Ngoại khóa theo chuyên đề lớp 12:
HÌNH TƯỢNG NGƯỜI LÍNH TRONG THƠ CA
KHÁNG CHIẾN.
A.MỤC TIÊU BÀI HỌC:
1.Kiến thức: Củng cố,bổ sung, nâng cao kiến thức cơ bản về phần văn học VN, đặc biệt VHVN giai đoạn 1945- 1975 trong đó có thơ ca kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ viết về người lính.
2.Kỹ năng: Rèn kỹ năng tự học, tự sáng tạo, bồi dưỡng năng khiếu cho học sinh.
3.Thái độ: Bồi dưỡng niềm tự hào về VHVN, về anh bộ đội cụ Hồ và có ý thức noi gương những phẩm chất đẹp đẽ của người lính.
4.Năng lực:
+Năng lực khái quát nội dung
+ Năng lực sáng tạo
+ Năng lực giao tiếp, trình bày suy nghĩ, cảm nhận của cá nhân về ý nghĩa văn bản.
+ Năng lực hợp tác, trao đổi, thảo luận, tương tác giữa các thành viên.
+ Năng lực sử dụng ngôn ngữ bày tỏ quan điểm, cảm nhận, năng lực thuyết trình, tranh luận.
+ Năng lực thưởng thức văn học, cảm thụ thẩm mĩ.
+ Năng lực vận dụng kiến thức liên môn: lịch sử, địa lý, âm nhạc, hội họa, nhiếp ảnh, phong tục tập quán; tích hợp kiến thức sách vở và đời sống; tích hợp tự thân: đọc văn – tiếng việt – làm văn.
+ Năng lực thể hiện các năng khiếu: ngâm thơ, hát, vẽ, kịch.....
B. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
- Sgk, sgv và các tài liệu tham khảo.
- Hs chuẩn bị theo nhóm, cặp đôi, cá nhân các vấn đề đã được giao ở tiết trước.
- Gv chuẩn bị các vấn đề liên quan để định hướng, nhận xét, bổ sung cho HS.
C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
Gv tổ chức giờ dạy- học theo cách kết hợp các hình thức nêu vấn đề, trao đổi - thảo luận, nhận xét, chốt trọng tâm vấn đề.
Phát huy tính tích cực chủ động của HS bằng việc cho 1 HS [ lớp trưởng hoặc phụ trách học tập] lên định hướng và tổ chức cho cả lớp hoạt động theo hình thức: trình bày theo nhóm, cá nhân, cặp đôi, các hs khác theo dõi, nhận xét, bổ sung, sữa chữa, viết bài thu hoạch-> GV nhận xét, chốt bài và cho điểm những HS hoạt động tích cực.
D: ĐỊA ĐIỂM DẠY HỌC: trong lớp học.
E. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP.
1. Ổn định tổ chức lớp.
2. Bài cũ: không
3. Bài mới:
TIẾT 1:
I: Khái quát về hình tượng người lính trong thơ ca kháng chiến.
- Cách mangh tháng Tám năm 1945 thành công, khai sinh nước VNDCCH. Đất nước bước vào thời kỳ độc lập tự chủ nhưng lại đến một giai đoạn lịch sử hết sức gay go và gian khổ oanh liệt và vĩ đại.
Từ năm 1945 đến 1975, đất nước diễn ra nhiều sự kiện lớn, tác động sâu sắc tới toàn bộ đời sống vật chất và tinh thần dân tộc, trong đó có văn học nghệ thuật.
+Cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ hết sức vĩ đại, hào hùng.
+Công cuộc xây dựng CNXH trên miền Bắc.
+ Chiến tranh kéo dài, liên tục, khiến nền kinh tế nghèo nàn, điều kiện giao lưu với văn hóa nước ngoài hạn chế [chỉ tiếp xúc, ảnh hưởng của văn hóa, văn học các nước trong phe XHCN].
-Văn học thời kỳ này gắn liền với nhiệm vụ cách mạng vì thế nó đã đồng hành trọn vẹn và xuất sắc sứ mệnh cao cả. Văn học không chỉ phản ánh được hiện thực cách mạng mà nó còn góp sức vào thắng lợi vẻ vang của dân tộc .
Có thể nói “ Thơ văn là sự thể hiện con người và thời đại một cách cao đẹp”. Thơ văn có thể hiện được cái hồn của thời đại thì mới trở thành đài tượng niệm của thời đại”. Thơ văn cách mạng đã làm được điều đó. Các nghệ sĩ đã làm nên một tượng đài bất tử về người lính cụ Hồ.
