Khỏe Đẹp Thuốc

Giải thích hiện tượng nhờn thuốc ở người

Có lần, một bạn trẻ đã tìm đến tôi để hỏi ý kiến xem sau khi lén lút đi “giải quyết sinh lý”, nghi ngờ bị mắc bệnh, có thể đến nhà thuốc mua loại thuốc kháng sinh “xịn” nhất về dùng để tự chữa bệnh. Tôi vội vàng giải thích, đại khái: “Hiện nay ở ta đang có tình trạng rất đáng lo ngại là có một số người bị các bệnh lây qua đường tình dục [trước đây gọi là bệnh hoa liễu như giang mai, lậu, mồng gà. hột xoài…] nhưng không chịu đến bác sĩ chuyên khoa để được chẩn đoán, hướng dẫn điều trị mà lại nghe mách bảo tìm mua loại kháng sinh mới nhất như các loại kháng sinh Cephalosporin thế hệ 3, 4, hoặc các Fluoroquinolon thế hệ 2, 3… để tự chữa bệnh, làm như thế không chỉ hại cho bản thân bởi vì dùng thuốc không đúng bệnh sẽ nặng thêm mà vô tình có thể làm hại cho cộng đồng. Những thuốc kháng sinh mới nhất được khuyến cáo chỉ dùng trong bệnh viện khi được bác sĩ điều trị chỉ định, hướng dẫn và theo dõi sử dụng, vì đó là thuốc rất quý có tính dự trữ, nếu sử dụng bừa bãi chắc chắn trong thời gian ngắn sẽ bị đề kháng”. Lúc đầu nghe tôi nói, anh bạn trẻ có vẻ hiểu nhưng sau có vẻ ngơ ngẩn với hai chữ “đề kháng”. Tôi đã có dùng chữ văn vẻ nôm na hơn để giải thích cho anh bạn trẻ thế nào là kháng sinh bị “đề kháng”. Anh bạn trẻ sau khi nghe buột miệng: “A, ý thầy muốn nói lờn thuốc !” [chữ “lờn thuốc” là chữ người Nam Bộ thường dùng].

Một lần khác, một vị cao tuổi đến tìm tôi để hỏi ý kiến xem có thể tự sử dụng một lọai thuốc an thần gây ngủ khá thông dụng là SEDUXEN [diazepam] để chữa chứng mất ngủ. Tôi vội vàng trình bày tác hại của việc người bệnh tự ý dùng bừa bãi thuốc loại này, trong đó có tác hại rất nghiêm trọng là thuốc làm cho bị nghiện. Người đã bị nghiện sẽ phải tiếp tục dùng thuốc, không bỏ được thuốc và bị “dung nạp thuốc”. Tôi thấy mình hớ vì ông cụ không hiểu “dung nạp thuốc” là gì, vì vậy, tôi dùng lời lẽ đời thường hơn để giải thích với cụ. Khi ấy, cụ đã buột miệng: “A, ý của dược sĩ muốn nó tới “lờn thuốc” ấy mà !”.

Vi khuẩn lờn thuốc kháng sinh

Như vậy chữ” lờn thuốc” mà nhiều người thường hay sử dụng hiện nay có đến hai nghĩa.

Trước hết, đối với việc sử dụng thuốc là kháng sinh, “lờn thuốc” có nghĩa là vi khuẩn gây bệnh không còn nhạy cảm, có khả năng chống lại tác dụng của thuốc để đưa đến hậu quả là kháng sinh mà người bệnh sử dụng không mảy may gây hại đối với vi khuẩn. “Lờn thuốc” ở đây là sự rút gọn của “vi khuẩn lờn thuốc kháng sinh”.

Nghĩa thứ hai của “lờn thuốc” mà bà con ta cũng thường hay sử dụng là đặc tính của thuốc gây nghiện

