Tại sao Pluto không phải là hành tinh

Một lần nữa tâm điểm của giới khoa học và thiên văn lại tiếp tục đổ dồn về sao Diêm Vương - hành tinh lùn đã từng bị "hắt hủi" ra khỏi 9 hành tinh trong hệ mặt trời kể từ tháng 8/2006 nhưng nay đã bắt đầu có những dấu hiệu được khẳng định lại là một hành tinh thực sự.

Sao Diêm Vương đang đứng trước cơ hội để có thể quay trở lại gia nhập "câu lạc bộ" 9 hành tinh trong Hệ mặt trời.

Sao Diêm Vương được phát hiện lần đầu tiên và mang danh hiệu "hành tinh" vào năm 1930, tuy nhiên, nó đã nhanh chóng bị tước đi tên gọi này và được nhắc với cái tên là "hành tinh lùn" kể từ sau cuộc họp của hơn 3000 nhà thiên văn và khoa học thuộc Hiệp hội Thiên văn quốc tế (IAU) tại Praha, CH Séc vào tháng 8/2006.

Trong đó, những lí luận mà các nhà khoa học đưa ra chủ yếu liên quan tới định nghĩa một thiên thể thế nào được gọi là một hành tinh thực sự, đồng thời họ cũng phát hiện ra rằng, còn có sự tồn tại của các thiên thể thậm chí còn lớn hơn hoặc xấp xỉ bằng sao Diêm Vương trong vùng ngoài cùng của Hệ mặt trời là vành đai mới phát hiện Kuiper.

Qua đó, sao Diêm Vương sẽ cùng với thiên thể mới tìm thấy 2003 UB313, tiểu hành tinh lớn nhất trong hệ mặt trời Ceres và mặt trăng lớn nhất của chính nó là Charon bị coi như là hành tinh lùn và là các thiên thể hình cầu nằm ngoài sao Hải Vương.

Hiện sao Diêm Vương (Pluto) đang được xếp vào danh sách hành tinh lùn cùng với các thiên thể khác.

Tuy nhiên, gần đây vấn đề có nên tiếp tục gọi sao Diêm Vương là hành tinh lùn (dwaft planet) hay không lại đang được mang ra cân nhắc và mổ xẻ một cách kĩ lưỡng thêm lần nữa.

Theo nhà lịch sử khoa học Owen Gingerich đến từ trường ĐH Harvard, kiêm chủ tọa buổi diễn đàn của Ủy ban định nghĩa hành tinh trực thuộc IAU hồi tháng trước, ông tranh luận rằng: "Một hành tinh là một từ được định nghĩa theo phương diện văn hóa và nó có thể thay đổi qua thời gian", do vậy sao Diêm Vương sẽ là một hành tinh theo như định nghĩa mới.

Trái với những ý kiến đó, một chuyên gia khác về lĩnh vực này là ông Gareth Williams, PGĐ Trung tâm Tiểu hành tinh của IAU vẫn tiếp tục giữ vững quan điểm cho rằng sao Diêm Vương không thể là hành tinh được dựa trên những trích dẫn định nghĩa hành tinh trước đó nói rằng một thiên thể để được gọi là một hành tinh thì cần phải đảm bảo các tiêu chí như sau:

- Thiên thể phải nằm trong quỹ đạo Mặt trời.

- Thiên thể phải có khối lượng đủ lớn để lực hấp dẫn của chính nó có thể tạo nên hình dạng tròn hoặc gần tròn.

- Quỹ đạo bay của thiên thể phải tách biệt và không cắt với bất kì một vật thể nào khác có cùng kích thước hay các đặc điểm tương tự.

Và do vậy, Williams nói rằng sao Diêm Vương đã không đáp ứng được tiêu chí thứ ba khi quỹ đạo với độ lệch tâm lớn và rất nghiêng của nó đã vô tình cắt qua quỹ đạo của sao Hải Vương, đồng thời nó cũng quá nhỏ và quá xa trung tâm hệ mặt trời. Thực tế là sao Diêm Vương có "thân hình" rất nhỏ với bán kính chỉ gần 1207 km, tức là bằng 1/5 so với bán kính 6.371 km của Trái Đất chúng ta.

Sao Diêm Vương và ba vệ tinh đã được khám phá của nó. Sao Diêm Vương và Charon là các vật thể sáng nhất ở giữa, hai vệ tinh nhỏ hơn ở phía phải và phía dưới xa hơn phía ngoài.

