Bà Margaret Thatcher, người mới qua đời vì đột quỵ, là một trong những nhân vật chính trị có ảnh hưởng nhất của thế kỷ 20.
Di sản của bà có ảnh hưởng sâu sắc tới chính sách của những người kế nhiệm bà, thuộc cả đảng Bảo thủ và đảng Lao động, trong khi cách làm việc căn nguyên và đôi khi mang tính đối chất đã khẳng định 11-năm nắm quyền của bà ở tòa nhà số 10 Phố Downing.
Trong nhiệm kỳ của bà, hàng ngàn cử tri bình thường dần có vị trí trong xã hội, được mua nhà của hội đồng thành phố và háo hức tìm tham gia mua cổ phần trong các ngành mới được tư nhân hóa như Khí đốt Anh [British Gas] và Viễn thông Anh [BT].
Tuy nhiên, việc bà Thatcher khước từ sự đồng thuận chính trị khiến bà trở thành một nhân vật gây chia rẽ và gặp phải nhiều chống đối. Cách lãnh đạo của bà cựu thủ tướng cũng dẫn tới xảy ra phản kháng ngay chính bên trong đảng Bảo thủ và cả tình trạng bất ổn trên đường phố.
Bà Margaret Hilda Thatcher sinh ngày 13 tháng 10 năm 1925 ở Grantham, Lincolnshire, con gái ông Alfred Roberts, làm nghề bán tạp hóa, và vợ ông, bà Beatrice.
Ông Roberts là linh mục dòng Methodist và là ủy viên hội đồng địa phương, đã ảnh hưởng rất lớn tới cuộc sống và các chính sách mà bà áp dụng vào chính trị sau này.
Bà học ngành khoa học tự nhiên tại Somerville College, Oxford, và là người phụ nữ thứ ba trở thành Chủ tịch Hiệp hội Đại học Oxford của Đảng Bảo thủ.
Sau khi tốt nghiệp, bà chuyển đến vùng Colchester làm việc cho một công ty nhựa và tham gia Đảng Bảo thủ địa phương.
Năm 1949, bà là ứng viên của Đảng Bảo thủ giành ghế ở Dartford, Kent nhưng đã không thành công trong cuộc tổng tuyển cử năm 1950 và 1951.
Tuy nhiên, bà đã gây thiệt hại đáng kể cho đảng lao động và là ứng cử viên trẻ tuổi nhất, thu hút rất nhiều chú ý của giới truyền thông.
Năm 1951, bà kết hôn với một doanh nhân đã ly dị vợ, ông Denis Thatcher, và bắt tay vào chuẩn bị thi lấy chứng chỉ luật sư tranh tụng.
Hai năm sau đó bà đạt đủ điều kiệntrở thành luật sư, cũng là năm bà sinh đôi một trai, một gái, Mark và Carol.
Bà Magaret Thatcher trúng cử vào Quốc hội giành ghế ở Finchley, vốn thường thuộc về đảng Bảo thủ tại cuộc tổng tuyển cử 1959.
Chỉ trong hai năm, bà được bổ nhiệm là thứ trưởng, và sau thất bại của Đảng Bảo thủ năm 1964, bà lên nắm vị trí nội các của đảng đối lập.
Khi Sir Alec Douglas-Home từ chức khỏi vị trí lãnh đạo đảng Bảo thủ, bà Thatcher bỏ phiếu cho ông Ted Heath trong cuộc bầu lãnh đạo đảng năm 1965, và phần thưởng cho bà là vị trí người phát ngôn về các vấn đề nhà đất.
Bà vận động mạnh mẽ cho quyền được mua nhà của những người vốn đang thuê nhà của thành phố, bà Thatcher cũng thường xuyên chỉ trích chính sách đánh thuế cao của đảng Lao động.
Khi ông Ted Heath lên làm Thủ tướng năm 1970, bà được vào nội các nắm chức Bộ trưởng Giáo dục và nhanh chóng quyết định cắt giảm chi tiêu trong Bộ.
Để làm được điều đó, một trong những chính sách được thi hành là thu hồi sữa vốn miễn phí ở trường cho trẻ em từ 7 - 11 tuổi, gây ra các cuộc tấn công gay gắt từ đảng Lao động và có hẳn một chiến dịch báo chí nhạo bà là "Margaret Thatcher, người cướp sữa".
