Anh chị hãy nêu và Phân tích các bài học rút ra từ tác phẩm De Mèn phiêu lưu kí

Theo Giám đốc NXB Kim Đồng Phạm Quang Vinh, cho đến nay tác phẩm “Dế Mèn phiêu lưu ký” đã được tái bản hàng chục lần với hàng triệu bản in. Với sự yêu mến của độc giả, NXB đã chuyển thể tác phẩm thành truyện tranh, truyện có minh họa… Đặc biệt, cuôn sách đã được dịch song ngữ với các tiếng Nga, Anh, Pháp, Nhật, Thụy Điển… tới đây là tiếng Hàn Quốc. Năm nay, “cha đẻ” của Dế Mèn đã 93 tuổi, ông hồi tưởng quá khứ: “Tôi viết truyện Con dế mèn, rồi Dế mèn phiêu lưu ký không rõ năm 17 hay 18 tuổi. Chỉ nhớ, tôi vừa bước khỏi tuổi thiếu niên, tất cả những trò chơi ở bãi sông đầu làng của tuổi thơ đã vào thẳng tác phẩm của tôi. Khi cầm bút, những nhân vật trong truyện không cần phải nghĩ mãi mới ra mà nó đã nằm giữa những say mê của mình”. Chẳng những thế, “Dù mới ở tuổi đôi mươi nhưng ngòi bút Tô Hoài đã hết sức linh hoạt, quan sát tinh tế và kỹ lưỡng, ngôn ngữ tự nhiên mà giàu có thiên nhiên thoáng đãng và thơ mộng, nhân vật có dáng riêng, giọng riêng và đều đặc sắc…” – nhà văn Vân Thanh nhận xét. Bởi vậy, ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm có gái trị. Những bài học đắt giá Cảm xúc và ấn tượng đọng lại khá sâu trong tâm tư hầu hết những ai đã từng đọc “Dế Mèn phiêu lưu ký” là tình bạn. Trong lần Dế Mèn dẫn họ nhà Châu Chấu đi tìm chỗ ở thì xảy ra cuộc đánh nhau với bọn châu chấu Voi. Dế Trũi bị bọn châu chấu Voi bắt đi. Dế Mèn đã quyết tâm đi tìm Dế Trũi bởi chúng đã hứa: sinh tử có nhau, không bỏ nhau khi hoạn nạn. Rồi cảnh hai chú dế gặp lại nhau mừng mừng, tủi tủi thật cảm động. “Dế Mèn phiêu lưu ký” còn nhắc nhở thế hệ trẻ phải ham hiểu biết, trọng lẽ phải, khao khát lý tưởng và quyết tâm hành động cho những mục đích cao đẹp. Chỉ có tuổi trẻ mới mạnh mẽ, sôi nổi, ham hiểu biết, ham cái mới, ham phiêu lưu, khám phá. Có như vậy mới có cái nhìn về lớp người cổ hủ như hai ông anh của Dế Mèn. Một người nhút nhát không dám chống trả địch thủ bị đánh tơi bời, luôn ốm yếu, sợ sệt. Dế Mèn còn ôm hoài bão kêu gọi “muôn loài cùng nhau kết anh em”. Đó là bài học về tình yêu hòa bình, tôn trọng lẫn nhau. Đây cũng là một tư tưởng tiến bộ, tốt đẹp. Tác phẩm còn dạy cho thiếu nhi biết ăn uống điều độ, rèn luyện sức khỏe một cách khoa học. Vì những lẽ ấy mà “Mèn vẫn luôn đồng hành cùng những thế hệ đang tới. Cuộc phiêu lưu của Dế Mèn không dừng lại. Tuổi trẻ luôn phiêu lưu với những đam mê, háo hức và cả ngây thơ, dại dột. Dế Mèn được là Dế Mèn trong bảy chục năm qua chính vì đó là tuổi nhỏ và tuổi trẻ, là sức trẻ của mỗi đời người” – nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, Chủ tịch Hội nhà văn Hà Nội nhận xét.