Thiết nghĩ, ta cũng nên biết qua vi khuẩn lờn thuốc kháng sinh như thế nào để hiểu vì sao có lời khuyên phải dùng kháng sinh đúng thuốc, đúng liều và đủ thời gian. Trong điều trị, ngay từ đầu phải dùng loại kháng sinh có tác dụng [nên lưu ý có kháng sinh có tác dụng hiệu quả đối với loại vi khuẩn này nhưng không hiệu quả đối với lọai vi khuẩn khác] tức phải dùng đúng thuốc. Ngay từ đầu phải sử dụng ngay liều tấn công tức là liều mạnh để vi khuẩn bị tiêu diệt ngay không kịp tồn tại dưới dạng chai lì. Sau đó, duy trì liều có hiệu quả trong suốt thời gian điều trị, bằng cách dùng nhiều lần thuốc trong ngày và dùng trong nhiều ngày. Nên đặc biệt lưu ý, thời gian dùng kháng sinh thông thường không dưới 5 ngày. Có loại bệnh nhiễm khuẩn phải dùng kháng sinh cả tháng, riêng bệnh lao phải dùng thuốc từ 6 tháng trở lên. Tức là phải dùng kháng sinh đúng liều và đủ thời gian thì mới mong khỏi bệnh. Vấn đề “lờn thuốc kháng sinh” đang là vấn nạn gây tác hại nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Trong chữa trị bệnh lao ở nước ta hiện nay đang phải đối phó với “lao đa kháng thuốc” [tức bệnh lao mà vi khuẩn đã đề kháng với nhiều thuốc chống lao thuộc hàng đầu trong công tác chữa trị] và “lao siêu kháng thuốc” [tức bệnh lao mà vi khuẩn đã đề kháng với không chỉ các thuốc thuộc lọai hàng đầu mà cả với thuốc dự trữ hạng 2].

Trên nguyên tắc, nếu vi khuẩn còn nhạy cảm với kháng sinh cổ điển, thông dụng thì sử dụng kháng sinh loại này và tránh dùng kháng sinh loại mới. Không nên nghe lời mách bảo tìm mua các loại kháng sinh mới nhất [các fluoroquinolon, các cephalosporin thế hệ thứ ba, thứ tư] để tự chữa bệnh mà lại dùng sai. Những kháng sinh mới thường được khuyến cáo chỉ dùng trong bệnh viện hoặc khi có sự chỉ định cân nhắc của bác sĩ điều trị. Đó là thuốc quý có tính dự trữ, nếu sử dụng bừa bãi chắc chắn trong thời gian ngắn sẽ bị lờn, bị đề kháng. Như carbamenem là loại kháng sinh dự trữ rất quý [ở ta ngay các bệnh viện lớn cũng rất ít khi phải dùng xem như để dành, để khi hữu sự trong thế chẳng đặng dừng mới dùng] thế mà nay đã bị đề kháng.

Nghĩa thứ hai của “lờn thuốc” mà bà con ta cũng thường hay sử dụng là tình trạng cơ thể ta do dùng một thứ thuốc lập đi lập lại nhiều lần nếu dùng liều lượng cũ sẽ thấy thuốc không có tác dụng và phải tăng liều lượng mới thấy thuốc có “ép phê”. Lờn thuốc là một đặc tính của thuốc gây nghiện, trong đó có thuốc ngủ, thuốc an thần, thuốc hướng tâm thần nói chung, kể cả ma túy. Có nhiều người quen dùng thuốc an thần gây ngủ [như Seduxen] càng ngày càng tăng liều dùng thì mới ngủ được. Nhưng ngay một số thuốc thông thường như các thuốc trị đau thấp khớp, có nhiều người quen dùng cứ thấy hiệu quả của thuốc giảm dần theo thời gian. Trong lĩnh vực dược, người ta phải luôn luôn tìm ra thuốc mới, một phần để thay thế thuốc cũ bị lờn là vì thế.

Đối với người dùng thuốc, để hạn chế cả hai sự lờn thuốc kể trên, chỉ có cách là sử dụng thuốc khi thật cần thiết, theo sự hướng dẫn của thầy thuốc, không lạm dụng và không sử dụng bừa bãi thuốc.

Ngày nay, khắp thế giới người ta rất lo ngại trước sự gia tăng không ngừng của hiện tượng lớn thuốc đối với nhiều loại vi khuẩn. Không ít thuốc kháng sinh từ trước giờ được xem như những cứu tinh của biết bao là bệnh tật, ngày nay đã tỏ ra không còn công hiệu chữa trị nữa. Kho tàng thuốc kháng sinh càng ngày càng trở nên hạn hẹp và khan hiếm hơn nhiều. Hiện tượng kháng kháng sinh đã bắt đầu...

10 lý do tại sao kháng kháng sinh đáng sợ ngay từ bây giờ
Thời đại hoàng kim của kháng sinh đã qua, trước mắt sẽ là cơn ác mộng với loài người
Vi khuẩn đã học được cách chống lại kháng sinh như thế nào?

Thuốc kháng sinh là gì?

