Di tích lịch sử 12 cô gái Truông Bồn
|
Địa danh thấm đẫm máu xương của các chiến sĩ Truông Bồn đã trở thành vùng đất thiêng liêng, biểu tượng sáng ngời của lực lượng thanh niên xung phong, của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà. Địa danh Truông Bồn đã đi vào lịch sử, trở thành một dấu son, là niềm tự hào của các thế hệ người dân Việt Nam. Với giọng nói trầm ấm, truyền cảm, thuyết minh viên Khu di tích lịch sử Quốc gia Truông Bồn Nguyễn Hà Thu đã đưa chúng tôi ngược dòng thời gian, trở về quá khứ, để cảm nhận và hiểu hơn về địa danh thấm đẫm biết bao máu xương của các chiến sĩ. Trước đây, Truông Bồn là một đoạn đèo dốc có chiều dài 5km, độ cao gần 70m trên dãy núi Thung Nưa có đỉnh cao nhất là 450m so với mực nước biển, nằm trên tuyến đường chiến lược 15A hay còn gọi là Đường 30, đi qua địa phận xã Mỹ Sơn, huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An.
Trong chiến tranh, cung đường độc đạo Truông Bồn có vị trí đặc biệt quan trọng, bởi là nơi kết nối các huyết mạch giao thông của ta từ hậu phương lớn miền Bắc chi viện sức người, sức của cho chiến trường miền Nam. Nơi đây, chứng tích hào hùng, bất hủ ghi dấu những chiến công và sự hy sinh oanh liệt của quân và dân ta trong cuộc đấu tranh vệ quốc vĩ đại của dân tộc trong thế kỷ 20. Tiêu biểu là chiến công và sự hy sinh oanh liệt vào ngày 31-10-1968 của 13 chiến sĩ thanh niên xung phong “Tiểu đội cảm tử” anh hùng thuộc Đại đội thanh niên xung phong 317, Đội 65, Tổng đội thanh niên xung phong chống Mỹ, cứu nước tỉnh Nghệ An. Nắm được vị trí chiến lược của Truông Bồn, đế quốc Mỹ đã không tiếc bom đạn hủy diệt, hòng cắt đứt mạch máu giao thông của ta. Chỉ tính từ năm 1964-1968, giặc Mỹ đã trút xuống nơi đây gần 20 nghìn quả bom các loại, hàng chục nghìn tên lửa, trung bình mỗi km ở Truông Bồn phải hứng chịu hơn 4.000 quả bom. Truông Bồn vốn là đỉnh núi cao 70m so với mặt biển, sau nhiều năm bị Mỹ đánh phá ác liệt đã trở thành bình địa, độ cao chỉ còn hơn 30m so với mặt biển. Với số lượng bom đạn khủng khiếp như vậy, Truông Bồn được ví là hố bom của miền Bắc. Giữa mảnh đất bom cày đạn xới, khi mà cái chết luôn cận kề, nhưng các chiến sĩ nơi đây đã vượt lên vất vả, thiếu thốn, ngày đêm bám trận địa, với quyết tâm sắt đá “tim có thể ngừng đập nhưng đường không thể tắc”, để giữ vững mạch máu giao thông, đào đắp hàng triệu m3 đất đá, đưa hơn 94 nghìn lượt xe cơ giới, vận chuyển và giải tỏa hơn 1 triệu tấn hàng vượt qua Truông Bồn, theo sát các đoàn quân vào chiến trường miền Nam. Nỗi đau không thể nói thành lời Kể về buổi sáng định mệnh ngày 31-10-1968 ở Truông Bồn, giọng thuyết minh viên Nguyễn Hà Thu nghẹn ngào: Đó là một buổi sáng đặc biệt, các đơn vị nhận được mật lệnh đảm bảo thông đường để đoàn xe quân sự vượt qua Truông Bồn trước khi trời sáng, mọi người hồ hởi, náo nức ra trận địa, khi công việc sắp hoàn thành, bất ngờ, những tốp máy bay Mỹ gầm rú, lao tới oanh tạc Truông Bồn; những tiếng nổ xé toang cả bầu trời, mặt đất rung chuyển, đội hình Tiểu đội 2 đã không kịp rút về hầm trú ẩn, lập tức đã bị vùi nát dưới trận bom dữ dội. Đồng đội chưa kịp ứng cứu thì những loạt bom vẫn liên tục giội xuống, trên đoạn đường chỉ có chiều dài 120m nhưng đã phải hứng chịu tới 170 quả bom tàn phá.
