1. Chẩn đoán viêm gan B
Viêm gan B là một bệnh truyền nhiễm do virus viêm gan B [HBV] gây ra, nếu không được điều trị và kiểm soát tốt có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm như xơ gan, ung thư gan. Viêm gan B thường tiến triển âm thầm, lặng lẽ với những triệu chứng rất mờ nhạt, khi phát hiện bệnh thường đã chuyển sang giai đoạn xấu hơn. Nếu chỉ dựa vào các triệu chứng lâm sàng thì khó có thể xác định người bệnh có mắc viêm gan B hay không. Các xét nghiệm dưới đây là những chỉ điểm quan trọng giúp chẩn đoán chính xác căn bệnh nguy hiểm này. HBsAg, HBeAg, HBcAg là 3 kháng nguyên chính và 3 kháng thể lần lượt là Anti -HBs, Anti -HBe và anti- HBc. Ngoài ra còn các xét nghiệm khác là HBV DNA, men gan AST và ALT. Lưu đồ chẩn đoán cho viêm gan B ở hình dưới
Cần chú ý có 2 giai đoạn cửa sổ miễn dịch khi chẩn đoán viêm gan B cấp. Giai đoạn cửa sổ mới nhiễm khi các marker có thể chưa kịp tăng, việc phát hiện HBsAg phụ thuộc vào độ nhạy xét nghiệm và giai đoạn cửa sổ thứ 2 là giai đoạn cửa sổ huyết thanh khi HBsAg giảm và anti- HBs chưa kịp tăng, duy nhất có Anti -HBc total [Anti- HBcIgG] giúp đánh giá tình trạng miễn dịch. Viêm gan chia thành 2 loại là viêm gan cấp và viêm gan mạn.
2. Những khó khăn khi biện giải kết quả huyết thanh học
Chẩn đoán huyến thanh học viêm gan siêu vi B cần có sự kết hợp nhiều Marker nhằm: Chẩn đoán có/ không và chẩn đoán giai đoạn cấp/mạn
2.1. HBsAg có thể dương tính trong một số trường hợp không nhiễm HBV
* Sau tiêm ngừa vaccine
HBsAg vẫn có thể hiện diện trên đối tượng vừa chích ngừa trong khoảng thời gian ngắn [khoảng14 ngày].
Việc khẳng định lại kết quả là cần thiết để giảm thiểu số ca nghi ngờ.
Trường hợp kết quả HBsAg nghi ngờ không phản ánh đúng thực tế, cần khai thác bệnh cảnh lâm sàng và kết hợp các biểu hiện marker khác.
* Trên phụ nữ mang thai
Trên phụ nữ mang thai cũng được ghi nhận kết quả HBsAg dương tính nhưng thực tế không có tình trạng nhiễm siêu vi B. Do đó, nếu có mâu thuẫn trong kết quả HBsAg, cần kết hợp các xét nghiệm khác để đưa ra quyết định chính xác.
Nhiều trường hợp kết quả xét nghiệm của máy này dương tính nhưng máy khác lại âm tính. Trong trường hợp nghi ngờ như vậy thì phòng xét nghiệm cần:
Cần làm thêm xét nghiệm HBsAg khẳng định [HBsAg confirmatory]
Phòng xét nghiệm nên tự xây dựng khoảng giá trị “Greyzone”
Kết hợp nhiều marker nhằm diễn giải hợp lý diễn tiến huyết thanh học của siêu vi B
2.2. HBsAg và Anti- HBs cùng dương tính
Theo lý thuyết, chỉ có sự tồn tại của 1 trong 2 marker này. Tuy nhiên đã có nhiều báo cáo về sự hiện diện đồng thời của HBsAg và Anti- HBs.
* Nguyên nhân:
- Vaccine không có khả năng bảo vệ hiệu quả
- HBV đột biến chọn lọc [kháng điều trị hay vaccine]
HBV dễ bị đột biến do vòng đời độc đáo của nó. Mặc dù có DNA là vật liệu di truyền, quá trình sao chép đòi hỏi sao chép ngược mà không có khả năng đọc lại. Cùng với tỷ lệ nhân rộng cao, khả năng biến đổi trong cấu trúc là thường xuyên. Hơn nữa, HBV có thể tồn tại trong các tế bào gan dưới dạng cccDNA [tức là DNA vòng tròn hóa trị] ngay cả khi các dấu ấn huyết thanh gợi ý là đã giải quyết được nhiễm HBV. Với bất kỳ hình thức ức chế miễn dịch nào, HBV có thể bắt đầu tái tạo hoạt động trở lại. Trên cấu trúc phân tử HBsAg có một đoạn acid amin được gọi là vùng quyết định kháng nguyên a, kéo dài từ aa thứ 100 đến 164. Trên vùng này, tỉ lệ đột biến được ghi nhận cao nhất xảy ra tại vị trí aa thứ 145 và 144, tiếp theo là các aa thứ 100, 101, 120, 126, 129, 133. Tỷ lệ đột điểm xảy ra rất cao: 1010-11 đột biến điểm/ ngày.
- Nhiễm type khác của HBV: Các thiết kế xét nghiệm cần có những đánh giá về độ nhạy chức năng và khả năng phát hiện các Genotype, cũng như các đột biến mới của virus viêm gan B mới có thể giảm thiểu được sai xót.
3. Những tiến bộ trong công nghệ xét nghiệm
3.1. Các xét nghiệm để chẩn đoán viêm gan virus B thể đột biến hay còn gọi là thể tiềm ẩn
Các xét nghiệm để chẩn đoán viêm gan virus B thể tiềm ẩn [Occult Hepatitis B Infection: OBI] gồm: HBsAg âm tính, HBcAb dương tính và sự hiện diện của HBV DNA mức độ thấp trong huyết thanh [