Sau năm 1960 miền Bắc đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, tiến hành xây dựng đất nước theo cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp và đã gặt hái được nhiều thành công. Tuy nhiên, theo thời gian cùng với sự đổi mới của thế giới và trong nước, cơ chế này đã lộ rõ nhiều hạn chế mà đòi hỏi Nhà nước cần có sự đồi mới để phát triển nhiều hơn. Cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp là gì? Đặc trưng ra sao? Ưu nhược điểm như thế nào? Hãy cùng Chúng tôi tham khảo bài viết dưới đây.
Cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp là gì?
Cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp là cơ chế trong đó nền kinh tế vận động dưới sự kiểm soát của Nhà nước về các yếu tố sản xuất cũng như phân phối về thu nhập.
Nhà nước can thiệp sâu vào các hoạt động của nền kinh tế, không coi trọng các quy luật thị trường. Kinh tế Nhà nước và kinh tế tập thể giữ vai trò chủ đạo, các thành phần kinh tế khác hầu như không được chú trọng. Các cơ chế này tuy có những ưu điểm thích hợp cho hoàn cảnh của đất nước thời kỳ cũ nhưng đồng thời cũng có nhiều hạn chế kìm hãm sự phát triển của đất nước sau này.
Các đặc trưng cơ bản của cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp
– Nhà nước quản lý kinh tế chủ yếu bằng mệnh lệnh hành chính dựa trên hệ thống chỉ tiêu, pháp lệnh chi tiết áp từ trên xuống dưới. Nhà nước xây dựng các chỉ tiêu một cách chủ quan, sau đó đưa xuống cho các doanh nghiệp, thậm chí cả hợp tác xã thực hiện. Và việc cấp phát vốn, vật tư, giao nộp sản phẩm cho Nhà nước cũng đều nằm trong chỉ tiêu kế hoạch Nhà nước giao cho. Điều này, buộc các doanh nghiệp, hợp tác xã chỉ quan tâm đến một vấn đề duy nhất đó là hoàn thành chỉ tiêu.
– Cơ quan hành chính can thiệp quá sâu vào hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp. Những thiệt hại về vật chất do các quyết định không đúng gây ra thì Ngân sách Nhà nước phải gánh chịu. Mặt khác, Nhà nước chỉ coi trọng kinh tế quốc doanh và kinh tế tập thể, điều này làm hạn chế sự phát triển và đóng góp vào nền kinh tế của các thành phần kinh tế khác. Hậu quả là cơ quan quản lý Nhà nước làm thay chức năng quản lý sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
– Quan hệ hàng hóa – tiền tệ bị coi nhẹ, chỉ là hình thức, quan hệ hiện vật là chủ yếu. Trong thời kỳ này, các công cụ như giá cả, lãi suất, tiền lương chỉ áp dụng để tính toán một cách hình thức. Giá cả không phản ánh quan hệ cung cầu. Mặt khác, tiền lương được quy định theo cấp bậc hành chính và thâm niên, tính theo chủ nghĩa bình quân, không tính theo hiệu quả lao động của mỗi người. Tất cả đó đã dẫn đến tình trạng khan hiếm hàng hóa khiến cuộc sống chật vật không những về số lượng mà cả về chất lượng của nhiều mặt hàng.
– Bộ máy quản lý cồng kềnh, nhiều cấp trung gian
Hệ thống thể chế chưa đồng bộ, còn chồng chéo, thiếu thống nhất, thủ tục hành chính còn rườm rà, phức tạp, trật tự, kỷ cương chưa nghiêm. Tổ chức bộ máy cồng kềnh nhiều tầng nấc, phương thức quản lý hành chính vừa tập trung quan liêu vừa phân tán chưa thông suốt. Trong khi đó, đội ngũ cán bộ công chức còn nhiều điểm yếu về phẩm chất, tinh thần, trách nhiệm.
Đánh giá về cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp
Thứ nhất: Về ưu điểm
– Đối với kinh tế: Trong thời kỳ kinh tế còn tăng trưởng chủ yếu theo chiều rộng thì cơ chế này có tác dụng nhất định, nó cho phép tập trung tối đa các nguồn lực kinh tế vào mục đích chủ yếu trong từng giai đoạn và điều kiện cụ thể, đặc biệt trong quá trình công nghiệp hóa theo xu hướng ưu tiên phát triển công nghiệp nặng.
– Đối với văn hóa: Biểu hiện rõ nhất của cơ chế này là tuy các văn nghệ sĩ được tập hợp trong các hội sáng tác, nhưng cơ cấu và cách làm việc của các hội này chủ yếu vẫn giống như mọi cơ quan hành chính sự nghiệp nhà nước. Văn nghệ sĩ chuyên nghiệp là những cán bộ trong biên chế, những viên chức ăn lương để sáng tác. Điều này có những mặt tốt, đã từng phát huy được hiệu quả.
