]. Hoàng Trọng Phiến
cũng nhắc tới “câu hỏi tu từ”, song không đi
sâu vào loại này. Bên cạnh đó, ông còn giới
thiệu câu có cấu trúc câu hỏi phụ thuộc [ví dụ:
Tôi không biết nó muốn gì?].
Cũng phân loại câu theo mục đích giao
tiếp, Nguyễn Thiện Giáp [2004] nêu ba loại
câu hỏi sau đây: 1] Câu hỏi tổng quát: việc
hỏi về sự tồn tại của cả một sự việc, được đặc
trưng hóa bởi các dấu hiệu ngôn hành như
à, ư, hả, v.v. đặt ở cuối câu [ví dụ: Anh chưa
đi à?], hoặc đưa cả câu vào khuôn hỏi: “có
... không” [ví dụ: Có phải cậu làm hỏng xe
không?]; 2] Câu hỏi bộ phận: việc hỏi hướng
vào một bộ phận, một chi tiết trong sự việc.
Câu hỏi loại này có dấu hiệu ngôn hành là:
ai, cái gì, ở đâu, v.v. [ví dụ: Ai làm nó ngã?],
hoặc đặt chi tiết cần hỏi vào khuôn hỏi “có
[phải]... không” [như: Cậu có phải đi làm vào
chủ nhật không?]; 3] Câu hỏi lựa chọn: nêu
ra hai hoặc một số khả năng để lựa chọn, dấu
hiệu ngôn hành là “hay” và ngữ điệu [ví dụ:
Em thích hoa hồng hay hoa cúc?].
Dựa vào việc sử dụng các phương tiện hỏi
khác nhau, Diệp Quang Ban [2008: 213-225]
chia câu hỏi thành bốn loại là: 1] Câu hỏi dùng
đại từ nghi vấn [còn gọi là câu hỏi rõ trọng
điểm] [đại từ nghi vấn như: ai, thế nào, bao
giờ, v.v. dùng để hỏi vào những điểm xác định
trong câu]; 2] Câu hỏi dùng phó từ [như: có ...
không, xong ... chưa]; 3] Câu hỏi dùng quan
hệ từ lựa chọn “hay” [câu hỏi lựa chọn]; 4]
Câu hỏi dùng tiểu từ chuyên dụng [còn gọi là
câu hỏi không rõ trọng điểm, với các tiểu từ
như: à, ư, hử, hả, v.v.].
Khác với các tác giả trên, Cao Xuân Hạo
[2005: 392] phân loại câu hỏi dựa trên quan
điểm của ngữ pháp chức năng. Ông cho rằng
câu hỏi của tiếng Việt có giá trị hỏi là giá trị
ngôn trung trực tiếp hoặc giá trị ngôn trung
phái sinh. Câu hỏi có giá trị ngôn trung trực tiếp
là câu hỏi chính danh. Loại câu hỏi này được
Cao Xuân Hạo [2007: 497-505] chia thành bốn
tiểu loại là câu hỏi có-không [còn gọi là câu hỏi
tổng quát] [ví dụ: Lan có đến không?], câu hỏi
chuyên biệt [dùng đại từ nghi vấn] [ví dụ: Ai sẽ
lái xe?], câu hỏi lựa chọn [câu hỏi song tuyển]
[ví dụ: Anh đi xe đạp hay đi xe máy] và câu hỏi
dùng tiểu tố tình thái [như: à, ư, nhỉ, nhé] [ví
dụ: Cậu không tin tớ à?].
Câu hỏi có giá trị ngôn trung phái sinh
[như phủ định, khẳng định, tỏ ý ngờ vực,
thách thức, tranh luận, v.v.] được Lê Quang
Thiêm [2004: 222] gọi là câu hỏi phi chính
danh. Nhiều khi, chính giá trị ngôn trung phái
sinh này mới là mục đích duy nhất của phát
ngôn. Loại câu hỏi này theo Cao Xuân Hạo
[2005] bao gồm:
1. Câu hỏi có giá trị cầu khiến: hình thức
là câu hỏi nhưng đích ngôn trung lại là
một lời yêu cầu [ví dụ: Anh chờ tôi một
lát được không? hàm ý là: Tôi đề nghị anh
chờ tôi một lát];
2. Câu hỏi có giá trị khẳng định: hình thức
là câu hỏi nhưng đích ngôn trung lại là lời
khẳng định [ví dụ: Chính cậu làm hỏng xe
chứ ai? hàm ý: Cậu làm hỏng xe];
3. Câu hỏi có giá trị phủ định: hình thức là
câu hỏi, nhưng đích ngôn trung là lời phủ
định [ví dụ: Thế này thì ai mà ăn được?
hàm ý là: Thế này thì không ai ăn được];
4. Câu hỏi có giá trị phỏng đoán, ngờ vực
[ví dụ: Phải chăng nó không tới? hàm ý:
Tôi đoán là nó không tới];
62 L. T. B. Thủy / Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
5. Câu hỏi có giá trị cảm thán: có hình
thức hỏi, có các từ để hỏi như “làm sao”,
“chưa”, v.v. để biểu thị sắc thái cảm xúc
[ví dụ: Nó hát mới hay làm sao?].
