Em hãy nói về nội dung bài giao hưởng số 9 của Beethoven
|
Bản giao hưởng số 9 đã mở rộng tòa lâu đài vĩ đại các tác phẩm giao hưởng của L.Beethoven. Có thể coi tác phẩm này như một bản tổng kết thành tựu của nhạc sĩ không chỉ trong lĩnh vực âm nhạc giao hưởng, mà cả trong lĩnh vực sáng tác khí nhạc của Beethoven trong khoảng 10 năm. Bản giao hưởng số 9 là sự tập trung của đỉnh cao nghệ thuật với việc tổng hòa tư tưởng hòa bình, lý tưởng công dân và lý tưởng nghệ thuật của ông. Nhà lý luận Xô Viết A.N.Serov đã gọi bản giao hưởng này là “thành lũy số chín”, là tác phẩm “kết thúc toàn bộ hoạt động vĩ đại của nhà sáng tác giao hưởng thiên tài”. Tư tưởng chung của tác phẩm cũng giống như bản giao hưởng số 3 Anh hùng, số 5 Từ bóng tối tới ánh sáng (qua đấu tranh tới chiến thắng, phần kết thúc với chủ đề chiến thắng đã trở thành bài chính ca của niềm vui, thành lời kêu gọi đoàn kết toàn thể nhân loại). Rõ ràng, quan niệm tư tưởng đó, không những không mất đi ý nghĩa của nó trong thời đại hiện nay, mà còn thể hiện tính tích cực lớn hơn cả ở thời đại trước đây. Tư tưởng của L.Beethoven được biểu hiện rất rõ trong phần kết hết sức độc đáo. Đây là lần đầu tiên âm nhạc giao hưởng sử dụng giọng hát – dàn hợp xướng cùng với bốn giọng hát lĩnh xướng biểu diễn một bản đại hợp xướng trên lời thơ Hướng tới niềm vui của F.Schiller (1759-1805). Thời gian đầu khi sáng tác, L.Beethoven có ý định thay từ “niềm vui” (freuđe) bằng từ “tự do” (freiheit), nhưng để tránh phiền hà khi kiểm duyệt, ông đã bỏ ý định này. Ý đồ lớn lao trong sáng tác đã khiến L.Beethoven mở rộng khuôn khổ tổ khúc giao hưởng bốn chương (bản giao hưởng biểu diễn với thời lượng một giờ mười phút) và mở rộng thành phần dàn nhạc. Trong phần kết, ông bổ sung thêm các nhạc cụ piccolo flute, contraflgotto, trống lớn và một vài nhạc cụ thuộc bộ gõ. Ý tưởng của giao hưởng số 9 được L.Beethoven thai nghén một trong thời gian dài. Phác thảo mở đầu của chương một, người ta đã tìm thấy trong sổ ghi chép của ông từ năm 1809. Trong sổ ghi chép những năm 1815-1817 có nhiều đoạn viết nháp chủ đề của chương hai (Scherzo). Mở đầu chủ đề này, L.Beethoven dự định bố cục theo thể Fuga độc lập. Từ lâu (1793) ông đã tập trung viết nhạc trên lời Hướng tới niềm vui của Schil1er. Thật ra, ý định kết thúc bản giao hưởng bằng phần hợp xướng, L.Beethoven chỉ quyết định khoảng một năm trước khi hoàn thành tác phẩm. Bản giao hưởng hoàn tất vào năm 1824 như là một “Thánh lễ trang nghiêm” hoành tráng. Tác phẩm được biểu diễn lần đầu tiên vào ngày 7-5-1824 ở Viên tại Nhạc viện và nhà hát Kertnertor, dưới sự chỉ huy của nhạc trưởng Umlaupha. Bản giao hưởng đã dược đón nhận rất nồng nhiệt, hoan hỉ. Người ta gọi đó là bản “giao hưởng niềm vui” vì nó thuộc một trong những sáng tác lạc quan nhất của thế giới giao hưởng. Tác phẩm đã được sáng tác trong giai đoạn nặng nề nhất của cuộc đời nhạc sĩ, khi ông hoàn toàn bị điếc, bệnh tật, cả những đau buồn tinh thần sâu kín