Ung thư vú hiện đang có xu hướng trẻ hoá. Vì vậy, phụ nữ ở các độ tuổi khác nhau nên thường xuyên thực hiện phương pháp siêu âm vú để tầm soát bệnh sớm.
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Phùng Ngọc Thư, Trung tâm Chẩn đoán Hình ảnh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.
Siêu âm vú được xem là phương pháp hiệu quả giúp chẩn đoán sớm các bệnh lý tuyến vú. Vậy siêu âm vú là gì? Chúng ta nên sử dụng phương tiện siêu âm vú để chẩn đoán phát hiện bệnh vú như thế nào cho đúng và đủ? Siêu âm vú có thể thay thế nhũ ảnh được không? Siêu âm vú có tác hại gì không?…[1]
Siêu âm vú là gì?
Siêu âm vú là một phương pháp khảo sát mô vú thông qua sóng âm thanh, được đánh giá như một bước rất quan trọng bên cạnh kỹ thuật chụp nhũ ảnh trong tầm soát ung thư vú cũng như trong chẩn đoán các bệnh lý vú khác. Siêu âm vú rất thông dụng, chi phí thấp, dễ thực hiện, không xâm lấn và không đau nên rất thường được bác sĩ chỉ định trong các trường hợp cần tầm soát bệnh tại cơ quan này.[2]
Vậy siêu âm vú có chính xác không? Siêu âm vú là kỹ thuật dùng sóng âm thanh tần số cực thấp nhằm cung cấp thông cấu trúc bê trong mô vú. Cùng với sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ như hiện nay, các thế hệ máy siêu âm cũng được nâng cấp thêm nhiều chức năng chuyên sâu [chức năng vi mạch, chức năng đàn hồi…] giúp cho bác sĩ có thể chẩn đoán chính xác hơn.
Siêu âm vú dùng đầu dò đưa sóng âm vào để cung cấp tin hình ảnh mô vú bên trong.
Triệu chứng vú bất thường cần đi khám
Dưới đây là những dấu hiệu hay triệu chứng cảnh báo bạn cần đến bệnh viện để thực hiện thăm khám tuyến vú càng sớm càng tốt.
1. Đau vú
Hầu hết phụ nữ đều có trải nghiệm đau vú ít nhất vài lần trong đời. Nguyên nhân đau vú được cho là do sự thay đổi của nội tiết tố. Vì vậy, cơn đau thường xảy ra ở cả 2 bên vú và có liên quan đến chu kỳ kinh. Đau vú được xem là bất thường nếu là đau vú một bên, đau vú mức độ nhiều hay dai dẳng, không liên quan chu kỳ kinh.
2. Thay đổi bất thường về kích thước, hình dạng vú – núm vú
Từ tuổi dậy thì, vú bắt đầu phát triển và to dần. Trước khi hành kinh, hai vú cũng thường cương nhẹ kèm đau tức. Nếu như bạn thấy ngực to lên khác thường, hoặc co rút, teo nhỏ thì đó lại là một biểu hiện bệnh lý.
Ngoài ra, một số thay đổi trên da vú – núm vú cũng gợi ý tình trạng sức khỏe cần thực hiện siêu âm vú để kiểm tra bao gồm: viêm đỏ đau, ngứa có kèm hoặc không kèm bong tróc, da dày lên tạo thành một mảng cứng, có lỗ chỗ như vỏ cam, núm vú tụt vào trong trong thời điểm gần đây…
3. Sờ thấy cục u ở vú
Đây là biểu hiện thường gây lo lắng nhất. Mô vú ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản khi sờ vào thường sẽ có cảm giác hơi lỗn nhỗn [lumpy] do sự tăng sinh của mô tạo sữa đi theo sự thay đổi lên xuống của nội tiết tố theo chu kỳ kinh.
Bạn cần làm quen với cơ thể mình bằng cách tự khám vú vài lần trong tháng để có thể nhận biết sớm ngay khi có bất thường.
4. Tiết dịch núm vú
Tiết dịch núm vú có thể xảy ra ở một hoặc hai bên, có thể có màu trắng, vàng, xanh, nâu đỏ [kèm máu], có thể trong hoặc đục, nhiều hoặc ít, tự nhiên hoặc chỉ có khi bị bóp/vắt….
Nguyên nhân gây tiết dịch núm vú có thể lành tính hay ác tính. Do đó, cần phải siêu âm vú để chẩn đoán ngay khi bạn có hiện tượng tiết dịch núm vú [đặc biệt là dịch tiết có lẫn máu].
5. Hạch dưới nách
Sự có mặt của hạch to vùng ngực, vùng hố nách có thể báo hiệu tình trạng viêm nhiễm lành tính ở mô vú, nhưng cũng có thể là hạch di căn từ ung thư vú.