Sau loạt bom rơi, đạn nổ của đế quốc Mỹ là cảnh tượng thật kinh hoàng ở Truông Bồn, với khói bom nồng nặc, mặt đất dường như bốc cháy. Trận bom khủng khiếp và tàn khốc ấy đã cướp đi sinh mạng của 11 cô gái và 2 chàng trai khi mà chỉ còn ít giờ nữa, Mỹ tuyên bố ngừng ném bom trên toàn miền Bắc. Sau trận bom tàn khốc, đồng đội lao ra tìm kiếm, tìm mãi, gọi mãi nhưng không một ai trả lời, từng lớp đất, hòn đá được lật tung. Trong nỗ lực đó, đồng đội tìm thấy chị Trần Thị Thông bị vùi sâu bên cạnh hố bom và vẫn còn cơ hội sống sót, còn lại 13 chiến sĩ thân thể đã hòa lẫn vào đất đá, cỏ cây. Tất cả những gì tìm được chỉ là những phần thi thể không còn nguyên vẹn hình hài. Bên hố bom còn nửa vành nón có ghi 2 chữ “tặng Dung”; một cánh tay mà trên cổ tay còn buộc 1 chiếc khăn mùi soa màu đỏ, bị bom mỹ hất tạt vào tận bìa rừng, trong chiếc khăn mùi xoa có 1 giấy báo nhập học mang tên Vũ Thị Hiên… Gạt nước mắt và nỗi đau tột cùng, đồng đội đã đưa thi thể các chiến sĩ về một ngôi mộ chung. 13 chiến sĩ hy sinh đều đang ở tuổi đẹp nhất của cuộc đời, chị Nguyễn Thị Hoài vừa tròn 17, chị Nguyễn Thị Tâm nhiều tuổi nhất cũng chỉ mới 22. Trong số đó có 8 người đã được xuất ngũ nhưng vẫn tình nguyện ở lại làm việc với đơn vị một ngày cuối cùng, có 5 chị chuẩn bị bước vào giảng đường, giấy báo nhập học vẫn đang gói trong từng chiếc khăn mùi xoa...
Hòa cùng dòng người về thăm Khu di tích, chị Nguyễn Phương Anh luôn hướng ánh mắt về phía bia mộ, nước mắt tuôn trào, chị bày tỏ: Được đến thăm di tích này đã mang đến cho tôi cảm xúc đặc biệt. Tôi đã hiểu hơn về sự hy sinh của các chiến sĩ thanh niên xung phong đã dâng hiến tuổi thanh xuân của mình cho công cuộc giải phóng dân tộc. Câu chuyện về những chiến sĩ thanh niên xung phong năm xưa sẽ là bài học lịch sử có giá trị cho thế hệ ngày hôm nay và mai sau. Đọc những dòng cảm tưởng thấm đẫm tình cảm của du khách được ghi trong cuốn sổ đặt tại Khu di tích, chúng tôi hiểu rằng, mỗi đoàn khách tham quan khi đặt chân đến mảnh đất này đều nghẹn ngào xúc động trước sự hy sinh và tinh thần dũng cảm chiến đấu vì Tổ quốc của các chiến sĩ thanh niên xung phong. Ông Phan Trọng Lộc, Giám đốc Ban quản lý di tích lịch sử Quốc gia Truông Bồn cho biết: Hiện nay, tại huyện Đô Lương (Nghệ An) đang mưa to. Vì thế, nhiều kế hoạch tổ chức 52 năm Chiến thắng Truông Bồn, trong đó có chương trình tri ân các chiến sĩ thanh niên xung phong phải hoãn lại. Vào ngày 31-10 hằng năm, chúng tôi đón rất nhiều đoàn khách trong và ngoài nước đến tham quan, mỗi năm có khoảng 200 nghìn du khách. Câu chuyện về sự hy sinh của các chiến sĩ thanh niên xung phong tại đây đã để lại ấn tượng sâu sắc cho nhiều người khi đặt chân đến khu di tích này. Để di tích trở thành địa điểm thu hút đông đảo người xem, đặc biệt phục vụ cho việc học tập lịch sử của các em học sinh, hằng năm, các hạng mục trong khuôn viên di tích thường xuyên được trùng tu. Đặc biệt, khu vực bãi bom hiện đang thực hiện và dự kiến hoàn thiện vào cuối năm. Có những nỗi đau không thể nói thành lời, có những hy sinh không sử sách nào ghi hết, các chiến sĩ thanh niên xung phong đã sống và chiến đấu vì lý tưởng chung của cả dân tộc; họ đã lấy máu xương, tuổi thanh xuân của mình để hiến dâng cho Tổ quốc, đó là kết tinh cao đẹp của tinh thần yêu nước, ý chí quyết thắng chống giặc ngoại xâm để viết nên một huyền thoại Truông Bồn trong thế kỷ 20. Bài, ảnh: KHÁNH HUYỀN
Trong cái rét buốt của đợt không khí lạnh mạnh nhất dịp đầu năm mới 2021, tôi đến với Di tích lịch sử cấp Quốc gia Truông Bồn, thuộc địa phận xã Mỹ Sơn, H. Đô Lương, Nghệ An.