trong cuộc sống không ít những kẻ thiển cận theo kiểu “ếch ngồi đáy giếng”. Đó là người anh trai của Dế Mèn sống cuộc đời vô nghĩa, nhàm chán, “đớn hèn” và ốm yếu. Người anh cả tuy khoẻ mạnh, khá giả nhưng chỉ quanh quẩn bắt nạt những kẻ khác. Đó cũng chính là bài học của sự “không đi”. Ngạo mạn, khinh bỉ những kẻ không muốn mở mang trí óc, Dế Mèn lại ra đi. Lần này ra đi, Dế Mèn lại có thêm người bạn đồng hành là Dê, Trũi. Trũi tính tình cũng thẳng thắn và hay đi đây đó. Trải bao sóng gió Mèn đã “lớn lên” thực sự, nhất là sau mười ngày lênh đênh trên nước, không ăn. Mười ngày đáng nhớ đem đến cho Mèn ý thức yêu mến cuộc sống, tinh thần vươn lên để chống trọi khó khăn đôi khi tưởng không chịu nối ở đời. Dế Mèn hiểu được sức mạnh của tình bạn, của lòng kiên trì, và niềm lạc quan tin tưởng.

Nhà văn Tô Hoài là một nhà văn nổi tiếng gắn bó với thiếu nhi Việt Nam. Trong đó, tác phẩm “Dế Mèn phiêu lưu ký” là một tác phẩm vô cùng xuất sắc, nó thể đã giáo dục cho các bạn thiếu nhi nhiều bài học sống sâu sắc bổ ích về cách làm người trong cuộc sống.

Trích đoạn “Bài học đầu tiên” thể hiện nỗi ân hận của nhân vật Dế Mèn sau khi vì thói kiêu căng, hống hách của mình đã làm cho người bạn hàng xóm của mình là Dễ Choắt phải chết oan uổng. Đoạn trích bắt đầu từ khi mà Dế Mèn được mẹ cho ba anh em ra ở riêng, lứa con ấy mẹ Dế Mèn sinh được ba anh em, Dế Mèn là út ít nên mẹ có phần cưng chiều hơn đôi chút. Được ra ở riêng Dế Mèn thích lắm, chú ta ca hát nghêu ngao vô cùng vui vẻ vì từ nay không còn chịu sự quản lý của mẹ nữa.

Rồi chú tập thể dục, ăn ngủ đều đặn lắm nên có một thân hình cường tráng của một thanh niên choai choai mới lớn. Dế Mèn tự suy nghĩ và cũng biết nhìn xa trông rộng lắm, nên cậu ấy tự đào thêm nhiều ngách thông sang nhau trong hang của mình nhằm tìm lối thoát hiểm mỗi khi có kẻ thù.

Cuộc sống độc lập cứ dần dần trôi đi rồi chẳng bao lâu Dế Mèn đã trưởng thành lắm trở thành một thanh niên cường tráng với đôi càng mẫm bóng, chiếc cánh ngày xưa chỉ như chiếc áo ghi lê ngắn tủn tới ngang mông thì nay dài như một chiếc áo khoác choàng ngoài. Dế Mèn soi mình dưới nước tự hào vì mình đã vô cùng anh dũng oai vệ, phát triển vô cùng đẹp trai. Cái đầu to nổi lên hai cái u trông rất oai vệ, thể hiện dũng khí của một người ngông cuống dám nghĩ dám làm, thể hiện sự bướng bỉnh trong suy nghĩ của Dế Mèn. Hàm răng đen nhánh sắc nhọn nhai cỏ cứ “ngoàm ngoạp” như một chiếc máy sản xuất, nên Dế Mèn càng lớn nhanh.

Thông qua ngoại hình của Dế Mèn ta thấy sự tinh tế của nhà văn Tô Hoài trong quan sát và hóa thân mình thành nhân vật chính Dế Mèn để kể lại câu chuyện của cuộc đời mình một cách vô cùng sống động, thu hút hấp dẫn người đọc. Thông qua việc Dế Mèn chăm chút cho sức vóc dáng vẻ bên ngoài thì ta có thể cảm nhận được Dế Mèn khá coi trọng hình thức bên ngoài hơn là sống nội tâm suy nghĩ thấu đáo trước sau. Và Dế Mèn là người khá ngông cuồng hợm hĩnh tự cho mình oai vệ, dũng cảm.