Đối tượng cần thực hiện siêu âm vú
Phụ nữ thuộc các nhóm sau đây được khuyên nên kiểm tra vú và siêu âm vú định kỳ: [3]
- Phụ nữ trong độ tuổi dưới 40: Tuy tỉ lệ ung thư vú ở độ tuổi này thường rất thấp nhưng hiện nay, bệnh ung thư vú đang có xu hướng trẻ dần nên dù không có triệu chứng, phụ nữ vẫn cần được thăm khám vú định kỳ mỗi 6 tháng – 1 năm. Lúc này, bên cạnh việc khám vú lâm sàng, thì phương tiện hình ảnh học đầu tay mà bác sĩ thường cho thêm chính là siêu âm vú.
- Phụ nữ ở độ tuổi trên 40: Sau 40, tỉ lệ ung thư vú tăng vọt. Do đó 40 tuổi được xem là cột mốc quan trọng mà phụ nữ cần được tầm soát ung thư vú định kỳ[ mỗi 12 tháng] và nhũ ảnh chính là phương tiện đầu tiên để sàng lọc ung thư vú. Tuy vậy, sẽ có nhiều câu hỏi mà nhũ ảnh không trả lời được mà cần phải nhờ đến “người trợ lý” siêu âm vú để hỗ trợ. Siêu âm chính là phương tiện bổ sung tuyệt vời, dùng để rà soát có định hướng dựa trên thông tin mà trước đó nhũ ảnh cung cấp.
- Phụ nữ thuộc nhóm nguy cơ cao ung thư vú: Cần tư vấn chuyên khoa để thiết lập lộ trình sàng lọc ung thư vú riêng cho mình. Lúc đó, các chuyên gia sẽ lựa chọn phương tiện phù hợp để khảo sát mô vú, thường là phối hợp nhũ ảnh, MRI vú và siêu âm. Các yếu tố nguy cơ ung thư vú bao gồm các nhóm:
- Nhóm liên quan đến nội tiết tố [kinh nguyệt sớm [trước tuổi 12], hoặc mãn kinh muộn [sau độ tuổi 55]; không sinh con lần nào hoặc không cho con bú sữa mẹ, sinh con đầu lòng trễ, dùng nội tiết thay thế hoặc điều trị nội tiết trong hỗ trợ sinh sản…]
- Nhóm liên quan đến tiền căn [tiền căn bản thân hoặc gia đình ung thư vú, ung thư buồng trứng; tiền căn bản thân từng xạ trị vùng cổ – ngực,…]
- Nhóm liên quan đến đột biến gen: mang đột biến gen đặc biệt là BRCA1, BRCA2.
- Nhóm liên quan đến lối sống: thụ động, béo phì, ăn uống sinh hoạt không điều độ…
- Phụ nữ thuộc nhóm nguy cơ cao ung thư vú: Cần tư vấn chuyên khoa để thiết lập lộ trình sàng lọc ung thư vú riêng cho mình. Lúc đó, các chuyên gia sẽ lựa chọn phương tiện phù hợp để khảo sát mô vú, thường là phối hợp nhũ ảnh, MRI vú và siêu âm. Các yếu tố nguy cơ ung thư vú bao gồm các nhóm:
Phụ nữ mang yếu tố nguy cơ nên thực hiện tư vấn với các chuyên gia để tầm soát bệnh lý tuyến vú
Siêu âm vú giúp chẩn đoán được bệnh gì?
Siêu âm vú để làm gì, có thể chẩn đoán được bệnh gì? Tại sao phải siêu âm vú? Nếu chụp nhũ ảnh được xem là bước tầm soát bệnh lý ung thư vú đầu tiên, thì siêu âm vú cũng có những vai trò quan trọng không thua kém.
- Đối với sàng lọc ung thư vú, tức là đối tượng khám là những phụ nữ không triệu chứng: Nếu phim nhũ ảnh ban đầu thể hiện mô vú quá dày đặc [mô sợi tuyến chiếm > 50% so với tổng số mô vú, làm độ nhạy của nhũ ảnh giảm thấp] hoặc nếu nhũ ảnh có xuất hiện nghi vấn, thì tùy theo từng tình huống cụ thể mà bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện thêm các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh khác. Thông thường, siêu âm vú sẽ được chỉ định vì lý do dễ thực hiện, nhanh chóng, chi phí thấp và khả năng cao sẽ chốt được câu trả lời và kết thúc được quy trình thăm khám. Thêm vào đó, trong trường hợp cần phải sinh thiết, thì siêu âm sẽ đứng hàng đầu trong vai trò hướng dẫn thủ thuật trong hơn 95% số trường hợp.