Bản thân bà đã ra tranh luận trước nội các về việc bỏ chính sách cấp sữa miễn phí. Sau này bà viết: "Tôi được một bài học vô cùng giá trị. Tôi đã phải gánh chịu những cái xấu tột cùng trong chính trị, chỉ để cho một chút lợi ích chính trị."
Là một trong số ít phụ nữ có tham vọng lớn vềchính trị, bà Magaret Thatcer không tránh khỏi việc dư luận nói tới chuyện một ngày nào đó bà có thể trở thành Thủ tướng, cũng như hồi báo chí đồn đoán xung quanh Bộ trưởng Lao động Shirley Williams.
Bà Margaret Thatcher đã bác bỏ mọi suy đoán. Trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình, bà nói không tin sẽ có nữ Thủ tướng vào thời của bà.
Chính phủ của ông Heath không kéo dài được bao lâu. Cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1973 khiến chính phủ buộc phải áp dụng chính sách ba ngày làm việc một tuần, và phải đối mặt với các cuộc đình công của thợ mỏ. Chính quyền của ông Edward Heath cuối cùng sụp đổ vào tháng Hai năm 1974.
Vừa là chính trị gia vừa là nội trợ
Chụp lại hình ảnh,
Bà Thatcher là trong số ít phụ nữ có tham vọng chính trị
Năm 1975, tức giận trước những gì bà coi là sự lật ngược chính chính sách kinh tế của ông Heath, bà quyết định đứng ra tranh cử chống lại ông cho chức lãnh đạo đảng Bảo thủ.
Khi Magaret Thatcher bước vào văn phòng của ông Heath để thông báo về quyết định của mình, ông ta thậm chí không buồn ngước mắt lên. "Bà sẽ thua", ông nói. "Tạm biệt."
Mọi người hoàn toàn sửng sốt khi bà đánh bại ông Heath ngay ở vòng bầu cử đầu tiên, buộc ông phải từ chức, và bà Thatcher cũng loại ông Willie Whitelaw ở vòng hai để trở thành phụ nữ đầu tiên lãnh đạo một đảng chính trị lớn của Anh.
Bà Thatcher nhanh chóng để lại dấu ấn của mình. Tên gọi "bà Đầm Thép" là do một tờ báo Nga đặt cho bà sau bài diễn văn chỉ trích chính sách đàn áp của Liên Xô năm 1976, nhưng bà coi đây là niềm vui lớn.
Vừa là người nội trợ vừa là một chính trị gia, bà hiểu tác động của lạm phát lên các gia đình bình thường, vì thế bà lên tiếng thách thức quyền lực của nghiệp đoàn, và các cuộc đình công liên tiếp xảy ra ở thời điểm vẫn được gọi là "mùa đông của sự bất mãn" năm 1979.
Khi chính phủ của ông Callaghan bắt đầu chao đảo, đảng Bảo thủ tung ra chiến dịch dùng áp phích vận động, vẽ cảnh dòng người có vẻ là người thất nghiệp, đứng xếp hàng bên dưới dòng chữ "Lao động chân tay không có tác dụng".
Ông Jim Callaghan mất thêm một lá phiếu tín nhiệm vào ngày 28 năm 1979. Quan điểm của bà được nhiều cử tri ủng hộ và năm 1979 đảng Bảo thủ thắng trong cuộc tổng tuyển cử tiếp theo.
Nắm quyền thủ tướng, bà Magaret Thatcher quyết tâm sửa đổi chính sách tài chính của Anh bằng cách giảm bớt vai trò của nhà nước và thúc đẩy thị trường tự do. Cắt bỏ lạm phát là trọng tâm của chính phủ và một ngân sách cấp tiến về thuế và cắt giảm được áp dụng.
Hàng triệu người từng có ít hoặc không có vốn nay có thể sở hữu ngôi nhà mình đang ở và mua cổ phần của các doanh nghiệp trước đây hoàn toàn thuộc nhà nước.
Chính sách tài chính mới khiến London trở thành một trong những trung tâm tài chính sôi động và thành công nhất trên thế giới.
Sản xuất theo kiểu cũ, vốn vẫn bị chỉ trích là tạo ra vùng đất hoang công nghiệp ngày càng xuống dốc trong công cuộc xây dựng một nước Anh mới cạnh tranh hơn. Thất nghiệp tăng lên tới trên ba triệu người.
