Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất (thường gọi là cách mạng công nghiệp) diễn ra vào cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 2 bắt đầu từ những năm 1850 và kết thúc vào năm 1914 – khi chiến tranh thế giới thứ nhất diễn ra. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 3 bắt đầu từ năm 1960, khi đó nhờ phát triển tàu hơi nước mà khoa học kỹ thuật có những bước đột phá mới. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư bắt đầu vào thế kỷ XXI.

Cuộc cách mạng công nghiệp thứ nhất bắt đầu với sự phát triển của ngành công nghiệp dệt. Sau đó, kỹ thuật gia công gang thép được cải thiện. Sự ra đời của kênh đào và hệ thống thường sắt là hệ quả của việc mở rộng thương mại. Hệ thống giao thông mở rộng, động cơ hơi nước được phát minh, máy móc cải tiến nâng cao năng suất lao động.

2) Cách mạng công nghiệp ở Anh

Với những điều kiện thuận lợi về tự nhiên và xã hội, cuộc cách mạng công nghiệp ở châu Âu ra đời đầu tiên ở Anh và bắt đầu từ những ngành công nghiệp nhẹ. Nước Anh đã đạt được nhiều thành tựu lớn, có sức ảnh hưởng đối với khoa học – công nghệ toàn thế giới.

Điều kiện ra đời của cách mạng công nghiệp ở Anh

Điều kiện về tự nhiên

• Anh có nhiều tài nguyên khoáng sản: các mỏ than, sắt nằm gần nhau, tạo điều kiện thuận lợi về mặt kinh tế khi khởi đầu cuộc cách mạng công nghiệp.
• Anh có sẵn nguồn nguyên liệu lông cừu trong nước và bông nhập khẩu từ Mỹ, đây là những nguyên liệu cần thiết cho ngành dệt.
• Các dòng sông ở Anh không dài nhưng sức chảy của nước khá mạnh, đủ để chạy vận hành máy móc hành bằng sức nước. Hải cảng Anh ở vị thế thuận lợi để đưa hàng hóa đi khắp thế giới.

Điều kiện về xã hội

• Anh có hệ thống thuộc địa lớn, nền kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh.
• Giai cấp quý tộc ở  Anh sớm tham gia vào việc kinh doanh và trở thành tầng lớp quý tộc mới,  họ có quyền lợi gắn liền với tư sản, có cách nhìn của tư sản.

3) Thành tựu cuộc cách mạng công nghiệp ở Anh

Đây là cuộc cách mạng công nghiệp ở châu Âu diễn ra sớm nhất và đạt được nhiều thành tựu to lớn. Điểm nổi bật của cuộc cách mạng công nghiệp ở châu Âu, cụ thể là ở đất nước Anh chính là những phát minh về máy móc, luyện kim, giao thông vận tải.

Máy móc

• Năm 1764, Giêm-ha-gri-vơ (James Hargreaves) là nhà sáng chế ra máy kéo sợi Gienni.
• Năm 1769, máy kéo sợi chạy bằng hơi nước được chế tạo bởi Ác-crai-tơ.
• Năm 1779, Crôm-tơn đã cải tiến máy kéo sợi để tạo ra sản phẩm đẹp, bền hơn.
• Năm 1785, Các-rai chế tạo máy dệt chạy bằng sức nước với năng suất tăng 40 lần.
• Năm 1784, máy hơi nước được phát minh bởi Giêm Oát và nhanh chóng đưa vào sử dụng.

Luyện kim

• Năm 1735, phát minh ra phương pháp nấu than cốc để luyện gang thép.
• Năm 1885, Henry Bessemer đã phát minh ra lò cao để luyện gang lỏng thành thép.

Giao thông vận tải

• Năm 1807, Robert Fulton chế tạo ra tàu thủy chạy bằng hơi nước.
• Năm 1814, Xti-phen-xơn đã chế tạo thành công đầu máy xe lửa chạy bằng hơi nước.
• Năm 1825, nước Anh đã khánh thành đoạn đường sắt đầu tiên.

Tại sao cuộc cách mạng công nghiệp lại bắt đầu từ công nghiệp nhẹ?

Những ngành công nghiệp nhẹ có truyền thống và phát triển mạnh ở Anh, thu hồi vốn nhanh và có thị trường tiêu thụ rộng.

Hệ quả của cuộc cách mạng công nghiệp Anh

Giữa thế kỷ XIX, nước Anh trở thành công xưởng thế giới. Luân Đôn trở thành một trung tâm thương mại lớn với 80 vạn dân sinh sống.

