Nhà thầu chưa thỏa mãn xử lý kiến nghị

(BĐT) - Thời gian qua, nhiều kiến nghị của nhà thầu đã được giải quyết thấu đáo do chủ đầu tư, bên mời thầu, cơ quan nhà nước có thẩm quyền vào cuộc quyết liệt, thể hiện rõ vai trò, trách nhiệm và sự công tâm.

Phần lớn những thắc mắc, kiến nghị trong quá trình lựa chọn nhà thầu liên quan đến việc thiếu minh bạch trong đấu thầu. Ảnh: Tường Lâm

Tuy nhiên, theo ghi nhận từ phản ánh của các nhà thầu, vẫn còn một số giải quyết kiến nghị không làm thỏa mãn nhu cầu chính đáng của nhà thầu.

Phần lớn những thắc mắc, kiến nghị trong quá trình lựa chọn nhà thầu liên quan đến việc thiếu minh bạch trong đấu thầu. Cụ thể, do vi phạm về công khai thông tin gói thầu; công khai quy định về đấu thầu; quyết định lựa chọn nhà thầu; quy định trong lựa chọn nhà thầu.

Ghi nhận phản ánh của nhà thầu cho thấy, thông thường, kiến nghị trong đấu thầu xảy ra khi các nguyên tắc trong đấu thầu bị vi phạm, nhà thầu bị ảnh hưởng về quyền lợi và nghĩa vụ. Cơ chế giải quyết kiến nghị trong đấu thầu diễn ra ở 2 cấp: cấp 1 là chủ đầu tư, bên mời thầu và cấp 2 là cơ quan có thẩm quyền (Điều 92 Luật Đấu thầu). Còn khi nhà thầu khởi kiện ra tòa án để giải quyết các tranh chấp trong đấu thầu thì vụ việc được thực hiện theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự (Điều 93 Luật Đấu thầu).

Việc nhà thầu kiến nghị đến bên mời thầu, chủ đầu tư, cơ quan có thẩm quyền có thể được giải quyết nhanh chóng, thuận tiện và đây là các chủ thể hiểu rõ vấn đề kiến nghị của nhà thầu. Tuy nhiên, nhược điểm của cấp giải quyết kiến nghị này là không độc lập, không khách quan và có xu hướng “bảo vệ quyền lợi của chính mình” trong quá trình giải quyết kiến nghị.

Trên thực tế, kết quả giải quyết kiến nghị nhiều cuộc thầu không diễn ra theo đúng mong muốn của nhà thầu và họ không được đối xử công bằng. Lý do là nếu cơ quan mua sắm giải quyết theo đúng những gì nhà thầu kiến nghị thì vô hình trung họ đã phản bác lại chính mình. Vì thế, những quyết định về kết quả giải quyết kiến nghị của chủ đầu tư, bên mời thầu, thậm chí là cấp có thẩm quyền thường mang tính chủ quan và bảo vệ quyền lợi cho chủ đầu tư, bên mời thầu. Trong khi đó, cơ chế khởi kiện vụ việc ra tòa án để giải quyết kiến nghị lại vô cùng phức tạp vì phải tuân thủ nguyên tắc tố tụng, không hiệu quả về mặt kinh tế nên các nhà thầu không mong muốn giải quyết vụ việc tại tòa án.

Trao đổi với phóng viên Báo Đấu thầu, một số nhà thầu cho biết, quá trình theo đuổi kiến nghị của nhà thầu gặp rất nhiều khó khăn, trắc trở do chủ đầu tư, bên mời thầu né tránh giải quyết kiến nghị với muôn vàn lý do. Không ít chủ đầu tư, bên mời thầu, cấp có thẩm quyền giải quyết kiến nghị của nhà thầu qua loa, chiếu lệ, không đúng bản chất sự việc mà nhà thầu kiến nghị, hoặc đẩy cho đơn vị tư vấn đấu thầu trả lời kiến nghị của nhà thầu một cách không công bằng. Nhà thầu không thỏa mãn với kết quả giải quyết kiến nghị, nhưng quy trình gửi kiến nghị tới hội đồng tư vấn giải quyết kiến nghị khá rườm rà, tốn công sức và tiền bạc, chưa kể hội đồng tư vấn giải quyết kiến nghị lại là cơ quan cùng cấp hoặc là cấp dưới của chủ đầu tư, cấp có thẩm quyền.