Xảy ra bất ổn đáng kể trong số đảng viên đảng Bảo thủ và, cùng với bạo loạn ở một số khu vực trong thành phố, có thể thấy có áp lực đòi bà Margaret Thatcher sửa đổi các chính sách của mình.
Thế nhưng Thủ tướng Thatcher không chịu khuất phục.
Bà phát biểu trong đại hội đảng năm 1980: "Với những người đang nín thở chờ đợi câu cửa miệng vốn được truyền thông ưa thích, U-turn – Quay đầu lại, tôi chỉ có một điều để nói: Quý vị cứ quay đầu lại nếu muốn... nhưng người phụ nữ này sẽ không thay đổi."
Chụp lại hình ảnh,
Bà Thatcher coi Tổng thống Reagan là một đối tác chính trị thân thiết
Tới cuối năm 1981, đánh giá về mức ủng hộ bà Thatcher đã giảm xuống còn 25%, mức thấp nhất đối với bất kỳ Thủ tướng nào cho đến thời điểm đó, nhưng kinh tế đã có sự chuyển biến.
Đầu năm 1982, kinh tế bắt đầu hồi phục, và cùng với đó là vị thế của Thủ tướng đối với cử tri.
Bà được ủng hộ nhiều nhất vào tháng 4 năm 1982 do phản ứng có tính quyết định của bà trước cuộc xâm chiếm của Argentina vào quần đảo Falkland.
Thủ tướng Magaret Thatcher ngay lập tức cho điều lực lượng đặc nhiệm hải quân và giành lại Flaklands vào ngày 14 tháng 6 khi lực lượng Argentina đầu hàng.
Chiến thắng ở Falklands, cùng với tình trạng lộn xộn trong nội bộ Đảng Lao động, do ông Michael Foot lãnh đạo, đã đảm bảo cho chiến thắng lớn của đảng Bảo thủ trong cuộc bầu cử năm 1983.
Mùa xuân sau đó, nghiệp đoàn thợ mỏ đình công trên toàn quốc. Bà Thatcher vẫn không lùi bước. Và không giống tình trạng năm 1973, chính phủ đã dự trữ sẵn than tại các nhà máy điện để đối phó với các cuộc đình công.
Đã xảy ra đụng độ tàn bạo giữa những người đình công và cảnh sát, nhưng đình công cuối cùng cũng tan vào tháng Ba. Nhiều cộng đồng khai thác mỏ đã không bao giờ hồi phục lại được từ cuộc tranh chấp đó và ngành công nghiệp than càng chìm sâu vào suy thoái.
Ở Bắc Ireland, nữ thủ tướng Anh thẳng tay đàn áp các cuộc đình công tuyệt thực của IRA [Đội quân Cộng hòa Ailen], và cách tiếp cận cứng rắn của bà khiến ngay cả những người theo chủ nghĩa dân tộc trung dung cũng phải tức giận và các nhà chỉ trích cho rằng nó đã đẩy nhiều người Công giáo trẻ tuổi tới con đường bạo lực.
Mặc dù bà cố gắng xoa dịu căng thẳng giáo phái, đề nghị để chính phủ Cộng hòa Ailen ở Dublin có vai trò lớn hơn, nhưng nỗ lực hòa bình vẫn không thành do sự chống đối mạnh mẽ của phe chống liên hiệp Anh và Bắc Ireland.
Tháng 10 năm 1984, một quả bom của IRA phát nổ trong khách sạn nơi diễn ra Đại hội đảng Bảo thủ ở thành phố Brighton, nơi bà Magaret cũng đang có mặt.
Vụ nổ làm năm người thiệt mạng và nhiều người khác bị thương nặng, trong đó có Bộ trưởng nội các Norman Tebbit.
'Phản bội với một nụ cười'
Chụp lại hình ảnh,
Bà được một tờ báo Nga mệnh danh là Bà Đầm Thép vì các chính sách của bà
Nó đã gây ra các cuộc bạo động đường phố tồi tệ nhất mà người ta còn nhớ được.
Các dân biểu đảng Bảo thủ, lo ngại trước việc bị mất ghế do chính sách thuế, và biết rằng chừng nào "bà Đàm Thép" còn nắm quyền, chừng đó họ còn bế tắc.