Như vậy, khi nghiên cứu về câu hỏi, các
nhà nghiên cứu người Đức và người Việt
thường phân loại câu hỏi theo phương diện
biểu hiện của hình thức cấu trúc. Theo hướng
này, câu hỏi được chia thành ba loại cơ bản
là: câu hỏi có từ để hỏi, câu hỏi không có từ
để hỏi và câu hỏi lựa chọn. Các nhà nghiên
cứu của cả hai ngôn ngữ đều chú ý tới yếu tố
đại từ nghi vấn khi phân loại câu hỏi vì yếu tố
này đều tồn tại ở tiếng Đức và tiếng Việt. Tuy
nhiên, các nhà Đức ngữ học rất quan tâm tới
vị trí của động từ chia theo ngôi trong câu hỏi,
còn các nhà Việt ngữ học thì không. Trong
tiếng Việt, cái được quan tâm nhiều là các tiểu
từ, các phó từ dùng để hỏi. Lý do là câu hỏi
tiếng Việt không làm xáo trộn trật tự từ, kể cả
câu hỏi có từ để hỏi, tức là không có sự dịch
chuyển, còn tiếng Đức lại có dịch chuyển, đảo
vị, thay đổi trật tự từ. Ngoài cách phân loại
trên, một số tác giả ở cả hai ngôn ngữ đi theo
hướng chức năng và nghiên cứu câu hỏi theo
cách nhìn nhận giá trị ngôn trung trực tiếp
hoặc phái sinh của phát ngôn, theo đó có câu
hỏi chính danh và câu hỏi phi chính danh.
3. Câu hỏi có từ để hỏi về địa điểm trong
tiếng Đức và tiếng Việt
Trong tiếng Đức, khi muốn biết thông tin
về vị trí, địa điểm và về hướng, người nói đặt
câu hỏi bổ sung thông tin bằng cách dùng đại
từ nghi vấn [Fragewort, viết tắt là FW] wo [ở
đâu], wohin [tới đâu] và woher [từ đâu], còn
tiếng Việt dùng các đại từ nghi vấn như đâu,
ở đâu, chỗ nào, v.v.
3.1. Hỏi về địa điểm
Trong tiếng Đức, khi đặt câu hỏi với từ để
hỏi wo, người nói muốn biết vị trí của người,
sự vật, hiện tượng nào đó. Từ để hỏi [FW]
luôn đứng ở đầu câu hỏi, liền sau đó là động
từ [V] chia theo ngôi của chủ ngữ, và ở vị trí
thứ ba là chủ ngữ [S]. Nếu V là nội động từ thì
khuôn hỏi thường là FW + V + S? [tương ứng
trong tiếng Việt là ĐTNV + ĐT + C?], còn
nếu V là ngoại động từ thì khuôn hỏi là FW +
V + S + O? [ĐTNV + ĐT + C + B?].
Ví dụ:
[1] Wo wohnen Sie? [Remarque, 1989:
83] [Anh [sống] ở đâu?] [Lê Phát, 2001: 120]
[2] Wo waren die Engel? [Remarque,
1989: 95] [Các thiên thần đâu rồi?] [Lê Phát,
2001: 137]
[3] Wo kann ich das erfahren?
[Remarque, 1989: 92] [Có thể hỏi thăm tin
tức ở đâu nhỉ?] [Lê Phát, 2001: 133]
Ở ví dụ [1], wo là từ để hỏi [ĐTNV],
wohnt là nội động từ [ĐT], còn Sie là chủ ngữ
[C], còn ở ví dụ [3], erfahren là ngoại động từ
[ĐT]1, ich là chủ ngữ [C], das là bổ ngữ [B].
Tuy nhiên, cũng có khi khuôn hỏi chỉ bao
gồm từ để hỏi wo? [ĐTNV?] vì các yếu tố
khác đã bị tỉnh lược.
Ví dụ:
[4] Dies ist nicht achtzehn. Meine Eltern
sind drüben. - Wo? [Remarque, 1989:
94] [Nhà số 18 ở đằng kia, bố mẹ tôi bị
chôn dưới đó, mau lên. - Đâu?] [Lê Phát
2001: 135]
Khi muốn hỏi về địa điểm, người Việt
dùng đại từ nghi vấn như [ở] đâu và cấu trúc
thường là chủ ngữ [C] đứng đầu, sau đó là nội
động từ [ĐT] rồi đến đại từ nghi vấn [ĐTNV]:
C + ĐT + ĐTNV?
