Phản xạ là một trong những chương trình học quan trọng trong Sinh học 8. Tuy nhiên, sau một thời gian, có rất nhiều người quên đi khái niệm, đặc điểm của phản xạ do không sử dụng thường xuyên. Vậy phản xạ là gì hãy lấy vài ví dụ về phản xạ? Cùng tìm hiểu các thông tin chi tiết trong bài viết dưới đây.
Phản xạ là gì?
Phản xạ là một phản ứng của cơ thể, trả lời các kích thích của môi trường dưới sự điều khiển của hệ thần kinh. Sự khác nhau giữa phản xạ và cảm ứng ở thực vật đó chính là cảm ứng thực vật không có sự tham gia của hệ thần kinh. Cảm ứng thực vật là loại phản ứng lại kích thích của môi trường, ví dụ như hiện tượng cụp lá ở cây xấu hổ chủ yếu do những thay đổi về trương nước trong các tế bào gốc lá mà không phải là do thần kinh điều khiển.
Trong chuyển động sóng, khái niệm phản xạ là hiện tượng sóng khi lan truyền tới bề mặt tiếp xúc cả 2 môi trường bị đổi hướng lan truyền và quay trở lại môi trường nó đã tới. Các ví dụ về phản xạ thường được quan sát bởi các sóng như ánh sáng, âm thanh hay sóng nước.
Sự phản xạ của ánh sáng có thể là phản xạ định hướng hay phản xạ khuếch tán, căn cứ vào từng bề mặt tiếp xúc. Tính chất của bề mặt ít nhiều cũng sẽ ảnh hưởng tới sự thay đổi biên độ, pha hoặc trạng thái phân cực của sóng.
Một số ví dụ về phản xạ
Ví dụ 1: Khi nghe thấy tiếng gọi tên mình từ phía sau, ta sẽ quay đầu lại và đó chính là phản xạ.
Âm thanh gọi tên ta sẽ kích thích vào cơ quan thụ cảm thính giác, làm phát sinh xung th.ần ki.nh theo dây th.ần ki.nh hướng tâm về th.ần ki.nh trung ương. Từ th.ần ki.nh trung ương sẽ phát đi xung thần kinh theo dây thần kinh ly tâm để tới cơ quan phản ứng làm ta có phản xạ quay đầu khi có tiếng gọi.
Ví dụ 2: Phản xạ trên gương
Ví dụ 3: Phản xạ trên tờ giấy trắng.
Các loại phản xạ phổ biến hiện nay
Trong vật lý, có 2 loại phản xạ đó là:
Phản xạ định hướng
Trong quá trình vật lý, sóng phẳng sẽ lan truyền theo hướng PO để đi tới bề mặt phản xạ là [gương] thẳng đứng tại điểm O và bị phản xạ theo hướng OQ. Lúc này, dựng tia vuông góc với mặt phẳng gương tại O, có thể đo góc tới θi và góc phản xạ, θr.
Nếu như mặt phân cách là mặt phẳng, vật thể phát sóng sẽ có ảnh ảo qua bề mặt phản xạ đối xứng. Bề mặt phản xạ cong cũng cho các ảnh của vật thể giống như trong gương cầu lồi và gương cầu lõm.
Phản xạ khuếch tán
Phản xạ khuếch tán xảy ra khi sóng đi tới bề mặt tiếp giáp giữa 2 môi trường không phẳng và sóng phản xạ đi theo nhiều phương khác nhau. Phản xạ khuếch tán thường thấy khi ta chiếu một tia sáng vào tờ giấy trắng, khi quan sát bạn sẽ thấy tờ giấy trắng xuất hiện vệt sáng. Khi ánh sáng bị hắt lại theo mọi hướng, phản xạ khuếch đại sẽ giúp ta nhìn thấy mọi vật xung quanh.
Trong sinh học, có 2 loại đó là:
Phản xạ có điều kiện
Là những phản xạ được tích lũy trong đời sống, hình thành trong những điều kiện nhất định. Phản xạ có điều kiện dễ mất đi nếu như không được tập luyện, củng cố; xảy ra không tương ứng với kích thích, số lượng vô hạn. Do các lệnh phát sinh từ não nên được hình thành theo cách tạo nên những dây liên lạc tạm thời trong vỏ não giúp cơ thể thích nghi dễ dàng với môi trường sống.
Phản xạ không điều kiện
Là những phản xạ tự nhiên, bẩm sinh, không dễ mất đi và mang tính chủ thể, di truyền. Do các lệnh được phát sinh từ tủy sống, thực hiện nhờ tủy sống và những bộ phận hạ đẳng của bộ não qua mối liên hệ thông thường, đơn nghĩa trước các tác động của phận tiếp nhận này hay bộ phận tiếp nhận khác bằng sự phản ứng đáp lại nhất định nhằm giúp cơ thể bảo vệ mình trước.