Bên cạnh nhà Dế Mèn có một chú Dế Choắt, nhân vật Dế Mèn thường mỉa mai, chế giễu Dế Choắt vì vẻ ngoài ốm yếu còi cọc, quanh năm mắc bệnh hen suyễn động tí là thở dốc, mệt mỏi. Người Dế Choắt dài lêu nghêu như một người nghiện ma túy, trông thật xấu xí vô cùng. Hai đôi cánh thì lúc nào cũng nặng nề không nhanh nhẹn hoạt bát, rau ria cụt có một tí, trông chả ra cái gì, nhìn mặt mũi lúc nào cũng buồn rầu, ngẩn ngơ, ngơ ngẩn. Đối với Dế Choắt dù bằng tuổi Dế Mèn nhưng Dế Mèn luôn thấy mình là bậc đàn anh, thích tỏ vẻ rồi dậy khôn cho Dế Choắt về cách đối nhân xử thế.

Nhưng Dế Mèn lại thiếu tình thương sự cảm thông với bạn mình, khi Dế Choắt than thở mình ốm yếu muốn nhờ Dế Mèn đào cho mình một cái ngách thông từ hang Dế Mèn sang bên nhà Dế Choắt phòng lúc hoạn nạn có chỗ thoát thân. Nhưng Dế Mèn mắng Dế Choắt té tát, không đồng ý vì lý do chú mày hôi như thế làm sao ta ngửi được.

Rồi một hôm, Dế Choắt và Dế Mèn đứng trước cửa hang của mình nhìn thấy chị Cốc đang tìm tôm tép kiếm ăn. Dế Mèn nổi hứng muốn chọc tức chị Cốc, dù Dế Choắt đã can ngăn rằng chị Cốc đó rất đanh đá hung hăng, đừng có động vào mà chuốc họa vào thân. Nhưng Dế Mèn hiếu thắng nói Dế Choắt chẳng việc gì phải sợ.Thế là Dế Mèn lên tiếng trêu chọc chị Cốc:

Cái Cò, cái Vạc, cái Nông

Ba con cùng béo vặt lông con nào

Vặt lông con mẹ Cốc cho tao

Tao nấu, tao nướng, tao xào tao ăn

Chị Cốc nghe được có tiếng trêu chọc mình tức lắm hai con mắt long lên tìm kiếm xem đối tượng là ai, chợt chị lao về phía hang của Dế Mèn và Dế Choắt, nhưng Dế Mèn nhanh chân chạy mãi vào hang sâu, nên thoát chết. Còn Dế Choắt ốm yếu hang nông, nên chị Cốc mổ cho mấy cái trúng lưng nên nằm thoi thóp chờ chết.

Nghe tiếng kêu thảm thiết của Dế Choắt, Dế Mèn vô cùng kinh hãi nằm im lắm sợ chết lắm. Chờ tới lúc nghe ngóng tiếng bước chân chị Cốc đi xa rồi mới dám mò sang hang Dế Choắt xem tình hình thì thấy Dế Choắt nằm thoi thóp sắp chết rồi. Dế Mèn ân hận lắm, vì hành động ngu dại, một phút hiếu thắng tự kiêu mà làm hại tới người hàng xóm tội nghiệp của mình. Những lời nói sau cùng của Dế Choắt càng làm cho Dế Mèn thêm thấm thía.

Bài học đầu tiên mà Dế Mèn học được thông qua cái chết của người hàng xóm Dế Choắt chính là ở đời thói hung hăng hay gây họa có óc mà không biết nghĩ sâu sắc thì sớm muộn cũng có ngày chuốc vạ vào thân. Nhà văn muốn gửi gắm cho các bạn nhỏ một lời khuyên vô cùng sâu sắc thấu đáo, về tính khiêm nhường, trong cuộc sống. Không nên hung hăng hiếu thắng kẻo mang vạ vào thân, chuốc lấy những bài học cay đắng cho cuộc sống của mình. Nó là một bài học bổ ích, đáng để học tập với bất kỳ ai.

