Tại sao chụp ct phải nhịn ăn

Chụp CT sọ não là phương pháp chẩn đoán cận lâm sàng được bác sĩ chỉ định để kiểm tra các bất thường vùng đầu- mặt. Thông qua kết quả CT sọ não bác sĩ có thể xác định được căn nguyên gây bệnh, vị trí bệnh và đưa ra phương pháp điều trị hợp lý.

Tư vấn chuyên môn bài viết ThS.BS HỒ HOÀNG PHƯƠNG – Giám đốc Trung tâm Chẩn Đoán Hình Ảnh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh – TP.HCM

Chụp CT sọ não hay còn gọi là chụp cắt lớp vi tính sọ não. Đây là chỉ định cận lâm sàng giúp bác sĩ kiểm tra cho bệnh nhân có triệu chứng chấn thương vùng đầu – mặt hoặc không do chấn thương như hôn mê không rõ nguyên nhân, yếu liệt, đau đầu, chóng mặt… Chụp CT sọ não sử dụng tia X để quét tia từ cằm đến đỉnh đầu người bệnh để lấy hình ảnh các chi tiết trong sọ não. Đầu đèn phát tia của máy chụp CT sọ não sẽ nghiêng về nhiều hướng khác nhau để ghi hình và cho nhiều hình ảnh khác nhau, dữ liệu được lưu trữ trên hệ thống máy tính, và có thể dựng hình ảnh 2D, 3D và in ra.

Ngoài ra, bác sĩ lâm sàng có thể cho chỉ định chụp CT sọ não có tiêm thuốc tương phản đường tĩnh mạch trong các trường hợp cần thiết. Thuốc tương phản có tác dụng làm tăng tương phản vùng bất thường so với bình thường, giúp kiểm tra sự lưu thông mạch máu, nhận diện khối u, viêm, áp-xe…[1]

Chụp CT đầu tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh

Bác sĩ cho chỉ định chụp CT sọ não để chẩn đoán hoặc theo dõi các bệnh lý sau:

• Chấn thương sọ não, hàm mặt…
• Đột quỵ cấp [xuất huyết nội sọ, nhồi máu não]
• Cơn thiếu máu não thoáng qua
• Dị dạng mạch máu não
• Viêm não, viêm màng não, áp-xe não…
• Tăng áp lực nội sọ
• Nghi ngờ khối u não, vùng đầu – mặt
• Nghi ngờ dị tật não bẩm sinh
• Khi có các dấu hiệu thần kinh như: lú lẫn, hôn mê không rõ nguyên nhân, yếu liệt chi, méo mặt, đau đầu, co giật, động kinh, giảm/mất thị lực, giảm/mất thính lực,…

• Thời gian chụp nhanh, thích hợp để đánh giá tình trạng bệnh nhân cấp cứu: chấn thương sọ não, đột quỵ cấp. Đặc biệt, với dòng máy hiện đại như máy chụp CT 768 lát cắt, tốc độ chụp lên đến 458mm/s, độ phân giải thời gian vật lý chỉ 75ms cho thời gian khảo sát là rất ngắn.
• Hình ảnh chi tiết rõ nét, độ phân giải cao

Hình ảnh chụp CT đầu rõ nét hơn chụp X quang

• Đặc biệt, CT sọ não có tiêm thuốc tương phản là lựa chọn hàng đầu trong khảo sát mạch máu não tầm soát nguy cơ đột quỵ cấp, phình mạch máu, dị dạng mạch mạch máu não.
• Có thể khảo sát CT sọ não thay cho MRI sọ não cho bệnh nhân có chống chỉ định với MRI.