vô hạn. R.Rolland (nhà văn nhà hoạt động xã hội Pháp) trong cuốn sách về L.Beethoven đã viết “Người nhạc sĩ không biết đến niềm vui, đã cho loài người niềm vui to lớn”. Hướng tới niềm vui trọn vẹn, niềm hân hoan, do đó phần kết đã dẫn đắt tất cả sự phát triển của tổ khúc giao hưởng gồm: tính chất bi hùng ở chương một bằng áp lực mãnh liệt của hình thức scherzo, triết lý sâu sắc Adagio. Lần đầu tiên trong giao hưởng bốn chương L.Beethoven thay đổi vị trí chương chậm và scherzo để chế định tính kịch của tác phẩm, tính logic của hình tượng và sự phát triển chủ đề, những kiểu giải cấu trúc. Toàn bộ bản giao hưởng mang tính thống nhất toàn vẹn của tổ khúc, được dẫn đạt bằng những thủ pháp khác nhau như sự gắn kết các chủ đề của từng chương riêng biệt, ý đồ về giọng… Trong bài viết này, chúng tôi không đi sâu vào phân tích ba chương đầu, mà chỉ trình bày cảm xúc của mình về chương bốn. Mở đầu chương bốn – phần kết thúc Presto – âm nhạc âm vang đầy bối rối và sự tương phản rõ ràng sau sự yên tĩnh, bình yên của phần trước. Hòa âm nghịch gay gắt fortissimo (trên hợp âm rê thứ có chồng lên nốt si giáng), tiếp đến âm thanh của đàn violon, đàn contrebasse thể hiện như một đoạn recitative (hát nói) âm nhạc ở đây trở thành “tiếng nói”. Bỗng chốc xuất hiện một bài ca mới (Allegro assai), dàn nhạc lúc đầu sâu lắng như ở nơi xa nào, đàn violoncelle và contrebasse vang lên chủ đề niềm vui rất đơn giản, gần gũi với bài dân ca Đức. Dần dần âm lượng được tăng cường từ bộ dây, bộ hơi, trở thành bài chính ca hùng tráng, vui tươi, hiện lên trước chúng ta sự phát triển biến tấu chủ đề cơ bản của phần kết. Giọng nam trung hát phần recitative. Trước đó, giai điệu này đã vang lên trong dàn nhạc, giờ đây được truyền đạt bởi giọng hát của ca sĩ. Lời của phần recitative chính do nhạc sĩ sẽ viết “O, Fleunde, nicht diese Tone! Sondern lasst uns angenehmere aus, timmen und freudenvollere!” (Bạn ơi! đừng buồn, chúng ta cùng hát bài chính ca vui vô hạn). Sau đó xuất hiện chủ đề niềm vui trên lời thơ của Schiller : Niềm vui, ngọn lửa thiêng Thần linh bay đến với chúng ta Làm ngây ngất lòng bạn Chúng ta đi vào miếu thiêng sáng láng của người Biến tấu thứ hai là lĩnh xướng giọng nam cao, được đệm bằng các nhạc cụ thuộc bộ gõ. Biến tấu của chủ đề niềm vui ở đây mang tính chất hành khúc chiến thắng, và sau đó là phần hợp xướng lớn với chủ đề niềm vui trên giọng rê trưởng. Tiếp đến một đoạn mới của phần kết (Andante maestoso) các giọng nam cùng đồng âm với kèn trombone, giai điệu rộng mở mang tính thánh ca. Sau đó là biến tấu (Al1egro energico, sempre ben marcato) với hai chủ đề đan xen, thay đổi giữa “niềm vui” và chủ đề “mọi người hãy xích lại gần nhau”, để rồi cuối cùng xuất hiện chủ đề “trong tình bằng hữu của tất cả mọi người”. Nhà lý luận A.N.Serov đã giải thích sự khác nhau giữa L.Beethoven và Schiller trong chủ đề niềm vui như sau: với Schiller “ở nơi nào mọi người là anh em, thì ở đó đôi cánh dịu dàng của niềm