Xuất hiện nhiều khu công nghiệp, dân tập trung ra các thành thị ngày càng đông dẫn tới quá trình đô thị hóa thời cận đại. Những thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp này đã chuyển biến nền sản xuất thủ công nhỏ sang sản xuất lớn sử dụng máy móc, giúp nâng cao năng suất lao động, làm ra khối lượng của cải lớn cho xã hội. Trước những thành tựu của cách mạng ở Anh, cách mạng công nghiệp ở châu âu liên tiếp nổ ra ở Pháp, Đức,…

Giai cấp vô sản ngày càng đông, điều kiện sống cực khổ, họ bị bóc lột nặng nề, mỗi ngày làm từ 14 – 16 giờ và được trả đồng lương ít ỏi. Từ đó, các cuộc đấu tranh của công nhân dần dần bùng nổ. Năm 1811 – 1812, phong trào đập phá máy móc diễn ra, mở đầu cho những phong trào của giai cấp công nhân ở Anh.

 

4) Cách mạng công nghiệp ở Pháp, Đức

Với những thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp ở châu Âu diễn ra tại Anh; trong nửa thế kỷ đầu XIX, Pháp và Đức đã bắt tay vào thực hiện cuộc cách mạng công nghiệp. Bằng việc tiếp thu những kinh nghiệm ở Anh, cuộc cách mạng ở Pháp và Đức diễn ra nhanh hơn và đạt được những thành tựu đáng kể, đưa Pháp và Đức trở thành nước có tốc độ phát triển hàng đầu thế giới.

Cách mạng công nghiệp tại Pháp

Từ những năm 30 của thế kỷ XIX, cuộc cách mạng công nghiệp bắt đầu diễn ra ở Pháp và sau đó phát triển mạnh mẽ trong những năm 1850 – 1870.

Cuộc cách mạng công nghiệp đã tác động đến nền kinh tế, tình hình xã hội ở nước Pháp như:

• Từ 1850 – 1870, số máy hơi nước của Pháp tăng gấp năm lần, từ 5000 chiếc lên đến 27000 chiếc, chiều dài đường sắt tăng từ 3000 km lên 16500 km (5.5 lần); tàu chạy bằng hơi nước với trọng tải tăng hơn 10 lần.
• Kinh tế Pháp Pháp phát triển mạnh mẽ thứ 2 trên thế giới.
• Bộ mặt Pari và các thành phố khác ở Pháp thay đổi rõ rệt.

Cách mạng công nghiệp tại Đức

Từ những năm 40 của thế kỷ XIX, cuộc cách mạng công nghiệp Đức diễn ra. Nhờ tiếp thu kinh nghiệm từ những phát minh của Anh, quá trình cải tiến khoa học kỹ thuật ở Pháp mà tốc độ của cuộc cách mạng Đức nhanh kỷ lục.

Trong nông nghiệp: máy móc được đưa vào sử dụng nhiều như: máy cày, bừa, máy giặt, sử dụng phân bón trong sản xuất.

Công nghiệp:

• Sản lượng gang thép tăng gấp đôi, số lượng máy móc chạy bằng hơi nước tăng gấp 6 lần.
• Nhờ tiếp thu được những thành tựu khoa học kỹ thuật tiên tiến, công nghiệp hóa chất và luyện kim phát triển mạnh, đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế Đức.

5) Hệ quả của cách mạng công nghiệp ở châu Âu

Cuộc cách mạng công nghiệp ở châu Âu đã đem đến nhiều thành tựu cho nhân loại nhưng về vấn đề xã hội chưa được giải quyết, mâu thuẫn giai cấp ngày càng sâu sắc hơn.

Về kinh tế từ cách mạng công nghiệp ở châu Âu

• Năng suất lao động được nâng cao, làm ra của cải lớn cho xã hội.
• Thay đổi bộ mặt của các nước tư bản, xuất hiện nhiều trung tâm công nghiệp và các thành thị đông dân ra đời

Về xã hội từ cách mạng công nghiệp ở châu Âu

Xã hội châu Âu được phân thành 2 giai cấp: tư sản công nghiệp và vô sản công nghiệp.

• Tư sản công nghiệp có tư liệu sản xuất và quyền thống trị.
•  Vô sản công nghiệp làm thuê, bị bóc lột, đời sống khó khăn dẫn đến các cuộc đấu tranh giữa vô sản với tư sản.