• Chụp CT sử dụng tia X có lượng bức xạ nên người chụp có cảm giác lo sợ về việc có thể nhiễm chất phóng xạ. Hiện nay, các máy chụp CT hiện đại có trang bị thêm bộ lọc tia phóng xạ, liều tia tối thiểu và nằm trong giới hạn cho phép nên người bệnh có thể yên tâm thực hiện.
• Hạn chế trong trường hợp cần đánh giá bản chất tổn thương trong não như u, viêm, áp-xe… hoặc tổn thương nhỏ khó nhận diện, cùng đậm độ mô bình thường nên khó phân biệt. Bước tiếp theo cần chỉ định MRI sọ não nếu CT chưa định danh được tổn thương.
• Cần sự hợp tác của người bệnh trong lúc chụp. Đối với trẻ quá nhỏ, hay các tình trạng cấp cứu cần đánh giá nhanh để điều trị nhưng bệnh nhân đang trong trạng thái kích động, co giật, sợ không gian hẹp, khó hợp tác, các bác sĩ có thể phối hợp thêm thuốc an thần để hỗ trợ thực hiện chụp CT sọ não thuận lợi và an toàn cho người bệnh.
• Tác dụng không mong muốn của thuốc tương phản, trong trường hợp cần chỉ định CT sọ não có tiêm thuốc tương phản. Mặc dù thuốc tương phản an toàn với hầu hết mọi người nhưng vẫn có tỉ lệ rất nhỏ xảy ra tác dụng không mong muốn với thuốc như đau đầu, buồn nôn, nôn, phù mạch… phản ứng rất hiếm gặp như tụt huyết áp, sốc thuốc.

Phương pháp chụp CT đầu không áp dụng cho người bị chứng sợ không gian hẹp, không thể nằm yên, người dễ bị kích thích và phụ nữ có thai. Ngoài ra, nhóm trẻ nhỏ, người bị dị ứng, người có bệnh nền cũng được bác sĩ lưu ý khi sử dụng phương pháp này.

Theo các nghiên cứu thống kê, nếu phụ nữ có thai chỉ chụp CT một lần thì nguy cơ gặp phải rủi ro là rất hiếm. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp, thai phụ chụp CT nhiều lần mà không biết mình có thai trong thời gian ngắn thì sẽ tiềm ẩn những nguy cơ xấu ảnh hưởng đến sức khỏe của cả mẹ và bé. Do đó, các trường hợp mang thai hoặc đang nghi ngờ mang thai phải thông báo với bác sĩ để tìm được phương pháp chẩn đoán phù hợp. Ngoài ra, không nên áp dụng chụp CT có tiêm thuốc tương phản cho phụ nữ có thai.

Đối với bà mẹ cho con bú, dù tỷ lệ thuốc tương phản tiết vào sữa mẹ rất thấp, ít khả năng gây hại cho trẻ. Tuy nhiên, người mẹ nên ngừng cho trẻ bú ít nhất 24 giờ sau khi chụp CT sọ não có tiêm thuốc cản quang.

Bệnh nhân cần thông báo với bác sĩ về tình trạng dị ứng với thuốc, đặc biệt là thuốc tương phản đường tĩnh mạch, thực phẩm, chất nhuộm, chất bảo quản… Đồng thời thông báo cho bác sĩ về các thuốc đang dùng, thực phẩm chức năng…

Bệnh nhân suy thận có mức lọc cầu thận dưới ngưỡng cho phép nên hạn chế chụp CT có sử dụng thuốc tương phản đường tĩnh mạch. Nếu buộc phải tiêm thuốc cản quang, bệnh nhân phải chạy thận nhân tạo ngay sau khi tiêm thuốc cản quang.

Trước khi chụp CT, người bệnh sẽ được bác sĩ thăm khám kiểm tra vấn đề an toàn trước khi tiêm thuốc tương phản như: điều tra tiền sử dị ứng, tình trạng sức khỏe hiện tại, có đang mang thai. Nếu người bệnh có tiền sử dị ứng thuốc, hen phế quản thì sẽ được dự phòng phản ứng trước tiêm thuốc tương phản.