vui sẽ vỗ cánh”, còn với L.Beethoven lại tìm thấy tư tưởng: “Niềm vui chân chính chỉ có ở nơi nào tất cả mọi người là anh em”. Vì thế, nếu tư tưởng của Schiller mang triết lý trừu tượng, thì L.Beethoven chứa đựng nội dung xã hội cụ thể, nhiều lần nhấn mạnh lời nói “tất cả mọi người hãy là anh em”. Không chỉ ở lời nói mà chính âm nhạc đã thể hiện một ngày hội lớn của nhân dân đầy sôi động. Bản giao hưởng số 9 của L.Beethoven là tác phẩm vĩ đại trong nghệ thuật âm nhạc cách mạng. Dàn dựng và biểu diễn bản giao hưởng số 9 của L.Beethoven trong lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội là niềm vui lớn đang đến gần. Có thể, chúng ta chưa đạt được những chuẩn mực nghệ thuật, nhưng khát vọng vươn lên để cùng ngợi ca tư tưởng của Beethoven “mọi người hãy là anh em” chắc chắn sẽ là hiện thực, là niềm vui lớn, bởi tư tưởng đó gần gũi với chúng ta, như lời Đảng nói: “Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các nước trên thế giới”. Nguồn : Tạp chí VHNT số 300, tháng 6-2009 Tác giả : Nguyễn Trung Kiên
“Cái tên vĩ đại nhất của lịch sử âm nhạc loài người”, “ngọn núi khổng lồ của nghệ thuật thế giới”, “nguồn cảm hứng vô tận của mọi cảm xúc” – đó là những mỹ từ người ta dùng để tôn vinh tên tuổi và sự nghiệp âm nhạc vĩ đại của Ludwig Van Beethoven. L.Beethoven sinh ngày 17 tháng 12 năm 1770, mất ngày 26 tháng 3 năm 1827, là nhạc sỹ thiên tài người Đức nhưng cả cuộc đời chủ yếu ông sống ở Viên ( thủ đô của Áo). Với nghị lực phi thường và tình yêu vô bờ với cuộc sống, ông đã vượt lên nghịch cảnh, chiến thắng số phận nghiệt ngã để sáng tạo và dâng hiến cho nhân loại những giá trị tinh thần cao quý, lớn lao, đồ sộ và tuyệt đẹp qua 135 tác phẩm bao gồm các thể loại nhạc kịch (opera), nhạc múa (balett), 9 bản giao hưởng (symphony), nhạc thính phòng (camarazene), khúc cầu kinh (mise), song tấu (duo), tam tấu (trio), tứ tấu (kvartett), 15 bản sonata, tiền tấu, hát bè, phổ nhạc thơ...
Nếu âm nhạc Mozart là sự thuần khiết, trong trẻo và hoàn hảo như là chuẩn mực của âm nhạc cổ điển thì âm nhạc của L.Beethoven là chiếc cầu nối giữa âm nhạc Cổ điển thế kỷ XVIII và âm nhạc Lãng mạn thế kỷ XIX. Âm nhạc của Beethoven chứa đựng tất cả những gì đẹp đẽ nhất mà ta gọi là nhân văn, ở đó là chiều sâu, sự phong phú và phức tạp trong thế giới nội tâm con người. Âm nhạc Beethoven là biểu hiện của một cá tính sáng tạo độc đáo vừa mạnh mẽ, vừa bi thương, vừa hùng tráng nhưng cũng trữ tình da diết, vừa đắm say, vừa hân hoan kỳ lạ. Điều kỳ diệu là qua âm nhạc của ông người nghe như thấy được con đường lịch sử của nhân loại đi từ Bóng tối ra Ánh sáng. Và mỗi người đều như cảm nhận được số phận của mình trong đó. Nhạc của Beethoven làm say lòng người bao thế hệ, thách thức và kích thích họ, vẽ lên trong tâm tưởng họ những họa tiết đẹp nhất về cuộc sống con người trong những sắc màu vừa dịu dàng vừa dữ dội. Không chỉ là nhà soạn nhạc thiên tài, ông còn là người đầu tiên nhận thức được: "Âm nhạc là