Đọc xong đoạn trích “Bài học đầu đời” người đọc cảm nhận được sự tinh tế trong ngôn ngữ và trong miêu tả của nhà văn Tô Hoài vô cùng đặc sắc. Tô Hoài đã thổi vào nhân vật Dế Mèn một linh hồn tính cách vô cùng đặc biệt, khiến cho nhân vật Dế Mèn trở nên hấp dẫn, thú vị lôi cuốn người đọc. Đọc truyện chúng em tự rút cho mình những bài học bổ ích trong cuộc sống của chính mình, thấy thấm thía về những đức tính quý giá mà nhân vật Dế Mèn gửi tới.

Ảnh minh họa (Nguồn internet)

Ảnh minh họa (Nguồn internet)

Phân tích Bài học đường đời đầu tiên Ngữ Văn 6 trích Dế Mèn phiêu lưu kí của nhà văn Tô Hoài.

Bài học đường đời đầu tiên Ngữ Văn 6

1. Ở tầng nghĩa thứ nhất của văn bản, thông qua phương thức miêu tả và kể chuyện, ta nhận ra bức chân dung mà Dế Mèn tự họa. Đó là một phác thảo thành công về một chàng dế thanh niên cường tráng trong hai bối cảnh và hai mối quan hệ khác nhau : trong nhà và ngoài ngõ, với mình và với người. Mạch văn do đó mà liên tục theo hướng mở rộng dần ra. Quả như câu tục ngữ : Ở nhà nhất mẹ nhì con Ra đường lắm kẻ còn giòn hơn ta.

Trong cái thế giới riêng nhỏ bé của mình, Dế Mèn là chúa tể. Vẻ cường tráng toàn thân thẫm đẫm vào các chi tiết bộ phận. Tất cả đều ăn ý, hài hòa, ánh lên vẻ đẹp, sức hấp dẫn của một chàng dế thanh niên mới lớn. Nói đến sức mạnh của loài dế, trước hết phải kể đến bộ vuốt ở chân và bộ răng trên miệng. Cả hai, ở Dế Mèn đã vô cùng lợi hại, chỉ cần một động tác co cẳng lên là lập tức Những ngọn cỏ gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua, còn hai cái răng đen nhánh có thể sánh ngang với hai lưỡi liềm máy làm việc. Những ấn tượng thị giác vừa nêu được bổ sung bằng ấn tượng thính giác tạo ra được nội lực đáng gờm. Cái đạp của Dế Mèn là cái đạp phanh phách đầy khí thế, còn hai lưỡi liềm máy hoạt động lúc nào cũng có tiếng ngoàm ngoạp âm vang, đe doạ. Dế Mèn có đủ, sự sang trọng ở bộ cánh cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi [chứ không ngắn hủn hoẳn đến buồn cười như trước đó], sự đáng nể ở bộ râu hùng dũng. Riêng bộ râu của Dế Mèn là một điểm nhấn làm bừng sáng lên một vẻ đẹp hoàn mĩ, tuyệt vời [được tô đậm đến ba câu văn chứ không phải là một chi tiết đồng hạng ngang bằng với các bộ phận cơ thể khác]. Cũng cần phải nói thêm, trong những nét miêu tả ngoại hình ấy, có những chi tiết tưởng như chỉ thoáng qua nhưng không thể thiếu, hơn nữa còn gây ấn tượng trong tâm trí người đọc. Ví dụ cái đầu to ra và nổi từng tảng, rất bướng của Dế Mèn. Thấp thoáng ở đây một lực sĩ toàn năng oai vệ sắp bước lên võ đài tỉ thí. Cuối cùng, sức mạnh của Dế Mèn đâu chỉ là câu chuyện vu vơ. Chú đã tìm phép thử nhưng dường như không có phản ứng ngược chiều. Dù có cà khịa, có to tiếng với tất cả mọi bà con trong xóm, nhưng không ai đáp lại, không một người nào dám ho he.