Chỉ định kiểm tra chức năng thận: Do thuốc tương phản gây hại cho người suy thận, vì thế cần xét nghiệm kiểm tra chức năng thận cho tất cả người bệnh dù có mắc bệnh lý về thận hay không. Một số trường hợp mắc bệnh suy thận cần chụp CT não có thuốc tương phản thì bác sĩ phải dự phòng kế hoạch chạy thận nhân tạo cho người bệnh và có kế hoạch kiểm tra chức năng thận sau khi tiêm thuốc tương phản.

Ngoài ra hiện nay, tại bệnh viện đa khoa Tâm Anh TP.HCM đang sử dụng thuốc tương phản đồng thẩm thấu Visipaque cho phép sử dụng trên bệnh nhân không có tiền sử suy thận mà không cần xét nghiệm chức năng thận. Rút ngắn thời gian chờ kết quả xét nghiệm trước khi tiến hành chụp CT có thuốc tương phản đường tĩnh mạch.

Bệnh nhân cần nhịn ăn ít nhất 4 giờ trước khi tiêm thuốc tương phản.

Bệnh nhân nằm ngửa, hai tay xuôi dọc theo thân, thực hiện theo hướng dẫn của kỹ thuật viên.

Đối với chụp CT sọ não không tiêm tương phản, người bệnh có thể hoạt động lại ngay sau đó.

Đối với chụp CT sọ não có tiêm thuốc tương phản đường tĩnh mạch, người bệnh được theo dõi khoảng 20-30 phút sau chụp và cần uống nhiều nước. Sau đó nếu không có phản ứng bất thường, người bệnh có thể hoạt động lại.

Bác sĩ trao đổi kết quả chụp CT đầu cho bệnh nhân

Đối với bệnh nhân điều trị nội trú, bác sĩ căn cứ trên kết quả chụp CT để theo dõi bệnh.

Nếu bệnh nhân ngoại trú, bệnh nhân khám sức khỏe tổng quát không có các yếu tố nguy cơ thì được về nhà và được bác sĩ dặn dò theo dõi nhiệt độ, phản ứng cơ thể, lượng nước tiểu,… Trong vòng 24h người bệnh cần uống nhiều nước, nếu thấy bất thường như phù tay nơi tiêm thuốc, tiểu ít… cần báo cho nhân viên y tế hoặc đên cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám. [2]

Thông thường kết quả sẽ được trả trong vòng 30 – 60 phút, một số trường hợp cần hội chẩn sẽ trả kết quả lâu hơn.

Chụp CT sọ não là một trong những phương pháp hỗ trợ chẩn đoán bằng hình ảnh cho bệnh ung thư não cực kỳ hiệu quả. Phương pháp này giúp phát hiện 90% khối u trong não. Từ kết quả CT sọ não, bác sĩ cũng sẽ kết hợp thêm một số phương pháp khác để đưa ra những chẩn đoán chi tiết về đặc điểm để định danh khối u.

Chụp CT đòi hỏi liều bức xạ cao hơn hầu hết các các phương tiện chẩn đoán hình ảnh khác. Do đó chụp CT sọ não chỉ được bác sĩ giới hạn số lần chụp, và chỉ được chỉ định khi thực sự cần thiết. Người chụp CT sọ não cần trao đổi với bác sĩ về số lần chụp CT kể kiểm tra trước đây, tránh tình trạng chụp quá nhiều lần, sẽ tích lũy lượng bức xạ.

Chụp CT bụng là kỹ thuật khảo sát ổ bụng thường được các bác sĩ chỉ định để chẩn đoán, theo dõi các bệnh lý vùng bụng khi bệnh nhân có biểu hiệu đau bụng không rõ nguyên nhân, chấn thương vùng bụng, sờ thấy khối bất thường vùng bụng, nôn ói, bí trung đại tiện, bí tiểu, tiểu máu, vàng da,… Thời gian thực hiện nhanh chóng, không đau, không xâm lấn và cho kết quả chính xác cao.