Đó là những chất thiên nhiên được gây cấy từ vi sinh vật, hoặc được tổng hợp hay bán tổng hợp hóa học. Chúng có khả năng hủy diệt hoặc làm chậm lại sự phát triển và bành trướng của vi sinh vật gây bệnh. Các chất này có thể là thuốc trụ sinh [antibiotique], các sulfa [sulfamide], thuốc diệt siêu vi [antiviraux], thuốc diệt nấm [antifongiques], chất tẩy uế [desinfectants], và các loại thuốc sát trùng [antiseptiques].

Hiện tượng kháng kháng sinh là gì?

Hiện tượng kháng kháng sinh xảy ra khi mầm bệnh hay vi khuẩn không bị diệt bởi thuốc kháng sinh, chúng vẫn tồn tại, sinh sản ra những thế hệ con cháu không có tính cảm ứng [sensible] với 1 hay với nhiều loại thuốc kháng sinh nào đó.

Tại sao hiện tượng nhờn thuốc có thể xảy ra?

Có rất nhiều nguyên nhân, như sử dụng thuốc kháng sinh một cách bừa bãi, không đúng cách, không tôn trọng liều lượng và thời gian trị liệu cũng như không chịu uống cho hết số thuốc như bác sĩ đã kê toa. Ngoài ra việc lạm dụng thuốc kháng sinh trong chăn nuôi thú y, canh nông và ngư nghiệp cũng góp phần không nhỏ trong sự hình thành của hiện tượng kháng kháng sinh ở người. Cuối cùng là vấn đề dùng các chất diệt khuẩn [nettoyant antibactérien] để chùi rửa quá thường xuyên, không đúng chỉ dẫn cũng có thể giúp sản sinh ra những dòng vi khuẩn có tính kháng thuốc. Y, nha, dược sĩ, thú y sĩ và bệnh nhân đều có trách nhiệm trong vấn đề kháng kháng sinh.

Kháng thuốc xảy ra như thế nào?

Vi khuẩn tiếp nhận tính kháng thuốc từ nhiều ngõ. Từ các vi khuẩn khác có mang sẵn tính chất này, hoặc do hiện tượng ngẫu biến [mutation] tự nhiên. Phải chăng đây là 1 hiện tượng thiên nhiên nhằm để bảo vệ sự sống còn của một sinh vật? Tính đề kháng được gắn trên di thể [gène] của vi khuẩn, hoặc cũng có thể nằm trong những đơn vị phụ thuộc của nhiễm sắc thể [chromosome], gọi là những plasmides. Đây là những vòng DNA cực nhỏ và di động. Khi vi khuẩn chết đi, các plasmides này sẽ được thải vào môi sinh, và từ đó nhiễm vào các vi khuẩn khác. Còn đối với siêu vi [virus], khi sinh sản [gọi là làm réplication], chúng cần phải xâm nhập vào vi khuẩn để trích lấy plasmides và đem truyền sang cho những vi khuẩn khác.

Tại sao vi khuẩn kháng được thuốc?

Hiện tượng kháng thuốc có thể xảy ra theo một trong những cơ chế sau đây.

Làm thay đổi mục tiêu tác động [site d'action] của thuốc trên vi khuẩn. Ví dụ làm thay đổi protein trên vi khuẩn mà thuốc Pénicilline sẽ bám vào để tác động. [Penicilline vs Streptococcus pneumoniae].
Vô hiệu hóa thuốc bằng enzyme bêta lactamase. [Penicilline vs Staphilococcus aureus].
Làm giảm độ thẩm thấu của màng tế bào vi khuẩn nên thuốc không tác động được. [Gentamycine vs Pseudomonas aeroginosa].

Một số vi khuẩn kháng thuốc tại Canada

Staphylococcus aureus kháng Methicilline
Enterococcus kháng Vancomycine
Klebsiella pneumoniae / beta lactamase à spectre étendu [BLSE] résistants.
Eschericia coli /BLSE résistants.
Salmonella
Shigella
Gonocoques kháng Fluoroquinolone.
Streptococcus pneumoniae résistant à la Pénicilline [SPRP]
Tuberculose résistante à l'Isoniaside et à la Rifambine.