Hình ảnh người lính luôn là hình ảnh đẹp nhất của văn học Việt Nam.Viết về các anh là viết về những đôi tay đã làm nên hình hài, dáng vóc thân thương của non sông gấm vóc Việt Nam.Huyền thoại về những người lính gắn liền với lịch sử chống ngoại xâm của đất nước ta. Có lẽ, chưa một dân tộc nào trên thế giới lại phải gánh chịu những mất mát và khổ đau vì chiến tranh như dân tộc ta. Hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ đã khiến cho những con người Việt Nam trở nên lớn lao và kì vĩ:
“ Kính chào Anh, con người đẹp nhất
Lịch sử hôn Anh, chàng trai chân đất
Sống hiên ngang bất khuất trên đời
Như Thạch Sanh của thế kỉ hai mươi”.
- Vẽ đẹp của hình tượng người lính trong thơ ca kháng chiến.
- Có thể nói “ Thơ văn là sự thể hiện con người và thời đại một cách cao đẹp”. Thơ văn có thể hiện được cái hồn của thời đại thì mới trở thành đài tượng niệm của thời đại”. Thơ văn cách mạng đã làm được điều đó. Các nghệ sĩ đã làm nên một tượng đài bất tử về người lính cụ Hồ.
- Các anh ra đi từ những miền quê nghèo, gạt nỗi nhớ nhà, nhớ mẹ, và những tình cảm riêng tư sang một bên để chiến đấu cho một tình yêu lớn lao hơn- tình yêu Tổ Quốc với một tinh thần cảm tử , hy sinh :
“ Ôi! Tổ Quốc ta yêu như máu thịt
Như mẹ cha ta như vợ như chồng
Ôi! Tổ Quốc nếu cần ta chết
Cho mỗi ngôi nhà, ngọn núi, con sông”.
Tình yêu Tổ Quốc của người lính đã trở thành một phần máu thịt không thể tách rời, như hơi thở, sự sống của chính các anh. Nó tiếp thêm cho các anh niềm tin, sức mạnh, vượt qua mọi bão giông, thử thách để chiến thắng kẻ thù:
“ Những dũng sĩ đâm lê núi Thành
Mắt tìm thù sao bay rực rỡ
Rượt đuổi thù chân như chiến mã
Đâm chết thù sức núi dồn bay”
Các anh hiểu được trong hoàn cảnh của dân tộc thì “ hạnh phúc là đấu tranh”. Vì thế còn gì tự hào hơn khi các anh được gánh vác trên vai nghĩa vụ thiêng liêng :
“ Nếu được làm hạt giống để mùa sau
Nếu lịch sử chọn ta làm điểm tựa
Vui gì hơn làm người lính đi đầu
Trong đêm tối tim ta làm ngọn lửa”
Có thể nói lòng yêu nước là vẻ đẹp rất điển hình ở người lính. Lòng yêu nước của người lính đã làm đẹp thêm lòng yêu nước của con người Việt Nam. Đó là ý thức trách nhiệm của người con đối với đất nước:
“ Đời cách mạng từ khi tôi đã hiểu
Dấn thân vô là phải chịu tù đày
Là gươm kề cổ súng kề vai
Là thân sống chỉ coi còn một nửa”
Cuộc sống nơi trận mạc bao giờ cũng vậy, khắc nghiệt vô cùng . Đó là nơi sự sống và cái chết không có ranh giới. Cái chết có thể diễn ra trong tích tắc và đến bất cứ lúc nào. Nhưng với các anh thì cuộc đời đẹp nhất là trên trận tuyến chống quân thù:
“ Đường ra trận mùa này đẹp lắm
Trường Sơn đông, nhớ Trường Sơn tây”
Đất nước Việt Nam, người phải thật tự hào khi sinh ra những người con:
“ Đất nước của những người con gái, con trai
Đẹp hơn hoa hồng rắn hơn sắt thép
Những cuộc chia ly không hề rơi nước mắt
Nước mắt chỉ dành cho ngày gặp mặt”