Bà Thatcher dễ dàng thắng trước một thách thức vai trò lãnh đạo của bà từ một người đảng viên ít biết đến vào năm 1989, nhưng nó là dấu hiệu cho thấy có sự bất mãn ngày càng tăng giữa các nghị sĩ đảng bảo thủ đối với các chính sách của bà.
Trở về từ hội nghị thượng đỉnh châu Âu đầy chia rẽ ở Rome, mà bà thẳng thắn chống lại các đối tác châu Âu của mình, từ chối không chấp nhận bất cứ sự gia tăng quyền lực nào của châu Âu và khiến nhiều đồng nghiệp nổi giận.
Sir Geoffrey Howe, bất mãn vì bị đẩy ra khỏi chức Ngoại trưởng, nắm lấy cơ hội và đối đầu bà ở cương vị lãnh đạo đảng.
Ngày hôm sau, ông Michael Heseltine cũng tham gia cuộc tranh tài. Chỉ thiếu hai phiếu để có thể ngăn cuộc bầu cử không phải sang vòng hai, bà Margaret Thatcher tuyên bố sẽ tiếp tục cuộc chiến.
Được một số đồng nghiệp thân cận, "những người đàn ông mặc comple màu ghi" nổi tiếng, nói bà sẽ thua, bà tuyên bố từ chức trong cuộc họp nội các. Sau này bà nói cay đắng: "Đó là bộ mặt của phản bội với nụ cười trên môi."
Ông John Major lên kế nhiệm và bà Margaret Thatcher rời chính trường vào năm 1992 khi đảng Bảo thủ, ngược với mọi dự đoán, đã một lần nữa trở lại nắm quyền.
Bà Magaret Thatcher trở thành quý tộc với danh hiệu Nam tước Thatcher của Kesteven ở Quận Lincolnshire, và được tặng Order of the Garter năm 1995.
Bà viết hai cuốn hồi ký trong khi vẫn hoạt động chính trị, vận động chống lại Hiệp ước Maastricht và lên án chính sách Serbia thanh trừng sắc tộc ở Bosnia.
Bà công khai ủng hộ ông William Hague vào vị trí lãnh đạo đảng Bảo thủ năm 1997.
Năm 2001, sức khỏe của bà bắt đầu xấu đi khiến bà buộc phải giảm bớt các hoạt động chính trị. Sau nhiều lần bị đột quỵ nhẹ, các bác sĩ khuyên bà không nên xuất hiện và phát biểu trước công chúng và trông bà yếu hẳn đi.
Đến năm 2008, con gái bà, Carol tiết lộ tin bà bị mất trí nhớ.
Khi ông Denis chồng bà - người bà gọi là "điểm tựa" - qua đời năm 2003 ở tuổi 88, bà nói về ông với những tình cảm thật cảm động.
"Thủ tướng là một nghề cô đơn. Theo một nghĩa nào đó, nó nên như thế - bạn không thể lãnh đạo từ một đám đông. Nhưng với Denis ở bên, tôi chưa bao giờ cô đơn cả. Thật là một con người, một người chồng, một người bạn..."
Một năm sau đó, bà sang Mỹ để dự tang lễ và tạm biệt đối tác chính trị của mình, Ronald Reagan, vào tháng 6 năm 2004.
Hiếm có chính trị gia nào có thể thể hiện vai trò thống lĩnh như vậy trong suốt nhiệm kỳ của mình và cũng ít có chính trị gia thu hút được nhiều tình cảm ủng hộ lẫn chống đối đến vậy.
Với những người phản đối bà, Magaret Thatcher là chính trị gia đặt thị trường tự do trên hết và không ngại khi những người khác phải trả giá cho chính sách của bà về tỷ lệ thất nghiệp cao và bất ổn xã hội.
Những người ủng hộ bà ca ngợi bà đã đẩy lùi tiền tuyến của một nhà nước đã quá tải, làm giảm ảnh hưởng của giới lãnh đạo công đoàn và khôi phục vị thế của nước Anh trên thế giới.
Nhưng trên hết, và đó là một điều hiếm có, bà là chính trị gia có niềm tin sắt đá, và sẵn sàng bảo vệ những niềm tin đó tới cùng.
Bà tin rằng, niềm tin sâu sắc không bao giờ nên bị nhân nhượng bởi sự đồng thuận – đó là sức mạnh và cũng là điểm yếu lớn nhất của bà.