Toàn bộ vẻ đẹp của Dế Mèn không chỉ được bộc lộ bằng hệ thống những chi tiết, đường nét khách quan. Nó còn gắn liền với vai trò chủ quan của người kể. Người kể chuyện không ở ngôi thứ ba mà là ngôi thứ nhất, ở vị trí này, Dế Mèn đã soi gương và ngắm mình trong đó. Yếu tố miêu tả đã kết hợp làm một với yếu tố trữ tình. Sức thuyết phục đối với người đọc không chỉ ở bề nổi mà còn ở chiều sâu. Tôi kể chuyện về tôi với bao nhiêu tâm trạng, nỗi niềm trong đó. Ngay ở những chi tiết hình thể, đâu phải là vô tình, tác giả hoá thân vào nhân vật mà sung sướng đến sững sờ khi nhận ra đôi càng mẫm bóng, những cái vuốt nhọn hoắt ở chân, đầu từng tảng to ra rất bướng. Không hài lòng, hơn nữa không hãnh diện với cặp râu thì làm sao Dế Mèn cứ chốc chốc lại đưa cả hai chân lên vuốt nó, mà cách vuốt trịnh trọng và khoan thai rất kiểu cách, điệu đà. Nếu lấy tiêu chí con nhà võ mà tự đánh giá, Dế Mèn thật mãn nguyện khi có được ưu thế vượt trội bẩm sinh, tự cho mình là tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi. Có thể xốc nổi, nhưng cứ hồn nhiên như thế, Dế Mèn say sưa với bao nhiêu mơn trớn ngọt ngào.

Hình tượng đẹp đẽ và dường như không còn chê vào đâu được nữa của Dế Mèn đã bị vơi hụt đi đáng kể dưới con mắt của chính Dế Mèn khi chàng thanh niên cường tráng thử sức lần thứ hai bày trò trêu chọc chị Cốc. Việc nghịch ngợm này không phải ngẫu nhiên như ta đã biết vì trước đó, với bà con trong xóm, Dế Mèn ta đã không dưới một lần cà khịa hay to tiếng, kẻ thì bị quát nạt [chị Cào Cào] người thì vô cớ bị cú đá ghẹo của y [anh Gọng Vó]. Còn với Dế Choắt, người hùng của chúng ta [Dế Mèn] chỉ nhìn bằng nửa con mắt. Chẳng những không chịu giúp đỡ Dế Choắt, mà trong việc mạo hiểm lần này [trêu ghẹo chị Cốc], trước Dế Choắt, chàng ta muốn khẳng định mình ở vào một vị thế còn cao hơn nữa. Trước sự khuyên can thật tình : Anh phải sợ của Dế Choắt, không một chút đắn đo, Dế Mèn quắc mắt : Sợ gì ? Mày bảo tao sợ cái gì ? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa !. Sự hợm hĩnh đến ngông cuồng, bất chấp lẽ phải là một nét tính cách của Dế Mèn. Chính nó đã dẫn đến hậu quả khôn lường : cái chết của Dế Choắt. Trong vụ án giết người mà Dế Choắt là nạn nhân này, chị Cốc là kẻ vô can, vì Gieo gió thì phải gặt bão, với cách nghĩ của chị Cốc, đó làchuyện thường tình. Chỉ có điều, oái oăm thay kẻ gieo gió đâu phải là kẻ có mặt lúc này ? Tội lỗi không thể nào tha thứ được của Dế Mèn không chỉ ở chỗ quýt làm cam chịu, mà cái chính còn là không biết yêu thương, che chở, đùm bọc cho đồng loại, nhất là những người không may mắn, những người ốm yếu rất đáng quan tâm như Dế Choắt hàng xóm tắt lửa, tối đèn [Nếu trước đó Dế Mèn đào cho Dế Choắt một cái ngách chạy sang thì chắc chắn là người bạn khốn khổ này đã thoát nạn]. Lần đầu tiên, qua cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn đã nhận ra sự thiếu hụt về nhân cách, nền tảng tạo ra sức mạnh của mỗi cá nhân, còn sức mạnh của mỗi một cá nhân, nếu tách khỏi cộng đồng sẽ trở nên vô nghĩa. Đó chính là ý nghĩa đắt giá cho bài học đầu đời mà Dế Mèn tự rút ra.