Tư vấn chuyên môn bài viết ThS.BS HỒ HOÀNG PHƯƠNG – Giám đốc Trung tâm Chẩn Đoán Hình Ảnh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh – TP.HCM

Kỹ thuật chụp CT bụng sử dụng tia X quét qua bụng của người bệnh. Quy trình này diễn ra trong khoảng thời gian vài phút. Kết quả chụp qua xử lý kỹ thuật cho ra những hình ảnh mặt cắt ngang ổ bụng dưới dạng 2D hoặc 3D. Thông qua những hình ảnh này, bác sĩ nhận diện được tình trạng bất thường của các cơ quan, mạch máu, cơ xương khớp vùng bụng, từ đó sẽ chẩn đoán bệnh lý, nguyên nhân gây bệnh hay theo dõi bệnh trong quá trình điều trị. [1]

Chụp CT bụng giúp tìm ra những bất thường ở vùng bụng thông qua hình ảnh

Chụp CT bụng được thực hiện khi bác sĩ nghi ngờ bệnh lý vùng bụng nhưng chưa có đủ thông tin khi khám bệnh hoặc sau khi thực hiện các xét nghiệm. Chỉ định của CT bụng để chẩn đoán và theo dõi các bệnh lý ở các tạng ổ bụng, bao gồm:

• Đau bụng không rõ nguyên nhân
• Bệnh lý bụng cấp do chấn thương và không do chấn thương
• Sờ thấy khối bất thường ở bụng
• Gan: u gan, viêm nhiễm, chấn thương…
• Đường mật: sỏi đường mật, viêm nhiễm, u đường mật, nguyên nhân tắc mật…
• Tụy: u, viêm tụy cấp và mạn, chấn thương…
• Hệ niệu: u, viêm, sỏi hệ niệu, chấn thương…
• Tuyến thượng thận: u,…
• Tử cung – buồng trứng: u, viêm, xoắn,…
• Cơ xương khớp: chấn thương, viêm, u,..
• Mạch máu: phình, bóc tách, dị dạng,…

Hình ảnh từ chụp CT bụng cung cấp cho bác sĩ thông tin về các tạng trong bụng như:

• Tình trạng hiện tại của các cơ quan trong ổ bụng [bao gồm túi mật, tuyến tụy, gan…]
• Nguyên nhân gây đau bụng
• Chẩn đoán các bệnh lý ung thư các tạng trong ổ bụng [như ung thư đại tràng, ung thư biểu mô tế bào gan, ung thư buồng trứng…]
• Tình trạng và mức độ nhiễm trùng hay chấn thương ổ bụng
• Một vài vấn đề liên quan đến thận như sỏi thận, thận ứ nước, viêm bể thận…[2]

Một quy trình chụp CT ổ bụng có thể được chia thành 4 giai đoạn sau:

Trước khi chụp CT, hãy cho bác sĩ biết nếu bạn rơi vào những trường hợp sau:

• Đang mang thai hoặc nghi ngờ có thai. Các bác sĩ sẽ thảo luận với bạn về phương pháp thích hợp với tình trạng hiện tại của bạn.
• Đã từng dị ứng với bari, iốt hoặc bất kỳ loại thuốc tương phản nào trước đây [khi thực hiện các kỹ thuật chụp chiếu có sử dụng thuốc tương phản].

Ngoài ra, người bệnh cần nhịn ăn khoảng 4 giờ trước khi chụp CT bụng có thuốc tương phản.

Những yêu cầu khác bao gồm:

• Mặc đồ thoải mái
• Không đeo các đồ phụ kiện như kính mắt, đồ trang sức [bao gồm cả khuyên đeo trên các bộ phận của cơ thể], kẹp tóc, răng giả, trợ thính, áo lót có gọng kim loại…

Bạn có thể cần uống thuốc tương phản [loại chất lỏng có chứa bari, Gastrografin [chất lỏng diatrizoat meglumine và natri diatrizoat]] – giúp bác sĩ có được hình ảnh tốt hơn về dạ dày và ruột của bạn. Bạn có thể sẽ đợi khoảng 60 – 90 phút sau khi uống để thuốc phát huy tác dụng.