Từ thực tiễn số lượng gói thầu sử dụng vốn ngân sách nhà nước có xu hướng ngày càng lớn, kiến nghị của nhà thầu gia tăng nhưng giải quyết kiến nghị có nhiều mâu thuẫn về lợi ích, các chuyên gia về đấu thầu cho rằng, cần sớm có cơ quan độc lập giải quyết kiến nghị trong đấu thầu. Việc áp dụng cơ chế giải quyết kiến nghị trong đấu thầu linh hoạt, ưu việt như hình thành cơ quan hành chính hay một cơ quan giải quyết kiến nghị khách quan, độc lập với các cơ quan mua sắm (chủ đầu tư, bên mời thầu, cấp có thẩm quyền) sẽ giúp xử lý một cách công bằng, kịp thời, minh bạch và hiệu quả kiến nghị của nhà thầu. Cơ chế này sẽ góp phần đem lại niềm tin, bảo vệ lợi ích chính đáng cho nhà thầu, đồng thời phù hợp với thông lệ quốc tế về giải quyết kiến nghị trong đấu thầu khi Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới.

(BĐT) - Hội thảo quốc tế về cơ chế giải quyết kiến nghị trong đấu thầu tại Việt Nam vừa được tổ chức tại Hà Nội ngày 14/6. Đây là cơ hội tốt để các nhà nghiên cứu, các chuyên gia trong nước và quốc tế cùng chia sẻ thông tin, trao đổi, tìm ra cơ chế, mô hình giải quyết kiến nghị trong đấu thầu tại Việt Nam phù hợp với thông lệ quốc tế.

Việc giao cho chủ đầu tư giải quyết kiến nghị trong đấu thầu khó đảm bảo được tính khách quan, công bằng. Ảnh: Quang Hưng

Cơ chế giải quyết kiến nghị chưa hiệu quả

Trong phát biểu khai mạc Hội thảo, bà Deborah Wetzel, Giám đốc cấp cao phụ trách quản trị toàn cầu của WB nhận xét, sau 30 năm đổi mới, phát triển đất nước, khung khổ chính sách của Việt Nam về đầu tư công ngày càng hoàn thiện, trong đó có pháp luật về đấu thầu. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề trong việc nâng cao hơn nữa chất lượng công tác đấu thầu tại Việt Nam, trong đó có vấn đề về cơ chế giải quyết kiến nghị nhằm đảm bảo công bằng cho các nhà thầu chưa thực sự hiệu quả. “Đây là một trong những điểm yếu chưa khuyến khích các nhà đầu tư tham gia vào các cơ hội đầu tư, đấu thầu tại Việt Nam”, bà Deborah Wetzel đánh giá.

Về vấn đề này, ông Lê Văn Tăng, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu, Trưởng khoa danh dự Khoa Quản lý đấu thầu thuộc Học viện Chính sách và Phát triển cho rằng, kiến nghị và giải quyết kiến nghị trong đấu thầu là một nhu cầu tất yếu, khách quan trong quá trình tổ chức lựa chọn nhà thầu. Ở bất kỳ quốc gia hay tổ chức quốc tế nào khi tổ chức lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư đều có cơ chế về kiến nghị và giải quyết kiến nghị trong đấu thầu. Dù Luật Đấu thầu 2013 đã đạt được những bước tiến đáng kể trong quy định cơ chế về kiến nghị và giải quyết kiến nghị trong đấu thầu, nhưng qua thực tiễn vẫn cần tiếp tục cập nhật, hoàn thiện để thỏa mãn yêu cầu về một môi trường đầu tư cạnh tranh, công bằng.