2.Ở tầng nghĩa thứ hai của văn bản, thông qua hai lớp thời gian, một Dế Mèn hôm nay [đã trưởng thành thực sự] nhìn và kể lại một Dế Mèn hôm qua với bao nhiêu xốc nổi, dại khờ.

Chúng ta có thể hình dung trọn vẹn con đường phiêu lưu của nhân vật mà trích đoạn trên đây mới chỉ là bước khởi đầu. Tính chất hồi kí của tác phẩm hiện lên rất rõ. Nói đến hồi kí là nói đến cảnh, đến người thông qua miêu tả và kể chuyện nhưng gắn với hoài niệm, những kỉ niệm riêng trong quá khứ. Vì vậy, những chấn động tình cảm có điều kiện gia tăng với người kể, và chia sẻ được với người nghe, cả hai trở thành những tri âm, đồng điệu. Biểu hiện của tính chất hồi kí ở đây là lối văn hai giọng : giọng của hôm nay nhớ về quá khứ, còn những dòng viết về quá khứ lại cứ như hiện ra trước mắt, của hôm nay [hiện tại của quá khứ]. Chất giọng của hôm nay là một thứ tư duy phán xét như tiếng nói của vị quan tòa nghiêm khắc cần minh bạch đúng sai nhưng cũng có sự bao dung, tha thứ cho những dại dột ấu trĩ một thời. Hai chất giọng này xen kẽ vào nhau tạo thành thứ bè đôi phong cách riêng của Dế Mèn phiêu lưu kí nhằm điều chỉnh quá trình hướng thiện của nhân vật trung tâm đi vào quỹ đạo. Trước hết, nó đính chính lại những ngộ nhận ngây thơ mà Dế Mèn một thời cứ đinh ninh nó là như thế. Chẳng hạn việc gây sự vô cớ với bà con trong xóm mà không ai lên tiếng. Sau này tỉnh táo hơn, từng trải hơn, Dế Mèn mới hiểu được thế nào là sự im lặng. Thì ra toàn là chỗ quen thuộc cả, không nói, có lẽ họ nể hơn là sợ. Nhưng tôi lại tưởng thế là không ai dám ho he. Ấy vậy, tôi cho là tôi giỏi. Lên mặt mắng Dế Choắt là kẻ ặn xổi, ở thì nhưng sự thật không phải như vậy [thật ra chỉ vì ốm đau luôn, Dế Choắt không thể nào làm được]. Cao hơn sự điều chỉnh trên đây, Dế Mèn đã tìm thấy nguyên nhân của sự tự đắc,ấy là tính ích kỉ, cá nhân của bản thân mình lúc đó : Ngẫm ra thì tôi chỉ nói lấy sướng miệng tôi. Còn Dế Choắt than thở thế nào, tôi cũng không để tai. Hồi ấy, tôi có tính tự đắc. Dám thẳng thắn như thế vì Dế Mèn là kẻ biết mình, khoác lác thế thôi [như với chị Cốc], nhưng y là một kẻ miệng hùm gan sứa, chẳng thế mà khi biết Dế Choắt bị chị Cốc giáng cho những đòn chí tử, tuy đã nằm tận đáy cái hang kiên cố của mình rồi, Dế Mèn vẫn khiếp đảm nằm im thin thít, đợi chị Cốc bay đi rồi mới dám mon men bò lên. Toàn bộ sự việc trêu chọc chị Cốc, bắt nạt Dế Choắt đã được khái quát lại và để từ đó một bài học về nhân sinh, về đạo lí rút ra thấm thía : Chao ôi, có biết đâu rằng : hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi. Câu văn này mà đặt vào một kết cấu hình thức bên ngoài thì nó như một sự chuyển ý. Nhưng nếu đặt nó vào phong cách Tô Hoài thì lại là giọng văn hồi kí có tính chất đúc kết rất cao. Nó làm sáng lên tất cả chân dung một Dế Mèn còn nhiều thiếu sót mà câu chuyện tiếp nối là một sự minh họa theo quan hệ hô ứng mà thôi. Tuy có nặng lời phê phán, lối văn hai giọng cũng phát hiện ra những mầm mống tốt đẹp của Dế Mèn, một tính cách không hề giản đơn, một phía. Với Dế Choắt, Dế Mèn tỏ ra tuyệt tình nhưng thực ra Mèn cũng biết thương người. Trong cái đám sếu, vạc, cốc, le, cãi nhau inh ỏi bốn góc đầm nước trắng mênh mông có khi chỉ tranh nhau một mồi tép, Dế Mèn rưng rưng thương cảm với những anh Cò gầy vêu vao ngày ngày bì bõm lội bùn tím cả chân mà vẫn hếch mỏ, chẳng được miếng nào. Vừa hắt hủi Dế Choắt Đào tổ nông thì cho chết ! , Dế Mèn đã biết trầm tư : Khổ quá, những kẻ yếu đuối, vật lộn cật lực thế mà cũng không sống nổi. Tính cách Dế Mèn là như thế ! Đủ tất cả hay, dở, đúng, sai. Cần phải học, học theo kiểu Đi một ngày đàng, học một sàng khôn hơn nữa mới trở nên một Dế Mèn chân chính.