Chính lòng gan dạ, khí phách, quả cảm đã tạo nên sức mạnh mãnh liệt cho những người lính. Ta dễ hiểu vì sao chị Lý sau bao tra tấn dã man “ điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung” mà bọn giặc nhẫn tâm vẫn không giết nổi chị “ người con gái anh hùng”. Ta hiểu vì sao anh Trỗi sau bao đòn roi đau đớn từ chính quyền thực dân vẫn thà chết chứ không chịu bán nước. Đó là bởi một khi ý chí đã cứng hơn sắt thép thì không có gì lay chuyển nổi. So với độc lập tự do của tổ quốc thì cái chết với những người lính có là gì. Dũng cảm như chị Út “ còn cái lai quần cũng đánh” gan dạ như cô du kích xóm Lai Vu bị “ rắn quấn bên chân” mà vẫn “ đánh quân thù”. Và cả :
“ Những nàng xuân rất dịu dàng
Hát câu quan họ chuyến đò ngang
Nhẹ nhàng tay cấy bên sông ấy
Súng khoác trên lưng chẳng ngỡ ngàng”
Làm sao quên được hình ảnh chị Sáu kiêu hùng đi giữa hai hàng lính với cái chết thoảng hương nhài, làm sao quên những Bế Văn Đàn, những Phan Đình Giót, những La Văn Cầu : “ Những đồng chí, thân chôn làm giá súng
Đầu bịt lỗ châu mai
Băng mình qua núi gai thép
Ào ào như vũ bão
Những đồng chí chèn lưng cứu pháo
Nát thân, nhắm mắt còn ôm”
Hình ảnh của các anh là biểu tượng ngời sáng cho lòng quả cảm, tinh thần hiên ngang, bất khuất. Một nhà văn nước ngoài từng nói “ Ở Việt nam có bao nhiêu bông hoa đẹp, là có bấy nhiêu anh hùng”. Các anh là những bông hoa như vậy, những bông hoa kiên cường mọc lên từ những vùng sỏi đá, cằn khô. Nhựa sống của nó là ý chí và lòng dũng cảm phi thường.
- Những con người ấy mạnh mẽ trên chiến trường nhưng lại rất hào hoa yêu đời trong cuộc sống bình thường. Giản dị mà vẫn phi thường, hào hùng mà hào hoa. Nhà thơ Tố Hữu đã ghi lại vẻ đẹp lạc quan yêu đời của các anh:
“ Mĩ thua nguỵ chạy đường cùng
Xe tăng như xác bọ hung đen bờ
Mấy anh lính trẻ măng tơ
Nghêu ngao gõ bát hát chờ cơm sôi”
Cuộc sống của họ gian khổ thiếu thốn “ áo anh rách vai, quần tôi có vài mảnh vá” nhưng họ không thiếu thốn tình người:
“ Đồng đội ta là hớp nước uống chung
Nắm cơm bẻ nửa
Là chia nhau một trưa nắng một chiều mưa
Chia khắp anh em một mẩu tin nhà
Chia nhau đứng trong chiến hào chật hẹp
Chia nhau cuộc đời, chia nhau cái chết”
Chia nhau là để cộng vào, để nhân lên gấp bội tình yêu thương ấy.Chỉ một cái bắt tay qua cửa kính vỡ rồi mã thôi sao thân thương đến thế. Chung với nhau một bữa cơm nhà mà ấm áp biết bao tình người:
“ Bếp Hoàng Cầm ta chạy giữa trời
Chung bát đũa nghĩa là gia đình ấy”
Những người lính đã vượt qua gian khổ như thế đó, bằng tình người và bằng cả trái tim.
=>Có thể nói, người lính là kết tinh của những vẻ đẹp rất Việt Nam. Lòng yêu nước, sự dũng cảm, niềm lạc quan yêu đời, tình đồng chí, đồng đội dù trong bất cứ hoàn cảnh nào những nét đẹp ấy vẫn luôn toả sáng.
- Cảm nhận của bản thân về hình ảnh người lính trong kháng chiến và hình ảnh người lính hôm nay.
- Anh bộ đội, người chiến sĩ, chú giải phóng quân..., nhiều tên gọi khác nhau, song tất cả chỉ là một - đó là anh, "anh bộ đội cụ Hồ". Không biết từ bao giờ, nhân dân ta yêu anh bộ đội như yêu quý người thân. Có lẽ, vì ta yêu cái lý tưởng cao đẹp: “Trung với nước, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu và hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội...” [Chủ tịch Hồ Chí Minh].