Cũng theo ông Tăng, các quy định về kiến nghị và giải quyết kiến nghị trong đấu thầu hiện đã rõ ràng hơn, đem lại sự cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế cao hơn cho hoạt động này.

Từ nghiên cứu về pháp luật Việt Nam hiện hành về giải quyết kiến nghị trong đấu thầu theo thủ tục hành chính, bà Nguyễn Thị Thu Hiền, Phó Trưởng khoa Khoa Luật thương mại quốc tế thuộc Đại học Luật Hà Nội nêu ý kiến, còn một số quy định chưa thống nhất, chưa rõ ràng, không khả thi và không hiệu quả. Đơn cử như việc giao cho chủ đầu tư –  cũng chính là người chuẩn bị và tổ chức toàn bộ quá trình đấu thầu - là người giải quyết kiến nghị. Việc này khó đảm bảo được tính khách quan, công bằng nên các nhà thầu, nhà đầu tư thường không tin tưởng vào kết quả giải quyết kiến nghị mà bên mời thầu/chủ đầu tư đưa ra. 

Cần một cơ quan giải quyết kiến nghị độc lập

Nhìn nhận công tác giải quyết kiến nghị trong đấu thầu có vai trò rất quan trọng trong việc tạo lập môi trường đầu tư cạnh tranh, hấp dẫn cho Việt Nam, bà Deborah Wetzel cho rằng, giải quyết kiến nghị của nhà thầu một cách thỏa đáng là điều rất quan trọng. Nếu không làm được việc này, Việt Nam sẽ gặp nhiều rào cản khi tham gia sâu vào các hiệp định thương mại tự do. “Chúng ta cần phải có các cơ chế rõ ràng, minh bạch để giải quyết kiến nghị của nhà thầu một cách có trách nhiệm. Cách giải quyết kiến nghị phải tạo được niềm tin cho nhà thầu, nhà đầu tư” - bà Deborah Wetzel khuyến nghị.

Từ phân tích của mình, bà Deborah Wetzel đưa ra một số nguyên tắc để quản trị tốt việc giải quyết kiến nghị trong đấu thầu tại Việt Nam như: nâng cao tính minh bạch, công khai; trách nhiệm giải trình; tính độc lập của cơ quan giải quyết kiến nghị.

Nhằm tối đa hóa hiệu quả kinh tế từ hoạt động đấu thầu, ông Lê Văn Tăng cho rằng, Chính phủ cần đẩy mạnh phát triển các chiến lược phù hợp với thị trường, đồng thời củng cố pháp luật để ngăn chặn những hành vi làm biến tướng hoạt động đấu thầu. Dẫn chứng cho điều này, ông Tăng cho biết, hiện nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế đã áp dụng mô hình cơ quan giải quyết kiến nghị độc lập để việc giải quyết kiến nghị trong đấu thầu hiệu quả nhất. Đây cũng là mô hình mà Việt Nam có thể hướng tới.

Đồng thuận quan điểm cần có một cơ quan giải quyết kiến nghị độc lập, bà Nguyễn Thị Thanh Thủy, Giám đốc Chương trình Quản trị cho phát triển có sự tham gia của USAID đề xuất 3 mô hình cơ quan hành chính độc lập giải quyết kiến nghị trong đấu thầu. Đó là mô hình cơ quan hành chính là đơn vị thuộc Văn phòng Chính phủ; cơ quan hành chính độc lập thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư; cơ quan hành chính độc lập là đơn vị trực thuộc Kiểm toán Nhà nước (trực thuộc Quốc hội). Với ba mô hình này, bà Thủy cho rằng, mô hình cơ quan hành chính độc lập là đơn vị trực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư có tính khả thi hơn cả, bởi Bộ là cơ quan thực hiện quản lý nhà nước về đấu thầu, đồng thời là Thường trực Hội đồng tư vấn giải quyết kiến nghị ở cấp Trung ương, có chuyên môn sâu về đấu thầu.