3.Về nghệ thuật, điều trước hết không thể không nói, ấy là nghệ thuật miêu tả và kể chuyện. Tác phẩm chinh phục được người đọc từ những trang đầu đến khi kết thúc. Đó là nhờ tài quan sát và kể chuyện. Bằng trí tưởng tượng của nhà văn, ta cảm nhận được thế giới loài vật nhỏ bé như thế giới loài người ở những quan hệ và số phận của chúng. Con vật mang tính cách người, hay thấp thoáng hình ảnh con người. Riêng về mặt kể chuyện, mà ở đây là tự truyện, Tô Hoài đã đi vào được đời sống nội tâm của nhân vật, đặc biệt là nhân vật Dế Mèn. Ông có những phát hiện thú vị nhất là về tâm lí. Cùng với điều đó, tác giả khéo léo đặt nhân vật vào những tình huống tưởng như bình thườngnhưng diễn biến bất thường để nhân vật tự bộc lộ tính cách [nhự đoạn Dế Mèn trêu chọc chị Cốc để rồi nhận lấy cho mình bài học đau đớn, xót xa]. Ngoài những điều dễ nhận biết đó ra, không thể không nói đến ngôn ngữ, đến cách dùng từ, đặt câu rất đặc biệt và cũng là thành công lớn của Tô Hoài trong Dế Mèn phiêu lưu kí. Về từ, ngữ, nhà văn chưa bao giờ cho phép mình cẩu thả. Ngay như khi cá biệt hoá cũng là khái quát hoá vẻ đẹp, sức hấp dẫn của Dế Mèn, tác giả có một phác hoạ chính xác : chàng dế thanh niên cường tráng. Cường tráng khác với tuấn tú, khôi ngô khác với thông minh lanh lợi. Cường tráng gần với loài vật hơn, lưu ý với người đọc về sức vóc nhiều hơn. Trên tinh thần sáng tạo ấy, các tính từ và động từ miêu tả ngoại hình vừa có thần vừa đá nghĩa. Có thần vì sức lột tả giúp cho người đọc có thể hình dung cái cốt lõi, cái tinh tuý mà ngôn từ thể hiện, còn đa nghĩa vì những tính từ và động từ ấy còn góp phần thể hiện, đúng ra là nhân vật tự thể hiện mình, một cách soi gương và .nhìn ngắm mình trong đó [như trên đã nói]. Đôi càng mẫm bóng chứ không phải là nhẵn bóng, đôi cánh trước kia ngắn hủn hoẳn chứ không phải là cũn cỡn, mỗi khi tôi vũ lên chứ không phải là vù lên hay vỗ cánh bay lên, Đó là những từ lạ có sức tạo hình. Song, có những từ không có gì là lạ nhưng do đặt được nó vào một tương quan nhất định, hiệu quả của nó không kém gì sức gợi như trên. Chẳng hạn trường hợp sợi râu của Dế Mèn : Sợi râu của tôi dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng. Chữ hùng dũng đặt ở đây thoạt nghe có vẻ không thuận, không êm, nhưng nghĩ kĩ thì thật là chính xác. Không chỉ tả Dế Mèn, cả Dế Choắt cũng thế. Dưới con mắt tự đắc của mình, Dế Mèn