Quân đội ta tự hào thay được lớn lên dưới ánh sáng mà Bác đã soi đường chỉ lối. Tên của các anh gắn liền với tên đất nước. Càng kiêu hãnh biết bao tên anh được gắn với tên của vị cha già kính yêu của dân tộc “Anh bộ đội Cụ Hồ”. Bác là vị cha già, là lãnh tụ vĩ đại đã trao cho các anh sứ mệnh lịch sử, đã cùng đoàn quân lội suối trèo đèo đi kháng chiến trong những năm tháng trường kì kháng chiến. Rồi lại cùng đoàn quân ra mặt trận để tiêu diệt quân thù trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược. lời Bác gọi là lời non sông. Cả nước cùng Người ra trận.
Chúng ta tự hào được sống trong những ngày sôi động của dân tộc, được sống trong thời đại tươi đẹp– thời đại mà Bác Hồ đã khai sinh, đã soi đường chỉ lối, chúng ta nguyện tiếp bước theo các anh để ghi tiếp những cái tên đẹp nhất trong trang sử nước nhà, để xây đắp tiếp những vườn hoa tươi thắm chói ngời trang sử vàng dân tộc. Còn niềm vui nào hơn khi chúng ta vinh dự trở thành những người chiến sĩ tiếp bước các anh:
Mơ ước làm anh bộ đội, mơ ước trở thành những con người trung dũng, ngoan cường, phấn đấu dưới lá cờ vinh quang của Tổquốc. Mơ ước được mang tên: “Anh bộ đội Cụ Hồ” để một mai cùng đoàn quân ra trận xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đó là ước mơ của tuổi trẻ, của đàn em nối gót theo các anh – những người anh bình thường, giản dị đã đọng lại trong lòng nhân dân biết bao tình cảm khó quên.
Trong ngày vui hôm nay của đất nước, tất cả chúng ta không ai có quyền quên, không bao giờ được quên biết bao anh hùng đã ngã xuống, lấy máu đào tô thắm màu cờ và làm rạng rỡ non sông đất nước ta. Chúng ta càng không thể quên hình ảnh Bác Hồ kính yêu – vị cha già của dân tộc suốt đời trăn trở với niềm mong ước làm sao cho đất nước ta được độc lập, dân ta được tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành và mong muốn đem lại sự giàu mạnh cho đất nước, hạnh phúc cho nhân dân và xã hội công bằng văn minh.
- Tổ quốc thống nhất, người lính trở về quê hương nhưng phẩm chất ý chí nghị lực, tinh thần lạc quan vẫn không hề thay đổi. Hình ảnh anh thợ cắt tóc trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu là một ví dụ: anh sống làm việc, lặng lẽ nghiêm túc bao dung và cao thượng. Những người lính, những người trí thức ngày trước từ giảng đường đại học, khoác súng lên đường. Hòa bình từ giả cây súng, anh trở về cầm viên phấn viết tiếp những gì còn giang dở. dù một phần xương thịt đã vĩnh viễn nằm lại chiến trường, anh vẫn miệt mài cống hiến với tổ quốc.
Hôm nay, trang sử mới của dân tộc đã được mở ra- trang của sự đổi mới, phát triển và hội nhập với thế giới. Trong quá trình quốc tế hóa và toàn cầu hóa cao độ, hình ảnh anh “Bộ đội cụ Hồ” vẫn vẹn nguyên với vai trò tiên phong, đi đầu trong việc thực hiện nhiệm vụ cách mạng mới cùng toàn Đảng, toàn dân. Các chiến sĩ Bộ đội cụ Hồ hôm nay khoác trên mình màu xanh áo lính cũng đang hứng khởi bước vào các mặt trận với lòng nhiệt huyết và sức bật mới cùng thời đại. Người lính Cụ Hồ hôm nay vẫn tiếp tục thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam: Xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN. Đất nước hòa bình, song những người lính Cụ Hồ vẫn “ra trận” vì cuộc sống bình yên và hạnh phúc của nhân dân. Hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ “cõng chữ" lên vùng cao; “ba cùng” với đồng bào các dân tộc, giúp dân trồng lúa nước, đưa đồng bào vào làm việc ở các nông trường quân đội… là những hình ảnh bình dị, thân thương, nhưng vô cùng cao đẹp về tình quân dân cá nước. Con đường em chọn sau khi tốt nghiệp sẽ là tiếp bước dấu chân người lính, noi gương sáng của anh bộ đội cụ Hồ.