- Đối với chẩn đoán bệnh lý vú với đối tượng khám là phụ nữ có triệu chứng, siêu âm gần như là sự lựa chọn hàng đầu của các bác sĩ để xem xét khu trú tại vị trí có bất thường. Lúc này, siêu âm vú có thể cung cấp thông tin rất chắc chắn nhiều tình trạng lành tính như nang vú, u sợi tuyến vú, thay đổi sợi bọc…. Với bệnh lý ác tính, nếu siêu âm nghi ngờ thì bác sĩ sẽ chỉ định chụp thêm nhũ ảnh. Lúc này siêu âm giúp cho kỹ thuật viên biết cách điều tiết lực ép vú sao cho vừa an toàn vừa đủ mang lại thông tin chẩn đoán.
- Với vú đã có đặt túi ngực, siêu âm vú cũng là phương tiện đầu tay dùng để khảo sát tính toàn vẹn của túi cũng như cho thông tin rất tốt về mô vú.
- Siêu âm có vai trò hàng đầu, được dùng để sàng lọc, chẩn đoán bệnh lý tuyến vú trên phụ nữ đang mang thai [không được chụp nhũ ảnh] hoặc đang cho con bú [độ nhạy của nhũ ảnh giảm cực thấp].
- So với các phương tiện hình ảnh học tuyến vú khác như nhũ ảnh, MRI thì siêu âm vú là phương tiện tốt nhất để khảo sát hạch nách vì đầu dò siêu âm có thể quét hầu hết các lưu vực phân bố của hạch bạch huyết dẫn lưu cho vú, đánh giá bước đầu tình trạng lành hay ác của hạch, cũng là phương tiện giúp hướng dẫn chọc hút hạch để xác định chắc chắn có phải hạch di căn hay không.
Siêu âm vú giúp sàng lọc các bệnh lý tuyến vú
Quy trình siêu âm tuyến vú
Việc thực hiện thăm khám qua siêu âm vú cần được thực hiện bởi các bác sĩ chuyên khoa hình ảnh học được đào tạo kỹ lưỡng về bệnh lý vú.
Việc nắm rõ quy trình thực hiện siêu âm vú sẽ giúp bạn chủ động, thoải mái và tự tin hơn khi chăm sóc sức khỏe bản thân. Một buổi khám siêu âm vú quy chuẩn thường diễn ra như sau:
1. Chuẩn bị
Trước khi đến bệnh viện siêu âm, bạn không cần phải chuẩn bị gì ngoài việc mang theo toàn bộ hồ sơ bệnh án có liên quan.
2. Thực hiện siêu âm vú như nào?
Quá trình thăm khám bằng siêu âm vú trung bình mất từ 15 đến 20 phút và diễn ra theo trình tự như sau:
2.1. Bạn sẽ được yêu cầu bộc lộ vùng cổ – ngực và hai hố nách trước khi nằm lên bàn khám.
2.2. Một lớp gel sẽ được thoa lên vị trí vú cần siêu âm để tạo độ trơn cần thiết và cung cấp môi trường cho sóng siêu âm hoạt động trên vùng kiểm tra.
2.3. Bác sĩ sẽ bắt đầu rà đầu dò phát tín hiệu siêu âm vùng ngực và hai hố nách.
2.4. Trong quá trình khám siêu âm, bạn sẽ được yêu cầu đưa hai tay lên khỏi đầu để bộ lộ toàn bộ vùng nách. Hoặc, bạn sẽ được yêu cầu nằm nghiêng để bác sĩ thuận lợi hơn khi khảo sát phần ngoài của vú.
2.5. Sau khi tiến trình khám kết thúc, bạn sẽ được sau sạch lớp gel này. Bạn có thể sinh hoạt bình thường mà không cần phải nghỉ ngơi sau khi siêu âm vú.
3. Đọc kết quả siêu âm vú
Bác sĩ siêu âm sẽ đọc và diễn giải kết quả siêu âm vú trên một phiếu kết quả và đưa cho bạn. Từ ngữ được dùng trong phiếu kết quả này là thuật ngữ y khoa chuyên ngành, do đó cần được đọc bởi bác sĩ chỉ định.
Ưu nhược điểm của siêu âm tuyến vú
1. Lợi ích khi thực hiện siêu âm vú
Siêu âm vú là một công cụ cung cấp thông tin đắc lực cho các bác sĩ hình ảnh học trong chẩn đoán bệnh lý vú. So với nhũ ảnh hay MRI thì siêu âm là kỹ thuật không có chống chỉ định, dễ thực hiện nhiều lần do không dùng tia X, chi phí thấp, máy móc dễ trang bị… Do đó, siêu âm là phương tiện chọn lựa đầu tiên trong nhiều tình huống: nữ trẻ dưới 40 tuổi, có thai, đang cho con bú, sờ thấy u cục ở vú….