Sự sang nhượng tính kháng thuốc: Hiện tượng đáng ngại. [tranfert de résistance]

Có bằng chứng cho thấy vi khuẩn mang tính kháng thuốc có thể vượt hàng rào chủng loại [barrière d'espèce] để truyền tính này sang cho những vi khuẩn của 1 chủng loại khác, thí dụ vi khuẩn gốc ở thú vật truyền tính đề kháng sang cho vi khuẩn gốc ở người chẳng hạn. Ngoài ra, cũng cần nói thêm là đa số thuốc kháng sinh bên thú y đều có cùng 1 cơ cấu hóa học như những thuốc đồng loại bên người. Bởi lý do này, cho nên khi 1 vi khuẩn đề kháng với 1 loại thuốc thú y thì nó cũng có thể đồng thời đề kháng với các loại thuốc cùng nhóm bên người.

Thuốc kháng sinh nhìn từ phía y khoa

Năm 1954 Hoa Kỳ chỉ sản xuất có 2 triệu cân thuốc kháng sinh. Ngày nay số sản xuất đã tăng vọt lên trên 50 triệu cân/ năm. Theo The Centers for Disease Control& Prevention [CDC] Hoa Kỳ cho biết, có thể nói là có trên 50% toa kháng sinh do bác sĩ kê cho bệnh nhân đều không cần thiết và không xác đáng vì được kê ra để chữa trị những bệnh do virus như ho hen cảm cúm. Được biết là thuốc kháng sinh chỉ có công hiệu để trị những bệnh cảm nhiễm do vi khuẩn gây ra mà thôi. Cơ quan Y tế Canada cũng đưa ra một nhận định như trên. Ngày nay, một số lớn vi khuẩn không còn cảm ứng với các loại thuốc kháng sinh cũ thường được sử dụng từ trước tới nay.

Vi khuẩn Streptococcus pneumoniae, tác nhân của viêm phổi và viêm màng não đã không còn cảm ứng với Pénicilline và 1 số thuốc khác. Vancomycine là kháng sinh đặc trị vi khuẩn Staphylococcus aureus, giờ thì nó không còn hữu hiệu nữa. Các vi khuẩn như Enterococcus faecalis, Mycobacterium tuberculosis, Pseudomonas aeruginosa đều đề kháng với rất nhiều loại kháng sinh. Tử vong của bệnh lao phổi trước đây đã giảm thiểu ở các quốc gia Tây phương, nay có khuynh hướng gia tăng trở lại. Cơ quan Y Tế Thế giới [OMS] cho biết các chủng vi khuẩn bệnh lậu mũ [gonorrhea] gốc Á châu và Phi châu ngày nay đã thấy xuất hiện khắp thế giới. Tình trạng nhiễm trùng hậu giải phẫu tại các bệnh viện Canada là một vấn đề thật đáng ngại, trong đó nhiễm khuẩn Staphylococcus aureus là 1 trong nhiều loại vi khuẩn thường gặp nhất. Gần đây Clostridium difficile, vi khuẩn gây viêm ruột xảy ra trong các bệnh viện cũng có gia tăng lên nhiều.

Thuốc kháng sinh nhìn từ phía thú y

Thuốc kháng sinh dược dùng để phòng và trị bệnh gia súc, nhưng phần lớn trên 90 % thuốc được sử dụng như những chất kích thích tăng trưởng [growth promoting] trong chăn nuôi và ngư nghiệp. Thuốc kháng sinh được trộn vào thức ăn hỗn hợp với những nồng độ thật thấp [sous thérapeutique] để giúp thú mau lớn và tăng trọng nhanh. Kỹ nghệ nuôi cá salmon vùng ven biển Vancouver, Canada cũng áp dụng phương pháp này. Việc sử dụng quá bừa bãi thuốc kháng sinh từ mấy chục năm nay đã làm phát sinh ra rất nhiều chủng vi khuẩn mang tính kháng thuốc. Vi khuẩn Salmonella đã đề kháng cùng một lúc với thuốc Ampicilline, Chloramphenicol, Streptomycine, và Tétracycline. Vào cuối thập niên 90, tại Anh quốc vi khuẩn Salmonella typhimurium DT 104 đã hoành hành dữ dội trong chăn nuôi. Một thời gian sau đó, người ta đã phát hiện những vi khuẩn này ở người và điều tai hại nhất là chúng đã đề kháng với nhiều loại thuốc kể cả với thuốc Trimethoprim sulfa và Fluoroquinolone. Năm 1985, tại Californie trên 1000 người đã ngã bệnh vì ăn phải hamburger có nhiễm khuẩn Salmonella newport đề kháng với nhiều loại thuốc.... Ngày nay các vi khuẩn thông thường của đường ruột như Entérobacter, Campylobacter, và E.coli 0157: H7 [bệnh Hamburger] cũng đã đề kháng với nhiều loại thuốc kháng sinh.