TIẾT 2:II. Phần trãi nghiệm [ cá nhân, tổ nhóm thực hiện]
1.Đọc, ngâm thơ: [ thể hiện 2-3 bài trong những bài thơ sau]
- Bộ đội về làng [ Hoàng Trung Thông]
- Đồng chí [Chính Hữu]
- Nhớ [Hồng Nguyên ]
- Quê hương [ Giang Nam]
- Viếng bạn [ Hoàng Lộc]
- Việt Bắc [Tố Hữu]
- Tây Tiến [Quang Dũng]
- Cuộc chia ly màu đỏ [ Nguyễn Mỹ]
- Dáng đứng Việt Nam [ Lê Anh Xuân]
- Lá đỏ [ Nguyễn Đình Thi]
- Nhớ con sông quê hương [ Tế Hanh]
- Tiểu đội xe không kính [ Phạm Tiến Duật]
- Gởi theo các chú bộ đội [Trần Đăng Khoa]……
2. Hát về người lính:[ thể hiện 2-3 ca khúc trong các ca khúc sau.]
- Chào em cô gái Lam Hồng
- Năm anh em trên một chiếc xe tăng
- Chiếc gậy Trường Sơn
- Bài ca Trường Sơn.
- Cô gái mở đường
- Hát mãi khúc quân hành
- Hát về người chiến sỹ Việt Nam
- Màu hoa đỏ
- Tiểu đoàn 307
- ước mơ làm chú bộ đội
- Nơi đảo xa…..
3. Vẽ chân dung người lính: HS thể hiện ở bảng hoặc, giấy Ao. Vẽ qua cảm nhận và tưởng tượng về hình ảnh người lính ở nhiều dáng vẻ điểm nhìn: đang hành quân, đang đánh giặc, đang vui tình quân dân…..
4. Kịch :hoạt động theo tổ nhóm đã chuẩn bị từ trước, ngắn gọn.
III. Vận dụng vào đề thi.
*. Đề ra: Lập dàn ý cho đề bài sau:
Vẻ đẹp hình tượng người lính Tây Tiến qua đoạn thơ sau:
"Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
........................................
Sông Mã gầm lên khúc độc hành"
[Tây Tiến- Quang Dũng].
*. Gợi ý:
1. Giới thiệu về tác giả, tác phẩm, vị trí, nội dung chính của đoạn trích.
2. Phân tích đoạn thơ để làm bật nổi hình tượng người lính TT.
a. Về nội dung: Đoạn thơ khắc họa hình tượng người lính TT với vẻ đẹp hào hùng, hào hoa và bi tráng.
- Khí phách oai phong, lẫm liệt, sức mạnh phi thường bên trong hình hài tiều tụy vì dấu ấn của kham khổ, bệnh tật.
- Tâm hồn trẻ trung, hào hoa, lãng mạn.
- Tinh thần xả thân vì lí tưởng, sự hi sinh cao cả được cả Tổ quốc ngưỡng vọng.
b. Về nghệ thuật:
- Sự kết hợp hài hòa giữa bút pháp hiện thực và lãng mạn; hình ảnh gợi cảm gây ấn tượng sâu sắc.
- Sử dụng nhiều từ ngữ Hán Việt kết hợp từ thuần Việt tạo hiệu quả thẩm mĩ bất ngờ; giọng thơ gân guốc, chắc khỏe, giàu nhạc tính; ngôn ngữ tạo hình độc đáo.
3. Đánh giá chung về đoạn thơ:
- Đoạn thơ khắc họa thành công hình tượng người lính TT với nét can trường, dũng cảm và hào hoa, lãng mạn [So sánh với bài thơ Đồng chí của Chính Hữu, Nhớ của Hồng Nguyên...].
- Đóng góp độc đáo của QD là góp phần hoàn thiện chân dung anh bộ đội cụ Hồ trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống P.
- Thành công của đoạn thơ nâng Tây Tiến lên tầm kiệt tác của văn chương kháng Pháp, ghi dấu ấn phong cách nghệ thuật của QD: phóng khoáng, hồn hậu, tài hoa và
IV. Nhận xét của GV:
- Cách tổ chức và trển khai giờ ngoại khóa của cán bộ lớp.
- Ý thức chuẩn bị bài ở nhà của HS cả lớp về tất cả các phần.
- Tinh thần thái độ tham gia vào các nội dung của tiết ngoại khóa.
- Năng lực cá nhân được phát huy và hiệu quả.
-> GV kết hợp cho điểm.
- Về nhà viết bài thu hoạch của bản thân qua 2 tiết ngoại khóa.