Ví dụ:
[5] Đêm nay cháu định ngủ ở đâu? [Lê
Lựu, 2001: 164]
[6] Nhà em ở đâu? [Lê Lựu, 2001: 48]
Nhưng cũng có khi động từ trong câu bị
lược bớt nếu như động từ đó là “thì, là, ở”.
Theo đó, khuôn hỏi chỉ còn lại chủ ngữ và từ
1. kann là động từ tình thái.
63Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
để hỏi như đâu: C + ĐTNV?
Ví dụ:
[7] Con đâu? [Lê Lựu, 2001: 156]
[8] Thế giờ bác ta đâu? [Thạch Lam,
2004: 57]
[9] Hùng ơi, Hương ơi, các con đâu cả
rồi? [Hồ Anh Thái, 2015: 67]
Nếu chủ ngữ cũng đã rõ ràng, thì khuôn
hỏi chỉ còn lại từ để hỏi: ĐTNV?
Ví dụ:
[10] Gia đình mình ở xa lắm. - Ở đâu hả
Tân? [Hồ Anh Thái. 2015: 70]
Nhưng nếu câu hỏi có một ngoại động từ
[ĐT], câu sẽ thêm bổ ngữ [B] và vì vậy khuôn
hỏi sẽ là: C + ĐT + B + ĐTNV?
Ví dụ:
[11] Mày tìm ra ngựa ở đâu vậy? [Ngọc
Anh & Phạm Bích Liễu, 2006: 373]
Cũng có khi bổ ngữ được đặt ở đầu câu để
nhấn mạnh. Khi đó khuôn hỏi sẽ là: B + C +
ĐT + ĐTNV?
Trong ví dụ [12], vì chủ ngữ đã rõ ràng
nên người nói có thể lược bớt thành phần này,
còn ở ví dụ [13], cả yếu tố chủ ngữ và bổ ngữ
đều bị tỉnh lược. Khi đó, khuôn hỏi lần lượt là:
B + ĐT + ĐTNV? và ĐT + ĐTNV?
[12] Anh công an tuy không phải là người
quen cũ nhưng nói năng với hắn như
hai người đã hiểu rất tường tận công
việc của nhau.
- Tiền để ở đâu rồi?
- Vẫn ở trong người này. Sao anh biết
em lấy.
[Lê Lựu 2001: 218]
[13] - Hôm qua mày lấy tiền của bà bán cá
khô phải không?
- Vâng.
- Bao nhiêu?
- Bẩy trăm năm mươi đồng.
- Để đâu rồi?
[Lê Lựu, 2001: 211]
Trong trường hợp hỏi về một hiện tượng,
sự việc, tiếng Đức phải dùng đến chủ ngữ hình
thức “es”, thì khuôn hỏi là “FW + V + S +
A/O?” [ĐTNV + ĐT + C + TT/B?]. Đi sau
chủ ngữ “es” có thể là một tính từ [TT] hoặc
một bổ ngữ [B]. Tuy nhiên, trong khối liệu
khảo sát chỉ xuất hiện trường hợp ĐTNV +
ĐT + C + TT?
Ví dụ:
[14] Wo war es kühler und trockener?
[Hagena, 2010: 250]
Đối với trường hợp tương tự ở tiếng Việt,
khuôn hỏi sẽ là: ĐTNV + ĐT + TT/B? Trong
ví dụ [15], động từ đã đã được tỉnh lược nên
khuôn hỏi chỉ còn lại là ĐTNV + TT?
[15] Ở đâu mát và khô hơn? [Lê Quang,
2016: 241]
3.2. Hỏi về hướng chuyển động
Để hỏi về hướng chuyển động, tiếng Đức
dùng đại từ nghi vấn wohin và woher. Khi
muốn hỏi về hướng xuất phát từ người nói
hoặc người được hỏi tới chỗ khác, tiếng Đức
sử dụng wohin, còn khi muốn hỏi về hướng
xuất phát từ nơi khác tới chỗ người nói, tiếng
Đức dùng woher.
Cũng giống như câu hỏi với wo, khuôn hỏi
với wohin và woher là: FW + V + S? [ĐTNV
+ ĐT + C?] và FW + V + S + O? [ĐTNV +
ĐT + C + B?]
[16] Wohin stellen wir die Vase? [Fandrych
& Tallowitz, 2000: 60] [Chúng ta nên
đặt lọ hoa vào chỗ nào đây?]
Trong ví dụ trên, wohin là từ để hỏi,
stellen là động từ chia theo chủ ngữ wir và die
Vase là bổ ngữ.
Cũng có khi từ để hỏi đứng một mình
[ĐTNV?] vì các thành phần khác đã bị tỉnh lược.
Ví dụ:
[17] Raus aus dieser Rattenfalle! - Idiot!