So sánh cung phản xạ và vòng phản xạ
Có rất nhiều người nhầm lẫn giữa vòng phản xạ và cung phản xạ. Vậy nên ruaxetudong.org sẽ giúp bạn so sánh và phân biệt chúng. Cụ thể:
Giống nhau
- Được hình thành trên cơ sở phát sinh và lan truyền của các luồng xung thần kinh.
- Có sự tham gia của các tế bào thần kinh.
- Giúp cho cơ thể phản ứng kịp thời với những kích thích của môi trường, giúp cơ thể dễ dàng thích nghi với môi trường sống.
Khác nhau
| Cung phản xạ | Vòng phản xạ |
| Mang tính chất đơn giản hơn, được hình thành bởi 3 nơ ron đó là hướng tâm, trung tâm và li tâm | Mang tính chất phức tạp hơn, do có sự kết hợp của nhiều cung phản xạ, nên 3 nơ ron hướng tâm, trung tâm, li tâm tham gia nhiều hơn |
| Xảy ra nhanh, mang tính chất là bản năng, không có luồng thông tin báo ngược, thiếu sự phối hợp các hoạt động của cơ | Xảy ra chậm hơn, có luồng thông báo ngược và kết quả là phản ứng thường chính xác hơn. |
| – Chi phối một phản ứng
– Mang nhiều tính năng – Thời gian ngắn |
– Chi phối nhiều phản ứng
– Có sự tham gia của ý thức – Thời gian kéo dài |
Mong rằng các nội dung thông tin trong bài viết “Phản xạ là gì hãy lấy vài ví dụ về phản xạ” sẽ giúp ích cho bạn. Nếu có bất kỳ đóng góp nào cho bài viết, quý bạn đọc hãy comment phía dưới, ruaxetudong.org sẽ tổng hợp và gửi đến bạn trong thời gian sớm nhất.
Chào bạn Giải SGK Sinh học 8 trang 23
Soạn Sinh 8 Bài 6: Phản xạ giúp các em học sinh lớp 8 nắm vững được kiến thức về phản xạ là gì, cấu tạo, chức năng của nơron đồng thời giải nhanh được các bài tập Sinh học trang 23.
Soạn Sinh 8 bài 6 trước khi đến lớp các em nhanh chóng nắm vững kiến thức hôm sau ở trên lớp sẽ học gì, hiểu sơ qua về nội dung học. Khi giáo viên ở trên lớp giảng tới bài đó, các em sẽ củng cố và nắm vững kiến thức hơn so với những bạn chưa soạn bài.
Phản xạ là phản ứng của cơ thể trả lời các kích thích của môi trường dưới sự điều khiển của hệ thần kinh. Ví dụ, khi đột ngột chạm tay vào cốc nước nóng ta có phả ứng rụt tay lại. Phản xạ không chỉ trả lời các kích thích của môi trường ngoài mà còn đáp ứng các kích thích của môi trường trong. Ví dụ, sự tăng nhịp hô hấp và sự thay đổi nhịp co bóp của tim... khi lao động, sự tiết mồ hôi khi trời nóng, da tái lại [do co mạch dưới da khi trời lạnh]... đều là các phản xạ.
II. Cấu tạo và chức năng của nơron
- Cấu tạo của một noron điển hình:
- Thân nơron có chứa nhân
- Sợi phân nhánh ở các góc thân
- Sợi trục ở một góc thân, bên ngoài có các bao miêlin, khoảng cách giữa các bao miêlin gọi là eo Ranvie
- Chức năng: tế bào thần kinh có 2 chức năng cơ bản:
- Cảm ứng: khả năng tiếp nhận các kích thích và phản ứng lại các kích thích bằng hình thức phát sinh xung thần kinh.
- Dẫn truyền xung thần kinh: khả năng lan truyền xung thần kinh theo một chiều nhất định, từ nơi phát sinh hoặc tiếp nhận về thân noron và truyền dọc theo sợi trục nhờ xinap.
- Các loại nơron: có 3 loại
Căn cứ vào chức năng người ta phân biệt 3 loại nơron :
- Nơron hướng tâm [nơron cảm giác] có thân nằm ngoài trung ương thần kinh, đảm nhiệm chức năng truyền xung thần kinh về trung ương thần kinh.
- Nơron trung gian [nơron liên lạc] nằm trong trung thần kinh, đảm bảo liên hệ giữa các nơron.
- Nơron li tâm [nơron vận động] có thân nằm trong trung ương thần kinh [hoặc ở hạch thần kinh sinh dưỡng], sợi trục hướng ra cơ quan phản ứng [cơ, tuyến], truyền xung thần kinh tới các cơ quan phản ứng.
III. Cung phản xạ
1. Phản xạ
- Ví dụ:
- Sờ tay vào vật nóng → rụt tay lại
- Nhìn thấy quả chua → tiết nước bọt
- Phản xạ là phản ứng của cơ thể để trả lời kích thích của môi trường dưới sự điều khiển của hệ thần kinh.