tài sản văn hoá của nhân loại. Nó không phải là của riêng cho cung đình hay một nhóm người nào. Âm nhạc trước hết phục vụ quảng đại quần chúng". Beethoven là người yêu thiên nhiên tha thiết, yêu những làng quê êm đẹp, yêu mùa xuân, yêu những cánh rừng sắp sửa sang thu... thích tha thẩn ở những cánh rừng để nghe tiếng xào xạc của lá rừng, ở đồng nội để nghe khúc nhạc của đồng quê: Bản giao hưởng số 6 Đồng nội, bản sonata piano "Ánh trăng", bản sonata violin "Mùa xuân" ...là những cung bậc cảm xúc của tình yêu ấy. Những âm điệu dịu dàng trong nhạc Beethoven đưa chúng ta về những phút giây êm đẹp và thanh bình của cuộc sống: Bản giao hưởng số 7, Bản giao hưởng số 9 nhưng âm điệu hùng tráng, réo rắt, vừa bi thương vừa hân hoan chốc lát đã khơi dậy trong lòng người nghe niềm cảm hứng, dạt dào tình yêu thương, lòng khoan dung, niềm khát khao hy vọng... Đó là những âm điệu vẽ ra một tương lai hạnh phúc tràn trề, con người ngây ngất trong niềm hoan ca, trong tình thân ái. Chiều sâu tư tưởng, sự phong phú của cảm xúc, tính chất mâu thuần đầy kịch tính của âm nhạc Beethoven được biểu hiện tập trung trong bản Giao hưởng số 9 là bản giao hưởng trọn vẹn cuối cùng của Ludwig Van Beethoven (tác phẩm được thai nghén trong vòng 10 năm và hoàn thành vào năm 1824). Tác phẩm vĩ đại, dài hơn một giờ trình tấu, là đỉnh cao trong sự nghiệp âm nhạc của Beethoven. Xã Hội Vạn Vật Trí Tuệ Nhân Tạo AIWS coi Bản giao hưởng số 9 của Beethoven và Hợp xướng Mass cung Si thứ của Bach là hai tác phẩm âm nhạc vĩ đại nhất của nhân loại. Bản giao hưởng số 9 này đòi hỏi kĩ thuật trình diễn rất cao, nó là những gì tuyệt vời nhất, mạnh mẽ nhất và cao quý nhất về nhân loại. Chẳng thế mà, nhạc trưởng xuất sắc Arturo Toscanini cho là mình phải quỳ một gối khi trình tấu. Beethoven sáng tác bản Giao hưởng này khi đôi tai đã hoàn toàn điếc, nhưng nội tâm vẫn sôi sục những phẫn nộ về nhân thế,vẫn trăn trở những ưu tư, vẫn da diết đắm say với cuộc đời, với con người, vẫn sục sôi khát vọng vượt thoát, vẫn hân hoan trước những niềm vui của con người....và vì thế mà ông đã kí thác tất cả vào bản giao hưởng cuối cùng này như một lời nhắn gửi cho nhân loại. Mở đầu bản Giao hưởng số 9 là một hành âm chát chúa sự hoảng loạn, sự hỗn độn biểu thị nỗi chán chường và tuyệt vọng ...thế rồi lóe lên ánh sáng của hy vọng và niềm tin vào tự do, vào lòng bác ái. Âm hưởng và tiết tấu của bản Giao hưởng dẫn người nghe vào con đường đấu tranh giải phóng qua bao giông tố đầy kịch tính khi hùng tráng, uy nghi, lúc thoái trào, bi thảm (Chương I), rồi bật dậy lao nhanh dồn dập như một trận bão lửa, tạo nên ấn tượng lúc thì mang tính chất anh hùng ca, lúc thì phóng túng, mơ mộng, trữ tình ( Chương II). Đến chương III: dòng nhạc thong thả, đầy đặn, giai điệu rộng rãi, tươi sáng, nhịp điệu khoan hòa, trang trọng, thư thái như con người qua đấu tranh giác ngộ ra chân lý, vững tin vào trí tuệ, đạo đức, sứ mệnh và nghĩa vụ của con người. Ở chương IV có sự