Wohin denn? Ruhe! [...] [Remarque,
1989: 52] [Chuồn ngay khỏi cái bẫy
64 L. T. B. Thủy / Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
chuột này thôi. - Đồ ngốc! Mày còn
muốn đi đâu nữa. Câm đi. [...] [Lê
Phát, 2001: 75]
Một đặc điểm của các câu hỏi có từ để
hỏi woher và wohin là: Động từ trong câu
là các nội động từ chỉ sự thay đổi vị trí từ
chỗ này đến chỗ khác, ví dụ như: gehen [đi],
kommen [đến], iegen [bay], v.v., hoặc các
ngoại động từ chỉ sự tác động lên một đối
tượng nào đó [người hoặc vật] và làm thay
đổi vị trí của đối tượng đó, ví dụ: legen [đặt
nằm], stellen [đặt đứng], hängen [treo lên],
v.v. [dẫn theo Fandrych & Tallowitz, 2000:
60-62]
Ví dụ:
[18] Woher kommt es? [Remarque, 1989:
161] [Tiếng đàn ở đâu ra thế?] [Lê Phát, 2001: 234]
[19] Wohin fährst du jetzt? [Remarque,
1989: 76] [Thế cậu định đi đâu?] [Lê Phát,
2001: 110]
[20] Wohin wollen Sie statt dessen?
[Remarque, 1989: 76] [Anh muốn đi đâu?]
[Lê Phát, 2001: 109]
Tuy nhiên, nếu động từ trong câu có tiền
tố là hin [chỉ hướng xuất phát từ phía người
nói hoặc người được hỏi tới nơi khác] hoặc
her [chỉ hướng từ nơi khác tới phía người
nói] [ví dụ: herkommen, hingehen, v.v.] thì
woher và wohin được thay bằng wo. Tuy
nhiên, nội dung các câu đó vẫn hỏi về hướng
di chuyển.
Ví dụ:
[21] Wo mag der herkommen?
[Remarque, 1989: 46] [Chó ở đâu đến thế?]
[Lê Phát, 2001: 67]
[22] Er stand auf. “Wo willst du hin?“
fragte Böttcher. “Ich weiß nicht. -
Irgendwohin.“ [Remarque, 1989:
121] [Anh đứng dậy. - Cậu đi đâu?
Bốtsê hỏi. - Tôi không biết nữa. Đi
đâu cũng được.] [Lê Phát, 2001: 175]
Tương ứng với cấu trúc của câu hỏi woher
trong tiếng Đức, tiếng Việt có các khuôn hỏi
sau đây:
Nếu câu hỏi có động từ chỉ sự chuyển
động như “đến”, “tới”, v.v. thì khuôn hỏi sẽ là
C + ĐTNV + ĐT?
Ví dụ:
[23] Nó ở đâu đến đấy? [Lê Lựu, 2001: 157]
[24] Người ở làng này hay từ đâu đến?
[Lê Lựu, 2001: 59-60]
[25] Cháu tên là gì, cháu từ đâu tới đây?
[Hồ Anh Thái, 2015: 26]
Tuy nhiên khuôn hỏi trên có thể có biến
thể khác: C + ĐT + ĐTNV?
[26] Tôi vừa chợt nhớ ra một chuyện: trò
hẹn hò và nhận dạng của chúng ra đi
đến đâu rồi nhỉ? [Lê Quang, 2010: 49]
[27] Chuyện sẽ dẫn đến đâu? [Lê Quang,
2010: 83]
Khi câu có ngoại động từ và người nói
muốn nhấn mạnh thông tin mới [đề] có chức
năng là bổ ngữ, khuôn hỏi sẽ có sự thay đổi
như sau: B + C + ĐT + ĐTNV? Bổ ngữ là
yếu tố đứng đầu câu, sau đó là chủ ngữ, tiếp
theo là động từ, rồi tới từ để hỏi như “[ở] đâu”.
Trong nhiều trường hợp, chủ ngữ hoặc vị ngữ
có thể được lược bớt vì nhờ ngữ cảnh, người
nghe có thể hiểu được câu tỉnh lược đó. Các
tiểu từ như vậy, thế, hả, v.v. là yếu tố không
bắt buộc trong câu. Ta có thể thêm chúng vào
để tạo nghĩa tình thái cho câu.
Ví dụ:
[28] Tiền lấy ở đâu ra? [Lê Lựu, 2001: 208]
[29] Táo đâu ra thế? [Lê Quang, 2016: 241]
[30] Tiền đâu thế? [Thạch Lam, 2004: 154]
Khi muốn nhấn mạnh yếu tố cần hỏi, đại
từ nghi vấn sẽ được đặt ở đầu câu, khi đó có
khuôn hỏi: ĐTNV + ĐT + C?