Trong một cuộc tranh luận được công khai trước các nhà khoa học, giáo viên và khán giả vào ngày 18/9 vừa qua, ba nhà khoa học là Gingerich, Williams và Dimitar Sasselov (Giám đốc của Sáng kiến khởi nguồn cuộc sống thuộc trường ĐH Harvard) đã đưa ra những lập luận để bảo vệ quan điểm của mình và hai trong số ba nhà khoa học là Gingerich và Sasselov đã chính thức lên tiếng về việc khẳng định sao Diêm Vương phải là một hành tinh. Bên cạnh đó, một cuộc bỏ phiếu từ người xem cũng đã cho thấy sự đồng ý đông đảo từ phía người quan tâm tới vấn đề này.

Tuy nhiên, theo tờ USA Today cho biết, một phát ngôn viên của IAU đã khẳng định, hiện tại vẫn chưa hề có bất kì một nhà thiên văn học nào đưa yêu cầu về vấn đề này vào trong chương trình nghị sự của Đại hội đồng sẽ diễn ra vào tháng 8/2015 tới tại Honolulu, Hawaii, Mỹ.

Dù chưa biết kết quả sắp tới sẽ như thế nào, nhưng đây vẫn là một tín hiệu rất tốt cho thấy những sự thay đổi quan trọng, đầy tích cực của con người về thế giới quan cũng như đẩy nhanh quá trình khai phá các khái niệm vũ trụ mới vẫn còn đầy bí ẩn ngoài không gian kia.

Theo Báo diễn đàn đầu tư

>>Vì sao mùa thu lá đổi màu?

Khám phá sao Diêm Vương

Theo một bài đăng trên Sohu, năm 1906, một người Mỹ tên Percival Lowell bày tỏ sự quan tâm đến các hành tinh mới trong hệ Mặt Trời. Lowell sinh ra trong một gia đình quý tộc và không thiếu tiền. Ông ấy tin rằng một số vấn đề có thể được giải quyết bằng tiền.

Vì tình yêu thiên văn học của mình, ông đã tài trợ xây dựng một đài quan sát để tìm kiếm hành tinh mới này, đài thiên văn này là Đài thiên văn Lowell. Đáng tiếc là đến lúc mất ông vẫn không thể phát hiện ra hành tinh mới.

Năm 1929, Đài thiên văn Lowell chào đón một chàng trai trẻ. Như thể định mệnh sẽ làm nên những kỳ tích bất tử ở đài thiên văn này, chàng trai trẻ Clyde Tombaugh này sinh cùng năm với đài thiên văn năm 1906. Chỉ trong một năm, Tombaugh đã khám phá ra một thiên thể bí ẩn trong không gian sâu thẳm. Theo những gì quan sát được, ông khẳng định thiên thể này nằm trong hệ Mặt Trời và nằm ngoài quỹ đạo của sao Hải Vương - một hành tinh mới được phát hiện!

Ông nhanh chóng thông báo phát hiện, và đặt tên cho nó từ một số lượng lớn các tên thu thập được - sao Diêm Vương (Pluto). Sao Diêm Vương từ đó đã trở thành hành tinh thứ 9 của hệ Mặt Trời cho đến năm 2006.

Kích thước sao Diêm Vương

Hành tinh mới được phát hiện, nhưng câu hỏi tiếp theo là: nó lớn như thế nào? Sao Diêm Vương cũng cách mặt trời 4,437 tỷ km khi ở khoảng cách gần nhất, và thậm chí là 7,376 tỷ km. Ở khoảng cách xa như vậy, việc đo đường kính của một thiên thể thực sự rất khó khăn.

Lúc đầu, các nhà khoa học ước tính rằng đường kính của nó vào khoảng 6.600 km, tương đương với kích thước của sao Hỏa. Năm 1949, các nhà khoa học đã thay đổi con số này thành 10.000 km, gần bằng kích thước của Trái Đất.

Một năm sau, Gerard Kuiper sử dụng kính viễn vọng mới nhất để quan sát và tin rằng đường kính của sao Diêm Vương là 6000 km. Mười lăm năm sau, ông đã sử dụng phương pháp mới và sửa đổi con số này xuống dưới 5.500 km.