– Đối với xã hội: Cơ chế này ra đời trong thời kỳ đất nước vừa bước qua những năm tháng đau thương của chiến tranh. Tình hình xã hội còn nhiều rối ren, phức tạp. Vì vậy, cơ chế đã góp phần ổn định đời sống xã hội, duy trì trật tự xã hội.
Thứ hai: Về hạn chế
– Đối với kinh tế: Theo thời gian, cơ chế này ngày càng không phù hợp với hoàn cảnh của đất nước. Nó làm thủ tiêu cạnh tranh, kìm hãm tiến bộ khoa học – công nghệ, triệt tiêu động lực kinh tế đối với người lao động, không kích thích tính năng động, sáng tạo của các đơn vị sản xuất kinh doanh. Chính điều này đã làm cho nền kinh tế rơi vào tình trạng trì trệ, khủng hoảng.
– Đối với văn hóa:
Quy luật sàng lọc không phát huy được tác dụng. Số lượng văn nghệ sĩ chuyên nghiệp đến một lúc nào đó sẽ vượt quá tỷ lệ cần thiết so với số dân, đồng thời cũng quá tải so với khả năng cung cấp vật chất của kinh tế đất nước.
Mặt khác, do bị “viên chức hóa”, văn nghệ sĩ không sống chủ yếu bằng sáng tác. Một số người trở thành quan chức đầu ngành, ngoài các quyền lợi của những viên chức cấp cao, nếu vẫn sáng tác, họ còn được mặc nhiên hưởng đặc quyền của lối “khen chê theo chức vụ”, và khả năng quan liêu hóa, xa rời đời sống nhân dân lại nhiều hơn các đồng nghiệp khác. Một số khác, dần dà tỏ rõ không có tài năng đặc biệt, nhưng không bị luật sàng lọc gạt bỏ để chuyển nghề, cho nên rất dễ tìm đến các đề tài nhất thời, cục bộ, dễ chạy theo minh họa cho các chủ trường vốn chỉ có ý nghĩa nhất thời ngắn ngủi, tạo ra một số lượng quá lớn những tác phẩm xoàng xĩnh, nhạt nhẽo, vô thưởng vô phạt, hạ thấp trình độ chung của văn nghệ.
– Đối với xã hội: Sản xuất công – nông nghiệp đình đốn. Lưu thông, phân phối ách tắc. Lạm phát ở mức ba con số. Đời sống của các tầng lớp nhân dân sa sút chưa từng thấy. Ở thành thị, lương tháng của công nhân, viên chức chỉ đủ 10 – 15 ngày. Ở nông thôn, vào lúc giáp hạt có tới hàng triệu gia đình nông dân thiếu ăn. Tệ nạn xã hội lan rộng. Lòng dân không yên.
Trên đây là câu trả lời và một số câu hỏi liên quan đến Cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp là gì? và một số vấn đề liên quan. Mong rằng đây sẽ là một nguồn tài liệu bổ ích có thể giúp Quý bạn đọc trong quá trình nghiên cứu và học tập. Nếu vẫn còn thắc mắc hoặc để biết thêm nhiều thông tin, Quý bạn đọc có thể liên hệ với chúng tôi để được tư vấn. Chúc các bạn học tập thật tốt. Xin cảm ơn.
Cơ chế kế hoạch hóa tập trung bao cấp là gì?
Cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp là gì? Cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp được hiểu cơ bản là cơ chế mà trong đó nền kinh tế của đất nước ta vận động dưới sự kiểm soát của Nhà nước về các yếu tố sản xuất cũng như phân phối về việc thu nhập.
Cơ chế tập trung là gì?
Kinh tế kế hoạch hóa tập trung [command economy hay centrally-planned economy] là nền kinh tế mà trong đó chính phủ đưa ra mọi quyết định về sản xuất và phân phối. Cơ quan kế hoạch của chính phủ quyết định sẽ sản xuất ra cái gì, sản xuất như thế nào, và phân phối cho ai.
Thế nào là chế độ bao cấp?
Thời bao cấp là tên gọi được sử dụng tại Việt Nam để chỉ một giai đoạn mà hầu hết sinh hoạt kinh tế đều được Nhà nước chi trả, diễn ra dưới nền kinh tế kế hoạch hóa, một đặc điểm của nền kinh tế các nước thuộc khối Xô viết thời kỳ đó.
Cơ chế bao cấp và cơ chế thị trường khác nhau như thế nào?
Kinh tế thị trường là nền kinh tế mà trong đó người mua và người bán tác động với nhau theo quy luật cung cầu, giá trị để xác định giá cả và số lượng hàng hoá, dịch vụ trên thị trường. Trong khi đó, nền kinh tế bao cấp là nền kinh tế kế hoạch hoá – một đặc điểm của nền kinh tế theo chủ nghĩa cộng sản.