Quy trình siêu âm vú không gây đau, rẻ tiền, dễ thực hiện lại, không có chống chỉ định
2. Siêu âm vú có ảnh hưởng gì không?
Các nghiên cứu đến hiện nay đều cho thấy, phương pháp siêu âm không gây ảnh hưởng đến các hoạt động sinh lý bình thường của cơ thể. Bạn không cần phải lo lắng khi được chỉ định thực hiện siêu âm vú.[4]
Cần lưu ý gì khi đi siêu âm vú?
Tương tự như những buổi thăm khám sức khỏe khác, bạn cần mang theo các giấy tờ có liên quan đến đợt khám trước, kết quả chẩn đoán hình ảnh, siêu âm trước đó, cũng như các thuốc khác bạn đang điều trị. Điều này sẽ thuận tiện hơn khi bạn thực hiện các buổi siêu âm vú tại cùng một bệnh viện như Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM hay Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, vì hồ sơ của bạn sẽ được lưu trữ sẵn cho những lần khám sau.
Ngoài ra tất cả những gì bạn cần chuẩn bị cho buổi siêu âm vú là chọn một loại áo có thể cởi ra, mặc vào dễ dàng, và chuẩn bị một tâm lý thoải mái và tuân theo hướng dẫn của bác sĩ.
Nhiều bệnh nhân khi đến buổi siêu âm vú thường lo lắng về loại gel bác sĩ dùng sẽ làm ố màu vải hoặc gây dị ứng da, tuy nhiên loại gel này không ảnh hưởng đến vải áo hay da nên bạn không cần phải lo lắng.
Các thắc mắc về siêu âm vú
1. Siêu âm vú ở đâu?
Hiện nay, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ và kỹ thuật viên giàu kinh nghiệm, đầu tư trang thiết bị máy móc hiện đại nhằm phục vụ cho nhu cầu chẩn đoán hình ảnh, đặc biệt là kỹ thuật siêu âm vú – là kỹ thuật được chỉ định cho gần 100% phụ nữ khám vú.
Quá trình thực hiện siêu âm vú tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh được diễn ra nhanh chóng và thuận lợi, người bệnh sẽ được hướng dẫn và hỗ trợ tận tình. Sau khi có kết quả siêu âm, bác sĩ sẽ dựa trên thông tin Siêu âm, dữ liệu lâm sàng để tiếp tục tư vấn và theo dõi, điều trị.
2. Siêu âm vú bao nhiêu tiền?
Tùy theo kỹ thuật siêu âm [siêu âm 2D, siêu âm 3D, siêu âm 4D,…] cũng như cơ sở y tế mà bạn lựa chọn, chi phí cho việc siêu âm vú có thể khác nhau. Giá siêu âm vú hiện nay tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh rơi vào khoảng từ 500.000 đến 800.000 VNĐ/trường hợp.
3. Siêu âm tuyến vú có chính xác không?
Siêu âm vú có ưu thế rất mạnh trong việc khảo sát đích [target ultrasound] – dùng sau khi phát hiện được một vùng có vấn đề qua nhũ ảnh hay qua khám lâm sàng.
Với trường hợp phụ nữ có khối sờ thấy ở vú, phụ nữ trẻ < 40 tuổi mà không có bất cứ dấu hiệu bất thường/yếu tố nguy cơ nào hoặc phụ nữ có đặt túi ngực thì siêu âm chính là phương tiện được chọn trước tiên.
4. Siêu âm vú có phát hiện ung thư không?
Cho đến hiện tại, nhũ ảnh được xem là phương tiện hàng đầu trong sàng lọc ung thư vú do khả năng phát hiện vi vôi hoá – một dấu hiệu đặc trưng và có rất sớm trong diễn biến bệnh ung thư vú. Trong quy trình tầm soát ung thư vú, siêu âm vú thường được chỉ định khi tìm thấy hình ảnh bất thường hoặc khó phân biệt trên phim nhũ ảnh.
Ngoài vai trò chẩn đoán, siêu âm cũng giúp hướng dẫn sinh thiết lấy mẫu mô để làm mô bệnh học khi bác sĩ có nghi ngờ tổn thương là một khối ung thư.
Siêu âm vú giúp tầm soát, phát hiện sớm các bệnh lý vùng vú. Do đó, trong trường hợp có các bất thường, đau nhức tại cơ quan này, nên sớm đến bệnh viện để được chỉ định siêu âm, chẩn đoán bệnh.