Ví dụ:
[31] Nhưng từ đâu sinh ra sự tự mãn hãnh
65Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
tiến mà tôi hay chứng kiến ở họ? [Lê Quang,
2016: 143]
Cũng tương tự như tiếng Đức, trong các
câu hỏi về hướng xuất phát từ người nói hoặc
người đối thoại đến một nơi khác, người Việt
cũng thường dùng các từ chỉ sự chuyển động
như “đi”, v.v. Khuôn hỏi đối với trường hợp
này là: C + ĐT + ĐTNV? [Ví dụ [32] - [33]]
hay C + ĐT + B + ĐTNV? [Ví dụ [34]].
[32] Bây giờ em định đi đâu? [Lê Lựu,
2001: 162]
[33] Từ đêm hôm ấy đến giờ, bạn biến đi
đâu vậy? [Hồ Anh Thái, 2015: 70]
[34] Chúng nó bắt đưa em đi đâu rồi?
[Bảo Ninh, 2011: 44]
Cũng có khi khuôn hỏi được rút gọn
thành: ĐT + ĐTNV? nếu như chủ ngữ đã rõ
ràng nhờ ngữ cảnh.
Ví dụ:
[35] Mặt mũi tái nhợt, Tân lao vào chộp
lấy tay bà, hối hả kéo bà chạy ra hành
lang. - Ở kìa, đi đâu thế này? Để bà
xem nồi chè ra sao … [Hồ Anh Thái,
2015: 7]
[36] Trong cảnh thiếu nhà ở, người ta
thường hóa liều, kêu ca thì vẫn kêu
ca, nhưng chẳng gia đình nào chuyển
đi, mà biết chuyển đi đâu? [Hồ Anh
Thái, 2015: 16]
[37] - Nếu mọi người không đồng ý, em có
dám bỏ đi với anh không?
- Đi đâu hả anh?
- Đi bất kể đâu. Em có dám không?
[Lê Lựu, 2001: 64]
3.3. Hỏi về nguồn gốc, xuất xứ
Trong tiếng Đức cũng có trường hợp trong
câu không xuất hiện các động từ chuyển động
[như fahren, gehen] hay các ngoại động từ
[như legen, stellen] như đã nêu ở trên, nhưng
woher vẫn được dùng vì người nói muốn hỏi
về nguồn gốc, xuất xứ. Khi đó, khuôn hỏi vẫn
là: FW + V + S + O? [ĐTNV + ĐT + C + B?]
hoặc dạng rút gọn FW + V + S? [ĐTNV + ĐT
+ C?] và FW? [ĐTNV?].
Ví dụ:
[38] Woher hast du das? - Aus dem
Weinkeller. [Remarque, 1989: 203] [Anh lấy
của này ở đâu vậy? - Trong hầm rượu. [Lê Phát,
2001: 294]]
[39] Woher wissen Sie, dass sie tot sind?
[Remarque, 1989: 107] [Sao bác biết bố
mẹ cháu đã chết? [Lê Phát, 2001: 155]]
[40] Panzer haben sie auch genug. Woher
bloß?- Von Amerika. Oder aus Sibirien. Da
sollen sie ja einen Haufen Fabriken haben.
[Remarque, 1989: 61]
[Lại xe tăng nữa. Không biết cơ man nào
mà kể. - Từ bên Mỹ hay ở Xiberi. Hình như
chúng có nhiều xí nghiệp ở đấy lắm.] [Lê
Phát, 2001: 88]
Tương tự như tiếng Đức, tiếng Việt cũng
dùng đại từ để hỏi như đâu để hỏi về nguồn
gốc, xuất xứ. Khi đó có khuôn hỏi là: ĐTNV
+ ĐT + C? và C + ĐT + ĐTNV + B?
Ví dụ:
[41] anh có ác cảm nặng với thư tập thể
chúc Giáng Sinh! Ở đâu ra cái ác
cảm đó vậy? [Lê Quang, 2010: 19]
[42] Chị lấy đâu ra thời gian rảnh rỗi để
bận bịu với loài gấu Bắc Cực xa lạ?
[Lê, Quang 2010 : 41-42]
[43] Anh đọc ở đâu ra ý đấy? [Lê Quang,
2010 : 85]
4. Sự tương đồng và khác biệt của câu hỏi
có từ hỏi về địa điểm Đức-Việt
Sau đây là bảng tổng hợp các khuôn hỏi
trong tiếng Đức và tiếng Việt:
66 L. T. B. Thủy / Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
Bảng 1. Các khuôn hỏi trong tiếng Đức và tiếng Việt
Tiếng Đức Tiếng Việt
Hỏi về địa điểm ĐTNV?
ĐTNV + ĐT + C + TT/B?
ĐTNV + ĐT + C?
ĐTNV + ĐT + C + B?
ĐTNV + ĐT + TT/B?
ĐTNV + TT?
C + ĐT + ĐTNV?
C + ĐTNV?
C + ĐT + B + ĐTNV?
B + C + ĐT + ĐTNV?
B + ĐT + ĐTNV?
Hỏi về hướng
chuyển động
ĐTNV + ĐT + C?