Ăn thịt chứa chất tồn dư kháng sinh có hại không?

Câu hỏi này thường được mọi người nêu ra. Trên lý thuyết chúng ta nên tránh dùng thịt có chứa chất tồn dư [résidu] kháng sinh. Thực tế rất khó thực hiện, ngoại trừ trường hợp mình tự nuôi lấy súc vật để làm thịt. Thịt có tồn dư kháng sinh có thể gây hại cho sức khỏe như:

Gây dị ứng. Ví dụ Penicilline sẽ chuyển thành acide Pénicilline là 1 chất dị ứng [allergène], tuy nhiên cũng rất hiếm thấy xảy ra.
Tạo ra những chủng vi khuẩn mang tính kháng kháng sinh sau này.
Một vài loại thuốc kháng sinh trong chăn nuôi bị nghi ngờ là có thể gây ung thư [carcinogène]. Thuốc kháng sinh Carbadox [Mecadox] thường được sử dụng để trị tiêu chảy ở heo con và cũng đồng thời giúp chúng không bị mất sức giảm cân trong lúc lẻ bầy. Thuốc cho thấy gây ung thư ở chuột trong phòng thí nghiệm, bởi vậy để ngừa nguy cơ này ở người dùng thịt heo, thời gian ngưng thuốc Carbadox trước khi gởi heo đi hạ thịt phải trên 42 ngày để thịt không còn chứa chất tồn dư. Một số Quốc gia như Anh và Úc châu đã cấm sử dụng. Bộ Y tế Canada mới đây cũng ra quyết định cấm bán Carbadox.

Phải chăng tất cả vi khuẩn đều có hại ?

Thật ra không phải vi khuẩn nào cũng đều có hại cả. Có loại vi khuẩn hiền sống trong ruột và trên da của chúng ta. Chỉ có những loại vi khuẩn xấu mới làm chúng ta bệnh. Khoa học gọi chúng là những pathogènes. Khi chúng ta sử dụng các chất diệt khuẩn để chùi rửa, tất cả vi khuẩn tốt lẫn vi khuẩn xấu sống trên da đều bị diệt hết. Nếu chỉ dùng savon thường để rửa thì vi khuẩn tốt không hề hấn gì nhưng ngược lại vi khuẩn xấu sẽ dễ dàng bị loại đi. Vậy tốt nhất là nên xài savon loại thường và tránh bớt việc dùng các loại savon diệt khuẩn [savon antibactérien]. Đây là 1 trong nhiều cách để ngăn chận phần nào sự xuất hiện của những vi khuẩn kháng thuốc.

Ai ít sử dụng kháng sinh thì khỏi phải lo sợ hiện tượng nhờn thuốc?

Vấn đề ở đây không phải là bệnh nhân kháng thuốc, nhưng chính vi khuẩn mới thật sự là đối tượng nhờn thuốc. Vi khuẩn kháng 1 loại thuốc nào đó khi chất này không đủ sức để diệt được nó. Vi khuẩn mang sẵn tính kháng thuốc có thể nhiễm vào môi sinh, vào nguồn nước cũng như vào bất luận 1 loại thức ăn thức uống nào đó. Vấn đề thịt chứa chất tồn dư kháng sinh cũng là nguyên nhân gây ra những chủng vi khuẩn kháng thuốc. Luật thú y Canada đã quy định rõ rệt thời gian bắt buộc phải ngưng chữa trị súc vật [période de retrait, withdrawal period] bằng kháng sinh truớc khi gởi đến nhà máy để hạ thịt. Thời gian này dài hay ngắn tùy theo loại thuốc sử dụng. Test thử nghiệm [Cast test, Stop test, DSSP] sự hiện diện của chất kháng sinh trong thịt vẫn thường được thực hiện thường xuyên tại lò sát sinh.

Phương pháp duy nhất làm dịu bớt triệu chứng đau cổ họng và các cơn ho kéo dài lâu ngày là nên uống kháng sinh?

Trong thực tế phần lớn trường hợp trên lúc bị cảm cúm đều có nguyên nhân là virus, cho nên uống kháng sinh không có hiệu quả được. Bác sĩ có thể chẩn đoán tác nhân gây bệnh, do virus hay do vi khuẩn Streptococcus bằng cách cho thử nghiệm và cấy vi khuẩn [làm culture]. Các cơn ho kéo dài lâu ngày 2-3 tuần thường là do virus gây ra [ví dụ viêm phế quản do siêu vi, bronchite virale]. Bác sĩ có thể cho chụp hình X ray và kê toa kháng sinh nếu cần. Chỉ có bác sĩ mới có thẩm quyền chuyên môn cho phép uống hay không cần uống kháng sinh.