Kỹ thuật viên sẽ thực hiện chụp CT thông qua hệ thống điều khiển kết nối với máy tính

• Sau khi bạn mặc áo choàng bệnh viện, kỹ thuật viên sẽ yêu cầu bạn nằm trên bàn chụp.
• Tùy vào chỉ định của bác sĩ, bạn có thể được tiêm thuốc tương phản vào tĩnh mạch. Bạn sẽ cảm thấy một cảm giác hơi nóng khi tiêm tiêm thuốc vào cơ thể.
• Kỹ thuật viên yêu cầu bạn nằm yên trong quá trình kiểm tra. Gối hoặc dây đai sẽ giúp đảm bảo bạn ở đúng tư thế đủ lâu để có được hình ảnh chất lượng.
• Bạn cũng có thể phải nín thở trong một thời gian ngắn trong quá trình quét.
• Kỹ thuật viên ở trong một phòng riêng biệt, sẽ điều khiển để bàn di chuyển vào trong máy CT. Bước này có thể được thực hiện nhiều lần.
• Chụp CT bụng điển hình mất từ ​​10 đến 30 phút.

Bạn có thể phải đợi một khoảng thời gian để kỹ thuật viên xem xét các hình ảnh nhằm đảm bảo rằng chúng đủ rõ ràng để bác sĩ khám bệnh và điều trị có thể đọc được.

Đối với chụp CT bụng không tiêm tương phản, người bệnh có thể hoạt động lại ngay sau đó.

Đối với chụp CT bụng có tiêm thuốc tương phản đường tĩnh mạch, người bệnh được theo dõi khoảng 20-30 phút sau chụp và cần uống nhiều nước. Sau đó nếu không có phản ứng bất thường, người bệnh có thể hoạt động lại.

Kết quả chụp CT bụng thường được trả sau 60-90 phút, trường hợp cần các bác sĩ hội chẩn thì sẽ hẹn trả kết quả lâu hơn. Kết quả cho ra bất thường nếu xuất hiện hình ảnh gợi ý tình trạng viêm nhiễm, khối u trong các tạng ổ bụng, bệnh lý mạch máu vùng bụng…

Nếu có một trong những bất thường trên, bác sĩ có thể sẽ hẹn bạn đi kiểm tra thêm nhằm tìm hiểu kỹ hơn về vấn đề bạn đang mắc phải. Khi họ có tất cả thông tin cần thiết, bác sĩ sẽ thảo luận với bạn về các phương pháp điều trị phù hợp. [3]

Các tác dụng phụ của chụp CT ổ bụng thường do cơ thể phản ứng với chất tương phản được sử dụng. Trong hầu hết các trường hợp, phản ứng này thường ở mức độ nhẹ.

Tác dụng phụ của thuốc tương phản bari có thể bao gồm:

• Đau bụng
• Tiêu chảy
• Buồn nôn hoặc nôn mửa
• Táo bón

Tác dụng phụ của thuốc tương phản i-ốt có thể bao gồm:

• Phát ban da hoặc nổi mề đay
• Mẩn ngứa
• Đau đầu

Nếu bạn được chỉ định sử dụng một trong hai loại thuốc tương phản và xuất hiện các triệu chứng nghiêm trọng dưới đây, hãy gọi cho bác sĩ hoặc phòng cấp cứu ngay lập tức:

• Khó thở
• Nhịp tim nhanh
• Sưng cổ họng hoặc các bộ phận cơ thể khác

CT bụng là một kỹ thuật tương đối an toàn, nhưng có những rủi ro nhất định. Điều này đặc biệt đúng đối với trẻ em, thường nhạy cảm khi tiếp xúc với bức xạ hơn người lớn. Bác sĩ chỉ yêu cầu chụp CT cho trẻ khi các xét nghiệm hoặc tất cả các biện pháp khác chưa đủ để đưa chẩn đoán.