ĐTNV + ĐT + C + B?
ĐTNV?
ĐT + ĐTNV?
C + ĐTNV + ĐT?
C + ĐT + ĐTNV?
C + ĐT + B + ĐTNV?
B + C + ĐT + ĐTNV?
B + ĐT + ĐTNV?
B + ĐTNV?
Hỏi về nguồn gốc,
xuất xứ
ĐTNV + ĐT + C?
ĐTNV + ĐT + C + B?
ĐTNV?
C + ĐT + ĐTNV + B?
Để cấu tạo câu hỏi về địa điểm, nơi chốn,
tiếng Đức dùng ba đại từ nghi vấn là wo,
wohin và woher, trong đó wo dùng để hỏi về
một địa điểm mà người hoặc vật đang hiện
hữu, tồn tại, còn wohin và woher dùng để hỏi
về hướng chuyển động, hướng đó có thể xuất
phát từ phía người nói hoặc người đối thoại
để đi tới chỗ khác [wohin] hoặc xuất phát từ
địa điểm nào đó tới chỗ người nói [woher].
Đối với trường hợp wohin và woher, người
hỏi có thể tách chúng ra và đặt wo ở đầu câu
và her hoặc hin để ở cuối câu. Tiếng Việt
không có hiện tượng tách đại từ nghi vấn như
vậy. Trong tiếng Việt, từ để hỏi phong phú
hơn. Có thể kể đến: đâu, nơi nào, chỗ nào,
nơi đâu, v.v. Việc dùng từ hỏi nào trong số
các từ trên tùy thuộc vào hoàn cảnh giao tiếp.
Khi hỏi về địa điểm, hướng chuyển động
hay về nguồn gốc xuất xứ, cả hai ngôn ngữ
đều có những khuôn hỏi giống nhau. Theo
ngữ liệu khảo sát, ở trường hợp hỏi về địa
điểm, cả tiếng Đức và tiếng Việt đều có chung
khuôn hỏi ở dạng tỉnh lược là ĐTNV?; ở hai
trường hợp còn lại đều có khuôn hỏi chung là
ĐTNV + ĐT + C?.
Ở cả ba trường hợp, trong tiếng Đức luôn
luôn có sự xuất hiện của khuôn hỏi ĐTNV +
ĐT + C? [xem ví dụ [1] ở trên], ĐTNV + ĐT
+ C + B? [xem ví dụ [3] ở trên] và dạng tỉnh
lược là ĐTNV? [xem ví dụ [4] ở trên]. Chỉ
khi hỏi về địa điểm và hỏi về hướng chuyển
động, ngôn ngữ này có chung khuôn hỏi là
C + ĐT + B + ĐTNV? [xem ví dụ [11] và
[34] ở trên]; trường hợp hỏi về hướng chuyển
động và nguồn gốc xuất xứ có chung một
khuôn hỏi là ĐTNV + ĐT + C? [xem ví dụ
[31] và [41] ở trên].
Cả hai ngôn ngữ đều có khuôn hỏi ở
dạng tỉnh lược, song tiếng Đức chỉ có duy
nhất một dạng tỉnh lược là ĐTNV?, trong khi
dạng tỉnh lược của khuôn hỏi trong tiếng Việt
phong phú hơn. Có thể thấy điều đó trong kết
quả được liệt kê dưới đây.
67Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
Bên cạnh ba khuôn hỏi chung đã nêu ở
trên, tiếng Đức chỉ có thêm một khuôn hỏi
nữa vốn được sử dụng khi hỏi về địa điểm
là ĐTNV + ĐT + C + TT? Ngược lại, trong
tiếng Việt, số các khuôn hỏi khác được sử
dụng nhiều hơn và đa dạng hơn rất nhiều.
Khi hỏi về địa điểm: Trong khi tiếng Đức
có bốn khuôn hỏi thì tiếng Việt có tới tám.
Ngoài các khuôn hỏi chung đã được liệt kê
ở trên, có thể kể tới các khuôn hỏi có chủ
ngữ đứng đầu như C + ĐTNV? [xem ví dụ
[7]], C + ĐT + ĐTNV? [xem ví dụ [5]], bổ
ngữ đứng đầu như B + C + ĐT + ĐTNV? và
dạng rút gọn B + ĐT + ĐTNV? [xem ví dụ
[12]] hay các dạng tỉnh lược khác như ĐT +
ĐTNV? [xem ví dụ [13]] và ĐTNV + TT?
[xem ví dụ [15]].
Đối với trường hợp hỏi về hướng chuyển
động, số lượng khuôn hỏi trong tiếng Việt gấp
ba lần số lượng khuôn hỏi trong tiếng Đức.
Khuôn hỏi trong tiếng Việt không chỉ bắt đầu
bằng ĐTNV như trong tiếng Đức mà còn bắt
đầu bằng chủ ngữ như C + ĐTNV + ĐT?