Những người ăn chay, không ăn thịt thì không phải lo ngại đến hiện tượng kháng thuốc?

Điều này sai. Các loại vi khuẩn gây bệnh có mang sẵn tính kháng thuốc có thể đã hiện diện trong rau củ hoa quả rồi. Phân súc vật là nguồn lây nhiễm chính.

Nếu nấu thịt cho thật chín có nghĩa là tôi sẽ loại được tất cả vi khuẩn mang tính kháng thuốc?

Không hoàn toàn đúng như vậy. Sự nấu chín không đồng nghĩa với sự tiệt trùng [stérilisation]. Một số vi khuẩn sống sót vẫn có thể làm hại ta như thường. Bên cạnh vấn đề vi khuẩn, thịt cũng có thể chứa các chất tồn dư kháng sinh nữa.

Toa ghi rõ uống 4 viên kháng sinh 1 ngày, nhưng ta chỉ cần uống 2 viên là đủ rồi?

Không nên làm như vậy. Cần phải tôn trọng liều lượng và thời gian trị liệu. Khoảng cách giữa các liều uống có mục đích đảm bảo trong máu lúc nào cũng phải có 1 nồng độ thuốc cần thiết. Việc không tôn trọng liều lượng sẽ làm trị liệu không kết quả và có thể dẫn đến tình trạng vi khuẩn kháng thuốc sau này... Bệnh nhân cần uống cho đúng cách, đúng liều, uống liên tục cho đến khi hết thuốc. Đây là điều tối quan trọng để bảo vệ sức khỏe không những cho riêng cá nhân mình, mà còn cho cả những người trong gia đình và cho cả súc vật nuôi trong nhà nữa.

Kháng sinh còn dư trong lọ có thể để dành sử dụng lại sau này, hoặc để cho người khác?

Không nên. Điều quan trọng là phải uống thuốc như toa đã ghi mới có thể hết bệnh được. Uống không hết thuốc, một số vi khuẩn vẩn có thể còn sống sót và trở nên kháng thuốc sau này. Tình trạng bệnh của mỗi người mỗi khác. Mỗi loại kháng sinh đều có chỉ định đặc biệt để trị một hay nhiều loại vi khuẩn nào đó. Đem thuốc dư của mình cho người khác là không đúng. Thuốc dư, thuốc cũ quá thời hạn sử dụng không nên vứt bỏ vào thùng rác, và cũng không cho vào toilette vì chúng có thể làm ô nhiễm nguồn nước và có thể làm xuất hiện tính kháng thuốc ở 1 số vi khuẩn sống trong môi trường. Cách tốt nhất là đem thuốc cũ đến các dược phòng để nhờ họ gởi đi hủy bỏ 1 cách an toàn.

Chúng ta không nên lo sợ tình trạng kháng kháng sinh vì có rất nhiều loại thuốc trên thị trường?

Điều này không hoàn toàn đúng. Các loại vi khuẩn gây bệnh không những chỉ đề kháng với một thứ kháng sinh, nhưng chúng cũng có thể kháng cùng 1 lúc với nhiều loại thuốc khác nhau. Số thuốc kháng sinh trong kho tàng trị liệu sẽ trở nên khan hiếm và đắt tiền hơn.

Kết luận

Hiện tượng kháng kháng sinh là một hiểm họa chung của nhân loại. Chúng ta không thể giải quyết vấn đề này một cách đơn thuần cục bộ được, mà phải tìm một giải pháp chung cho cả thế giới. Mọi người đều nhìn nhận là cần nên áp dụng các biện pháp như, giáo dục dân chúng, ban hành những luật lệ gắt gao để kiểm soát việc sử dụng và lưu hành thuốc kháng sinh, cánh tân hóa các bệnh viện, mở mang chuồng trại, cải tiến kỹ thuật chăn nuôi để giảm thiểu sự sử dụng kháng sinh trong việc phòng chống bệnh tật. Nhưng tất cả những điều vừa kể đều chỉ là ảo tưởng nếu không có một quyết tâm chính trị thật sự mạnh mẽ đi kèm. Chuyện không đơn giản đâu...