Các vấn đề sức khỏe có thể xảy ra khi chụp CT bụng bao gồm:

• Tác dụng không mong muốn của thuốc tương phản: Bạn có thể gặp tình trạng phát ban hoặc ngứa da. Phản ứng dị ứng đe dọa tính mạng cũng có thể xảy ra, nhưng trường hợp này rất hiếm.
• Dị tật bẩm sinh: Tiếp xúc với bức xạ trong khi mang thai làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh. Để phòng ngừa, bác sĩ có thể đề nghị một xét nghiệm hình ảnh khác thay thế, chẳng hạn MRI hoặc siêu âm.
• Khả năng bị nhiễm phóng xạ có thể xảy ra trong quá trình khảo sát. Lượng bức xạ có thể gây nguy hiểm khi tích tụ trong cơ thể, thậm chí có thể gây ung thư, đặc biệt là đối với phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ. Tuy nhiên, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ [FDA] đã ước tính, nguy cơ ung thư do chụp CT thấp hơn nhiều so với nguy cơ mắc ung thư tự nhiên ở bất kỳ ai.

Là kỹ thuật sử dụng tia X để chẩn đoán bệnh, do đó sẽ có một lượng nhỏ tia X nhiễm vào cơ thể. Đây cũng là lý do khiến nhiều người còn ngần ngại, lo lắng khi được chỉ định thực hiện kỹ thuật này.

Tuy nhiên, với hệ thống máy cắt lớp vi tính đa dãy như hiện nay, lên đến 128 dãy cho ra 768 lát cắt lại sở hữu những ưu điểm nổi trội: hình ảnh rõ nét, phân giải được cả mô mềm, thời gian chụp rút ngắn; đặc biệt liều tia X đã được giảm xuống đáng kể và rất an toàn.

Đây là hệ thống chụp CT hai đầu bóng cao cấp nhất hiện nay, giúp đánh giá những tổn thương nhỏ nhất mà chụp CT thông thường không thể phát hiện.

Hệ thống chụp CT tại BVĐK Tâm Anh TP.HCM được trang bị thêm bộ lọc tia Tin filter giúp giảm thiểu liều tia X tác động đến cơ thể

Hơn tất cả, những lợi ích từ kỹ thuật này mang lại lớn lao hơn rất nhiều so với những mặt hạn chế của nó.

Thông thường thời gian trả kết quả sẽ nằm trong khoảng 60-90 phút sau khi người bệnh thực hiện xong quá trình chụp. Tuy nhiên, với những trường hợp phát sinh dấu hiệu bệnh lý, thời gian có thể kéo dài hơn vì bác sĩ sẽ phải hội chẩn để đưa ra kết luận và hướng điều trị phù hợp trước buổi hẹn với bệnh nhân.

Như trên đã nói, bác sĩ sẽ yêu cầu bạn không ăn bất thứ món gì trong khoảng 2-4 giờ và ngừng dùng một số loại thuốc trước khi chụp. Đối với người mắc bệnh tiểu đường nên ăn bữa sáng nhẹ hoặc bữa trưa 3 giờ trước khi chụp.

Để làm nổi bật các mạch máu, cơ quan và các cấu trúc khác trong ổ bụng, bác sĩ có thể yêu cầu bạn tiêm thuốc tương phản tĩnh mạch. Đây là một loại thuốc tương phản có thành phần i-ốt giúp các bác sĩ nhận diện rõ hơn các cấu trúc bất thường trong vùng khảo sát. Trường hợp bị dị ứng i-ốt hoặc đã có phản ứng với thuốc tương phản trước đây, cần báo với bác sĩ để có phương pháp thay thế phù hợp.

Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể cho bạn dùng steroid trước để giảm nguy cơ phản ứng. Những loại thuốc này phải được uống trước ngày khám 12 giờ.

Mức giá chụp CT ổ bụng dao động từ 900.000 – 5.000.000 triệu đồng. Điều này tùy thuộc vào các yếu tố như thế hệ máy; quy định của các bệnh viện, cơ sở y tế… Do đó, cách tốt nhất là bạn nên hỏi về mức giá trước khi thực hiện phương pháp này để có thể dự trù được ngân sách của bạn.