- Ở thực vật có hiện tượng khi chạm tay vào cây trinh nữ, lá cây cụp lại → đây không phải là phản xạ vì thực vật không có hệ thần kinh.
2. Cung phản xạ
- Cung phản xạ là con đường mà xung thần kinh truyền từ cơ quan thụ cảm [da…] qua trung ương thần kinh đến cơ quan phản ứng [cơ, tuyến…]
- Thành phần 1 cung phản xạ gồm 5 yếu tố: cơ quan thụ cảm, 3 noron [noron hướng tâm, noron trung gian và noron li tâm] và cơ quan cảm ứng.
3. Vòng phản xạ
- Ví dụ:
- Khi tay chạm vào ngọn nến → cảm thấy đau [nhờ thụ quan cảm giác đau trong da] → xung thần kinh theo noron hướng tâm → noron trung gian ở trung ương thần kinh → phân tích xung thần kinh → noron li tâm → cơ ở tay → cơ co → rụt tay lại.
- Kết quả của sự phản ứng được thông báo ngược lại về trung khu thần kinh nhờ noron hướng tâm, nếu phản ứng chưa chính xác hoặc chưa đầy đủ → phát lệnh điều chỉnh → dây li tâm → cơ quan phản ứng → Vòng phản xạ.
- Khái niệm: vòng phản xạ là luồng thần kinh bao gồm cung phản xạ và đường phản hồi. Đường phản hồi thông tin ngược về trung ương thần kinh để điều chỉnh phản ứng.
- Các phản xạ đều được thực hiện theo một vòng khép kín
Lưu ý: dù phản ứng chỉ 1 lần đã đáp ứng được yêu cầu trả lời kích thích thì vẫn có thông tin ngược. Vì vậy dù phản xạ đơn giản nhất thì xung thần kinh vẫn được truyền trong vòng phản xạ.
Giải bài tập Sinh học lớp 8 Bài 6: Phản xạ
Bài 1 [trang 23 SGK Sinh học 8]
Phản xạ là gì ? Hãy lấy vài ví dụ về phản xạ
Gợi ý đáp án
* Định nghĩa: Phản xạ là một phản ứng của cơ thể, trả lời các kích thích của môi trường dưới sự điều khiển của hệ thần kinh. Sự khác nhau giữa phản xạ và cảm ứng ở thực vật đó chính là cảm ứng thực vật không có sự tham gia của hệ thần kinh. Cảm ứng thực vật là loại phản ứng lại kích thích của môi trường, ví dụ như hiện tượng cụp lá ở cây xấu hổ chủ yếu do những thay đổi về trương nước trong các tế bào gốc lá mà không phải là do thần kinh điều khiển.
Hoặc đơn giản như: Phản ứng của cơ thể trả lời các kích thích của môi trường thông qua hệ thần kinh gọi là phản xạ.
* Một vài ví dụ về phản xạ:
- Khi nghe thấy tiếng gọi tên mình từ phía sau, ta sẽ quay đầu lại và đó chính là phản xạ.
- Khi chân ta dẫm phải hòn than, chân vội nhấc lên là một phản xạ.
- Con chuột đang đi, bỗng nhìn thấy con mèo, liền chạy trốn cũng là một phản xạ…
Bài 2 [trang 23 SGK Sinh học 8]
Từ một ví dụ cụ thể đã nêu, hãy phân tích đường đi của xung thần kinh trong phản xạ đó
Gợi ý đáp án
Phân tích đường đi của xung thần kinh trong phản xạ :
Ví dụ: Khi ta nghe thấy tiếng gọi tên mình ở phía sau, ta quay đầu lại, đó là phản xạ
- Phân tích ví dụ: Âm thanh gọi tên ta kích thích vào cơ quan thụ cảm thính giác làm phát sinh xung thần kinh truyền theo dây thần kinh hướng tâm về thần kinh trung ương, từ thần kinh trung ương phát đi xung thần kinh theo dây thần kinh ly tâm tới cơ quan phản ứng làm ta quay đầu lại phía có tiếng gọi.
Ví dụ 2: Khi chân ta dẫm phải hòn than, chân vội nhấc lên là một phản xạ.
Nếu ta dẫm phải hòn than nóng thì cơ quan thụ cảm ở đó nhận được một cảm giác rất nóng, liền xuất hiện một xung thần kinh theo dây thần kinh hướng tâm về trung ương thần kinh.
Rồi từ trung ương phát đi xung thần kinh theo dây li tâm tới chân [cơ quan phản ứng] làm chân rụt lại
Kết quả của sự phản ứng được thông báo ngược về trung ương theo hướng làm nếu phản ứng chưa chính xác thì phát lệnh điều chỉnh, nhờ dây li tâm truyền tới cơ quan phản ứng. Nhờ vậy mà cơ thể có thể phản ứng chính xác đối với kích thích.
Cập nhật: 20/01/2022