[xem ví dụ [23]], C + ĐT + ĐTNV? [xem ví
dụ [26]], dạng tỉnh lược ĐT + ĐTNV? [xem
ví dụ [35]]; bắt đầu bằng bổ ngữ như B + C
+ ĐT + ĐTNV? với dạng tỉnh lược B + ĐT
+ ĐTNV? [xem ví dụ [28]] và B + ĐTNV?
[xem ví dụ [29]].
Chỉ khi hỏi về nguồn gốc xuất xứ, kết quả
khảo sát cho thấy số khuôn hỏi trong tiếng
Việt [2] ít hơn trong tiếng Đức [3]. Bên cạnh
ĐTNV + ĐT + C? là khuôn hỏi chung trong
hai ngôn ngữ thì tiếng Việt còn có C + ĐT +
ĐTNV + B? [xem ví dụ [42]]; tiếng Đức có
ĐTNV + ĐT + C + B? [xem ví dụ [38]] và
dạng tỉnh lược ĐTNV? [xem ví dụ [46]].
5. Kết luận
Bài viết này chỉ ra rằng câu hỏi có từ để
hỏi về địa điểm trong tiếng Đức và tiếng Việt
có khá nhiều điểm tương đồng nhưng cũng
không ít sự khác biệt. Ở cả hai ngôn ngữ,
câu hỏi chứa từ hỏi về địa điểm ở dạng đầy
đủ đều có các thành phần cơ bản là đại từ
nghi vấn, động từ, chủ ngữ. Trong tiếng Đức,
khuôn hỏi cố định của câu hỏi loại này luôn
là ĐTNV + ĐT + C?. Tùy theo động từ hay
ngữ cảnh mà khuôn hỏi trên có thể mở rộng
thành phần thành ĐTNV + ĐT + C + B/TT
hay được rút gọn thành ĐTNV?. Tiếng Việt
cũng có khuôn hỏi tương tự, tuy nhiên, bên
cạnh đó còn có rất nhiều khuôn hỏi khác, kể
cả ở dạng hoàn chỉnh cũng như dạng tỉnh
lược. Trong khi khuôn hỏi ở tiếng Đức luôn
bắt đầu bằng từ để hỏi và động từ chia theo
ngôi đứng ở vị trí thứ hai, thì ở tiếng Việt,
đứng đầu có thể là đại từ nghi vấn, nhưng
cũng có thể là chủ ngữ, bổ ngữ hoặc động từ
và theo đó các thành phần câu đứng sau cũng
rất linh động.
Bài viết này chỉ là một nghiên cứu rất
nhỏ trong so sánh - đối chiếu câu nói chung
và câu hỏi nói riêng khi nghiên cứu cặp ngôn
ngữ tiếng Đức và tiếng Việt. Chúng tôi mong
muốn sẽ có một nghiên cứu so sánh - đối
chiếu dày dặn hơn về các loại câu hỏi khác
trong hai thứ tiếng nói trên.
Tài liệu tham khảo
Tiếng Việt
Diệp Quang Ban [2008]. Ngữ pháp Tiếng Việt. Hà Nội:
Nxb Giáo dục.
Diệp Quang Ban [2011]. Ngữ pháp Tiếng Việt, tập 2. Hà
Nội: Nxb Giáo dục Việt Nam.
Nguyễn Thiện Giáp [2004]. Dụng học Việt ngữ. Hà Nội:
Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
Cao Xuân Hạo [2005]. Tiếng Việt. Sơ thảo ngữ pháp
chức năng. Hà Nội: Nxb Khoa học Xã hội.
Cao Xuân Hạo [2006]. Tiếng Việt. Mấy vấn đề ngữ âm,
ngữ pháp, ngữ nghĩa. Hà Nội: Nxb Giáo dục.
Hoàng Trọng Phiến [2008]. Ngữ pháp tiếng Việt. Câu.
Hà Nội: Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
Lê Quang Thiêm [2004]. Nghiên cứu đối chiếu các ngôn
ngữ. Hà Nội: Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
68 L. T. B. Thủy / Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
Tiếng nước ngoài
Boettcher, W. [2004]. Grammatik verstehen. II –
Einfache Satz. Tübingen: Niemeyer.
Conrad, R. [1978]. Studien zur Syntax und Semantik von
Frage und Antwort. Berlin: Akademie.
Duden [2006]. Die Grammatik, Band 4.
Eisenberg, P. [2013]. Der Satz. Grundriss der deutschen
Grammatik. Band 2. 3. Auage. Stuttgart/ Weimar:
J. B. Metzler.
Engel, U. [2009]. Deutsche Grammatik –
Neubearbeitung. München: Iudicium.
Fandrych, C., & Tallowitz, U. [2000]. Klipp und Klar.
Stuttgart: Ernst Klett International.