Ngồi trên ô-tô vượt qua quãng đường dài hơn 18km kể từ thị trấn để tránh cái lạnh ở nhiệt độ 12 độ C vào buổi sáng, thầy Lê Duy Tuấn từng học chuyên ngành Sử, quê ở H. Đô Lương, hiện là Hiệu trưởng Trường Tiểu học An Khê, Q.Thanh Khê (Đà Nẵng) trong câu chuyện kể về địa danh lịch sử này chợt cất lên giọng ngâm một đoạn thơ của nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ viết về những TNXP thời ấy: “Hỡi mặt trời hay chính trái tim em trong ngực/ Soi cho tôi/ Ngày hôm nay bước tiếp quãng đường dài/Tên con đường là tên em gửi lại/ Cái chết em xanh khoảng trời con gái/ Tôi soi lòng mình trong cuộc sống của em”. Thầy Tuấn kể, Truông Bồn nằm trên tuyến đường chiến lược 15A trong kháng chiến chống Mỹ, có chiều dài gần 200km, tiếp nối từ quốc lộ 1A, giáp với tỉnh Thanh Hóa, đi qua địa bàn các huyện: Quỳnh Lưu, Nghĩa Đàn, Tân Kỳ, Đô Lương về đến huyện Nam Đàn của Nghệ An. Đây là huyết mạch giao thông quan trọng để vận chuyển nhân tài, vật lực chi viện cho chiến trường miền Nam khi máy bay Mỹ ném bom đánh phá, phong tỏa tuyến đường sắt, đường sông, đường biển và QL1A đi qua địa bàn tỉnh Nghệ An. Do vậy, Truông Bồn trở thành điểm nút giao thông đặc biệt quan rọng. Đây cũng chính là lý do để không quân Mỹ không ngừng ném bom bắn phá, hủy diệt. “Từ một vùng Truông Bồn vốn xanh tươi, trù phú, xinh đẹp đã trở nên hoang tàn, tiêu hủy bởi bom đạn chiến tranh. Nhiều bộ đội và TNXP đã hy sinh để bảo vệ trọng điểm huyết mạch này” - thầy Tuấn bày tỏ; đồng thời khẳng định: “Nói đến Truông Bồn là nói về một chứng tích hào hùng, bất hủ, ghi dấu những chiến công và sự hy sinh oanh liệt của quân và dân ta trong cuộc chiến đấu chống Mỹ cứu nước. Tiêu biểu là những chiến công và sự hy sinh oanh liệt ngày 31-10- 1968 của 13 chiến sĩ TNXP, còn được gọi là “Tiểu đội cảm tử”, “Tiểu đội thép”, “Tiểu đội cọc tiêu sống” Anh hùng thuộc Ðại đội 317, Đội 65, Tổng đội TNXP chống Mỹ cứu nước tỉnh Nghệ An.