nhìn đôi cánh của Dế Choắt mới buồn cười, mới ngộ nghĩnh và thảm hại làm sao. Cánh gì mà chỉ ngắn củn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê. Lấy cái chết để cảnh báo Dế Choắt về cái tội nhà cửa tuềnh toàng, Tô Hoài viết : Ngộ có kẻ nào đến phá thì thật chú chết ngay đuôi !. Chết ngay đuôi là cụm từ rất hay và rất lạ. Giải thích cho Dế Mèn hiểu được tình cảnh bệnh tật .của mình, thông thường Dế Choắt có thể nói : em yếu sức quá. Nhưng nhà văn không chịu. Phải là em nghèo sức quá mới đúng là Dế Choắt của Tô Hoài. Đứa nào cạnh khoé gì tao thế ? Đứa nào cạnh khoé gì tao thế ? thì đó mới là giọng điệu của chị Cốc, ngôn từ của chị Cốc thường dùng. Giọng điệu ở đây không kém phần đáo để, còn ngôn từ nói theo cách rút gọn thành ngữ [nói cạnh nói khoé] làm cho ý tứ không vòng vèo mà sắc nhọn hẳn lên. Rõ ràng ngôn ngữ trong trích đoạn nói trên và tác phẩm nói chung là ngôn ngữ nhân vật, kết quả của sự chắt lọc từ ngôn ngữ đời thường để chỉ còn tinh tuý mới thôi. Ở một đơn vị ngôn ngữ lớn hơn từ, ngữ, đó là câu, câu văn của Tô Hoài rất giàu nhạc tính. Thử làm một phép so sánh giữa câu văn : Tôi quát bọn Cào Cào ngoài đầu bờ mép cỏ với câu của Tô Hoài : Tôi đã quát mấy chị Cào Cào ngụ ngoài đầu bờ, khiến mỗi lần thấy tôi đi qua, các chị phải núp khuôn mặt trái xoan dưới nhánh cỏ, chỉ dám đưa mắt lên nhìn trộm. Hoặc giữa câu : Tôi đá anh Gọng Vó với câu của Tô Hoài : Thỉnh thoảng, tôi ngứa chân đá một cái, ghẹo anh Gọng Vó lấm láp vừa ngơ ngác dưới đầm lên. Rõ ràng, chúng khác nhau một trời một vực. Tính nhạc trong những câu văn ấy của Tô Hoài tạo ra bởi thanh điệu và nhịp điệu vừa tiết chế vừa du dương. Ở câu thứ nhất có bốn nhịp, kết thúc hai nhịp đầu là thanh bằng liên tiếp thì hai nhịp sau lại là thanh trắc như một sự hoà thanh. Kết hợp với thanh điệu ấy lại là bốn nhịp có sự cân đối về số lượng từ thật chỉn chu một cách đầy dụng ý. Còn ở ví dụ thứ hai nếu cắt bỏ một cụm từ, như dưới đầm lên, câu văn sẽ hỏng theo quy luật phối thanh vừa phân tích. Thêm cụm từ có vẻ không quan trọng đó vào, câu văn êm thuận hẳn lên, vừa êm tai, vừa cảm động. Những câu văn như thế thoát ra khỏi sự ràng buộc của lối văn biền ngẫu, đã đạt tới sự nhuần nhị, tự nhiên, dấu hiệu rực rỡ của văn xuôi hiện đại.

Xem thêm phân tíchTruyện Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng Ngữ Văn 6 tại đây

Related

Video liên quan