So sánh Sao Diêm Vương, Trái Đất và Mặt Trăng

Đến năm 1977, vấn đề xuất hiện. Các nhà khoa học đã sử dụng tỷ lệ Albedo và tính toán rằng đường kính của sao Diêm Vương chỉ là 2.700 km. Con số này không chỉ bị cắt giảm một nửa mà còn nhỏ hơn cả Mặt Trăng. Sau đó, kích thước lý thuyết của Sao Diêm Vương đã giảm xuống còn 2.400 km. Năm 1978, Charon, mặt trăng của sao Diêm Vương, được phát hiện. Thông qua chuyển động tương hỗ của cả hai, các nhà khoa học tính toán rằng khối lượng của sao Diêm Vương chỉ bằng 0,2% Trái Đất.

Kết quả là, các nhà khoa học bắt đầu đặt câu hỏi: Liệu một hành tinh nhỏ như vậy có phải là một hành tinh?

Bị trục xuất không công bằng

Bản đồ giả thuyết về môi trường bề mặt của Sao Diêm Vương

Năm 2005, mâu thuẫn lên đến đỉnh điểm. Nhà thiên văn học Michael Brown ở Viện Công nghệ California (Caltech) khám phá ra Eris, một vật thể có kích thước lớn hơn sao Diêm Vương ở rìa bên ngoài hệ Mặt Trời. Vậy câu hỏi đặt ra là: Eris có phải là một hành tinh không?

Người ta nói rằng Eris cũng nhỏ hơn nhiều so với Mặt Trăng, và nó thực sự không xứng đáng được gọi là một hành tinh; nhưng nếu Eris không phải là một hành tinh, tại sao sao Diêm Vương, nhỏ hơn nó, lại được gọi là một hành tinh?

Bài đăng trên Sohu cho biết, vào tháng 8 năm 2006, tại Liên đoàn Thiên văn Quốc tế, cuộc tranh luận về vấn đề này cuối cùng đã kết thúc. Các nhà thiên văn đề xuất một khái niệm mới về hành tinh lùn và quy định chặt chẽ định nghĩa về hành tinh. Theo định nghĩa mới này về hành tinh, cả sao Diêm Vương và Eris chỉ có thể được tính là hành tinh lùn.

Các nhà thiên văn chỉ ra rằng để một thiên thể được xếp vào loại hành tinh, cần phải đáp ứng ba điều kiện:

1. Phải có quỹ đạo quanh Mặt trời.

2. Phải có lực hấp dẫn đủ mạnh để tạo thành một hình cầu - hoặc gần cầu.

3. Các vùng lân cận quỹ đạo của hành tinh phải được dọn sạch trong quá trình hình thành.

Đối với Pluto và Eris, chúng có thể thỏa mãn hai điều đầu tiên nhưng không thể thỏa mãn điều thứ ba. Do đó, theo quy định mới, sao Diêm Vương chỉ có thể bị giáng cấp xuống hành tinh lùn, và từ đó trở đi chỉ còn tám hành tinh trong hệ Mặt Trời.

Đảo ngược

Ban đầu mọi thứ đã đi đến kết luận cuối cùng, nhưng vào năm 2010, một điều đáng xấu hổ đã xảy ra khi các nhà thiên văn học sử dụng phương pháp mới để tính toán đường kính của các thiên thể, họ nhận thấy rằng đường kính của Eris chỉ khoảng 2.326 km. Trong khi đó, đường kính của Sao Diêm Vương là khoảng 2.377 km. Nói cách khác, sao Diêm Vương có đường kính lớn hơn Eris!

Các nhà khoa học ban đầu nghĩ rằng Eris lớn hơn sao Diêm Vương, vì vậy họ đã đặt câu hỏi về nó. Kết quả là, Eris không lớn như vậy, và cơ sở để đặt câu hỏi đã bị lật tẩy. Tuy nhiên, theo cách phân loại mới được đề xuất, sao Diêm Vương dường như không thể trở lại cấp bậc hành tinh.

Trên thực tế, kể từ năm 2006 tại Liên đoàn Thiên văn Quốc tế, một số người đã bày tỏ sự không hài lòng với cách phân loại này. Theo thống kê, chỉ có 4% người yêu thiên văn trên thế giới tham gia cuộc họp này vào thời điểm đó.

Trong mọi trường hợp, tên chỉ là một mã số, và phân loại cũng vậy, miễn là chúng ta có thể hiểu được các thuộc tính khác nhau của một loại thiên thể nào đó một cách thuận tiện. Vì vậy, theo thời gian, mọi người nhìn chung đã chấp nhận phân loại hành tinh lùn của Sao Diêm Vương. Suy cho cùng, dù vướng vào việc phân loại sao Diêm Vương, việc hiểu thông tin của thiên thể này vẫn quan trọng hơn.