Genzmer, H. [1995]. Deutsche Grammatik. Frankfurt
am Main und Leipzig: , Insel.
Habermann, M., Diewald, G., & Thurmair, M. [2009].
Duden, Fit für das Bachelorstudium. Grundwissen
Grammatik. Mannheim & Zürich: Dudenverlag.
Helbig, G., & Buscha, J. [2001]. Deutsche Grammatik.
Ein Handbuch für den Ausländerunterricht. Berlin
u.a.: Langenscheidt.
Hentschel, E., & Weydt, H. [2013]. Handbuch der
deutschen Grammatik, 4. Auage. Berlin u.a.:
Walter de Gruyter.
Hindelang, G. [1995]. Frageklassikation und
Dialoganalyse. In Hindelang, G./Rolf, E./ Zillig,
W. [Hrsg.] [1995]: Der Gebrauch der Sprache.
Festschrift für Franz Hundsnurscher zum 60.
Geburtstag. Lit., Münster, pp. 176-196.
Lötscher, A. [1995]. Aussagesätze, die Fragen [mit]
meinen. In Schecker, M. [Hrsg.]: Fragen und
Fragesätze im Deutschen, Stauffenburg, Tübingen,
pp. 221-236.
Marillier, J.-F. [1995]. Zum Wahrheitswert der
Fragesätze am Beispiel der Koordination von/
mit Fragesätzen. In Schecker, Michael [Hrsg.]:
Fragen und Fragesätze im Deutschen. Tübingen:
Stauffenburg, 52-61.
Meibauer, J. [1987]. Zur Form und Funktion von
Echofragen. In Rosengren, I. [Hrsg.]: Sprache und
Pragmatik. Lunder Symposium 1986, Almqvist &
Wiksell International, Stockholm, pp. 335-355.
Meibauer, J. [1986]. Rhetorische Fragen, Max
Niemeyer, Tübingen.
Rost-Rothe, M. [2003]. Fragen - Nachfragen
- Echofragen Formen und Funktionen von
Interrogationen im gesprochenen Deutsch. In
Linguistik online 13, pp. 325-378.
Weinrich, H. [2005]. Textgrammatik der deutschen
Sprache. Hildesheim u.a.: Olms.
Wöllstein-Leisten, A./ Heilmann, A./ Stephan, P./
Vikner, S. [1997]. Deutsche Satzstruktur.
Grundlagen der syntaktischen Analyse. Tübingen:
Stauffenburg.
Zifonun, G./ Hoffmann, L./ Strecker, B. et al. [1997].
Grammatik der deutschen Sprache. Berlin/ New
York: de Gruyter.
Tư liệu khảo sát
Ngọc Anh & Phạm Bích Liễu [dịch giả] [2006]. Truyện
cổ Grimm. Hải Phòng: Nxb Hải Phòng.
Hagena, K. [2010]. Der Geschmack von Apfelkernen.
Köln: Kiepenheuer & Witsch.
Thạch Lam [2004]. Tuyển tập truyện ngắn. Hà Nội: Nxb
Văn học.
Lê Lựu [2001]. Sóng ở đáy sông. Hải Phòng: Nxb Hải
Phòng.
Bảo Ninh [2011]. Nỗi buồn chiến tranh. Hà Nội: Nxb
Trẻ.
Lê Phát [dịch giả] [2001]. Thời gian để sống và thời
gian để chết. TP. Hồ Chí Minh: Nxb Văn Nghệ TP.
Hồ Chí Minh.
Lê Quang [dịch giả] [2016]. Vị hạt táo. Hà Nội: Nxb
Phụ nữ.
Lê Quang [dịch giả] [2010]. Cưỡng cơn gió bấc. Hà
Nội: Nxb Phụ nữ.
Remarque, E. M. [1989]. Zeit zum Leben, Zeit zum
Sterben. Köln: Kiepenheuer und Witsch.
Hồ Anh Thái [2015]. Trong sương hồng hiện ra. Hà Nội:
Nxb Trẻ.
69Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 2 [2020] 58-69
QUESTIONS WITH QUESTION WORDS ABOUT PLACES
IN GERMAN AND VIETNAMESE FROM
SYNTACTIC PERSPECTIVE
Le Thi Bich Thuy
Faculty of German Language and Culture,
VNU University of Languages and International Studies
Pham Van Dong, Cau Giay, Hanoi, Vietnam
Abstract: This paper points out the similarities and differences of questions with question words about
places in German and Vietnamese seen from syntactical perspective. For this purpose, those questions
in literary works written in German and Vietnamese and their translations are analysed to identify their
syntactic patterns. The results show there is only one question structure in German: QW + V + S [+ O]?
[elliptical construction: QW?] whereas question structures in Vietname are far more varied. This is because
the two languages belong to two different types of languages: German is an inectional language while
Vietnamese is an isolating one whose word order plays a very important role.
Keywords: question, question word, question structure, German, Vietnamese