cách tân táo bạo, lần đầu tiên hợp xướng được đưa vào. Như đã đạt đến trạng thái hài hòa của nội tâm và sự thoải mái về tinh thần, tiếng hát xuất hiện ở các giọng đơn ca và hợp xướng trên nền nhạc du dương, bay bổng, hào sảng thể hiện chủ đề Niềm vui với tất cả sự phong phú về giới hạn và sắc thái, biến hóa liên tục khi tươi sáng, lúc hân hoan. Người nghe như được tới cõi Thiên đàng tràn ngập ánh sáng, thơm tho và thanh quý,nhân loại đã được giải phóng, con người đã vượt thoát khổ đau đạt đến tự do, hân hoan trong tình thân ái. Trường ca Sông Lô của Văn cao cũng bị ảnh hưởng bởi hợp xướng này. Với bản nhạc này,đã có hàng trăm người nghiên cứu, viết lại, viết thêm cho nhiều nhạc cụ hơn, và được trình diễn khắp nơi. Nó được chọn là thông điệp của loài người gửi vào vũ trụ. Những nhạc sĩ nổi tiếng nhất đã chịu ảnh hưởng của tác phầm này là Mahler, Wagner, Brahms, Dvorák...Bản Giao hưởng trở thành nhạc thiều của Âu Châu. Trong nhiều sinh hoạt quốc tế long trọng giai điệu của Beethoven được tấu lên để khẳng định tinh thần bác ái và hiếu hòa của nhân loại.Ít tác phẩm âm nhạc nào mà lại có khả năng đoàn kết và hợp quần như vậy. Có lẽ vì thế mà người ta cho rằng nó là một bản thánh ca về cuộc sống con người, bản nhạc được chuyển thể và được sử dụng vào nhiều loại hình văn hóa đại chúng như điện ảnh, truyền hình, âm nhạc, thể thao...Tại hầu hết các Thế vận hội từ nửa sau thế kỷ XX chương bốn được trình diễn như một phần của nghi lễ, phần nhạc trong Khải Hoàn Ca của Chương 4 được Liên minh châu Âu chọn làm bài ca chính thức . Xã hội Vạn vật Trí tuệ Nhân tạo AIWS khuyến khích các công dân cảm thụ , chia sẻ với nhau bằng âm nhạc. Âm nhac AIWS coi chương 3, Bản giao hưởng này như một trải nghiệm cảm xúc để có tâm lý tốt nhất cho con người làm việc, sáng tạo và hướng đến cuộc sống thanh bình tràn ngập tình yêu thương. Âm hưởng của chương 3 khoan hòa, thư thái, trang trọng mà tươi sáng sẽ dẫn dắt cảm xúc con người đến với niềm vui trong sáng, thánh thiện, đến với những gì đẹp đẽ và cao quý nhất để gột bỏ mọi âu lo, phiền muộn, chỉ còn lại niềm vui tự tại, chỉ còn niềm tin vào Trí tuệ, Đạo đức, vào cái Đẹp cao cả hoàn mỹ - đó chính là tâm thế cần thiết để có cuộc sống xứng đáng với hai chữ Con Người. Âm nhạc chính là chất xúc tác cho cuộc vận động đưa những giá trị chuẩn mực của AIWS đến với mọi công dân.
Ngày 31/01/2018, nhạc trưởng Benjamin Zander, một trong những nhạc trưởng danh tiếng trên thế giới, thành viên của nhóm Âm nhạc AIWS, ông đã chỉ huy rất thành công bản Giao hưởng số 9 của Beethoven tại Nhà hát Giao hưởng Boston, tặng cho Âm nhạc AIWS những đĩa nhạc do ông chỉ huy được đề cử giải Grammy, trong đó có bản giao hưởng số 9 của Beethoven tới người đồng sang lập AIWS – ông Nguyễn Anh Tuấn. Chương 3, Bản giao hưởng số 9 của Beethoven với sự trình tấu của Dàn nhạc Giao hưởng Viên (Vienna Philharmonic) do nhạc trưởng Christian Thielemann chỉ huy, tại Nhà hát Giao hưởng Vienna. Thu Cúc |