Ngày ấy, các anh, các chị thuộc Tiểu đội 2, Đại đội 317 (do chị Trần Thị Thông làm tiểu đội trưởng) của Tổng đội TNXP Nghệ An. Do là đơn vị chủ lực nên mọi người được điều động đi làm trên nhiều tuyến đường. Đến những năm 1967-1968, khi cuộc chiến tranh bước vào giai đoạn ác liệt nhất, họ được lệnh chuyển đến “tọa độ lửa” Truông Bồn. “Bằng mọi giá, phải giữ được huyết mạch giao thông qua Truông Bồn”. Đó là quyết tâm của toàn đơn vị. Để thực hiện được điều đó, Đại đội 317 đã phát động chiến dịch “100 ngày đêm đảm bảo mạch máu giao thông”. Đơn vị đã chọn cử 14 chiến sĩ làm nhiệm vụ trực chiến 24/24 để quan sát, cảnh báo máy bay Mỹ, đánh dấu vị trí bom nổ chậm để phá bom, san lấp hố bom bảo đảm mặt đường. Họ thường thức trắng đêm với chiếc áo trắng làm “cọc tiêu sống” dẫn hàng ngàn chuyến xe chở hàng vào Nam vượt qua trọng điểm an toàn. Thời điểm năm 1968, trên bầu trời Đô Lương không lúc nào ngừng nghỉ máy bay địch quần lượn, đánh phá. Vào tháng 7-1968, đại đội đã chọn 14 chiến sĩ, gồm 12 nữ và 2 nam, làm nhiệm vụ trực chiến 24/24 giờ hàng ngày để quan sát, cảnh báo máy bay Mỹ, đánh dấu bom nổ chậm, phối hợp với công binh phá bom, bảo đảm cho chặng đường giao thông qua Truông Bồn luôn thông suốt. 4 giờ sáng ngày 31-10- 1968, toàn đơn vị khẩn trương san lấp hố bom. Đến 6 giờ 10 phút khi công việc sắp hoàn thành thì bất ngờ máy bay Mỹ đến oanh tạc. Vì giữ nhiệm vụ trực chiến nên 14 chiến sĩ TNXP ấy không kịp rút về hầm trú ẩn và 13 người đã hy sinh khi tuổi đời còn rất trẻ, người trẻ nhất là 17 tuổi và người nhiều tuổi nhất mới có 22. Sự hy sinh của các chị, các anh đã làm nên huyền thoại Truông Bồn!
Chị Phạm Thị Hảo, thuyết minh khu di tích cho biết, Tiểu đội 14 người năm ấy giờ chỉ còn mỗi một mình Tiểu đội trưởng Trần Thị Thông (1946), hiện sống tại P.Đông Vĩnh, TP Vinh. “Sau chiến dịch “100 ngày đêm đảm bảo mạch máu giao thông”, Ban chỉ huy Tổng đội đã cho phép xét chọn 8 chiến sĩ đã phục vụ hết thời gian 3 năm được xuất ngũ. Trong 8 người được chọn thì có 1 người ở nhà chỉ còn mỗi mẹ già đau yếu không có người chăm sóc, 1 người có anh trai là liệt sĩ vừa hy sinh trên chiến trường miền Nam, một đôi nam nữ yêu nhau đã 3 năm chỉ chờ xuất ngũ là tổ chức lễ cưới và 4 người được nhận giấy báo nhập học tại các trường đại học, THCN. Tất cả 8 người đã chia tay đồng đội, chờ sáng mai trở về nhà. Vậy mà...”- giọng chị Hảo chùng hẳn xuống. Ngày 12-1-1996, di tích Truông Bồn đã được Bộ Văn hóa- Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia. Ngày 19-4-2010, UBND tỉnh Nghệ An đã quyết định phê duyệt Dự án đầu tư xây dựng công trình bảo tồn, tôn tạo Khu di tích lịch sử Truông Bồn và đã được hoàn thành vào tháng 7-2015. Khu di tích lịch sử Quốc gia Truông Bồn có diện tích 217.327m2 , bao gồm nhiều hạng mục, trong đó nổi bật là khu mộ, nhà che mộ 13 anh hùng liệt sĩ, thanh niên xung phong đã hy sinh. Khu mộ nằm nép mình bên đồi thông già, nơi đây trước là hầm trú ẩn của TNXP. Phía trước khu mộ chính là địa điểm mà giặc Mỹ đánh phá ác liệt và cũng là nơi 13 thanh niên xung phong đã ngã xuống, vĩnh viễn trở về với đất mẹ trước ngưỡng cửa của ước mơ. PHƯƠNG KIẾM |
