Thường xuyên bị ngất xỉu là bệnh gì
|
Ngất là hiện tượng mất ý thức ngắn và đột, kèm theo mất trương lực tư thế và phục hồi ngay sau đó. Bệnh nhân có biểu hiện không cử động được, đầu chi lạnh, mạch yếu và thở nông. Đôi khi xảy ra hiện tượng giật cơ ngắn, ngoài ý muốn, giống cơn động kinh. Tiền ngất là hiện tượng choáng, mệt thỉu, bệnh nhân có cảm giác sắp ngất nhưng không mất ý thức. Nó thường được phân loại và mô tả cùng triệu chứng ngất, bởi nguyên nhân của cả hai là như nhau. Chẩn đoán dựa trên khai thác tiền sử và bệnh sử, những mô tả của người chứng kiến cơn động kinh, hoặc khám lâm sàng lúc xảy ra cơn động kinh. Trong hầu hết các trường hợp, ngất xảy ra do nguyên nhân suy giảm lưu lượng máu não. Trong một số trường hợp, tuy lưu lượng máu não đủ nhưng lại thiếu các chất nuôi dưỡng quan trọng (như oxy, glucose, hoặc cả hai). Hầu hết các trường hợp suy giảm lưu lượng máu não đều do giảm cung lượng tim. Giảm cung lượng tim có thể do
Hoạt động thể lực, sử dụng thuốc giãn mạch và giảm lưu lượng tuần hoàn có thể gây ngất ở những bệnh nhân đã có tắc nghẽn đường tống máu từ trước đó (đặc biệt ở bệnh nhân có hẹp động mạch chủ và bệnh cơ tim phì đại). Giảm hồi lưu tĩnh mạch có thể do xuất huyết, tăng áp lực lồng ngực, tăng trương lực phó giam cảm (đồng thời làm giảm nhịp tim), hoặc mất trương lực giao cảm (do thuốc, tăng áp lực xoang cảnh, rối loạn chức năng thần kinh thực vật). Ngất do các cơ chế này (trừ cơ chế xuất huyết) thường được gọi là ngất do phản xạ cường phế vị, hoặc ngất do cơ chế thần kinh tim. Bệnh mạch máu não (ví dụ,
đột quỵ
Tổng quan về Đột quỵ Đột quỵ là một nhóm bệnh không đồng nhất liên quan đến sự gián đoạn đột ngột và cục bộ của dòng máu não gây ra tổn thương thần kinh. Đột quỵ có thể là Thiếu máu cục bộ (80%), điển hình là do... đọc thêm
Glucose và oxy là những chất dinh dưỡng không thể thiếu với hệ thần kinh trung ương (CNS). Ngay cả khi lưu lượng máu não bình thường, sự thiếu hụt một trong hai thành phần này sẽ gây mất ý thức. Trên thực tế lâm sàng, hạ đường huyết là nguyên nhân thường gặp hơn, bởi hạ oxy máu hiếm khi xảy ra đột ngột và đủ nhanh để gây mất ý thức. Mất ý thức do hạ đường huyết ít khi đột ngột như trong trường hợp ngất hoặc động kinh, mà thường có tiền triệu xảy ra trước đó (trừ trường hợp bệnh nhân dùng thuốc chẹn beta); tuy nhiên, bác sĩ lâm sàng có thể không khai thác được cụ thể lúc khởi phát cơn hạ đường huyết, trừ khi có người chứng kiến đi cùng. Các nguyên nhân phổ biến nhất là
Nhiều trường hợp ngất không có chẩn đoán xác định nhưng thường là lành tính. Một số ít trường hợp có bệnh lý căn nguyên nguy hiểm, thường là các bệnh lý tim mạch. Đánh giá nên được thực hiện sau biến cố càng sớm càng tốt, bởi càng đánh giá xa biến cố, càng gặp nhiều khó khăn trong chẩn đoán. Thông tin từ người chứng kiến là khá hữu ích và nên thu thập càng sớm càng tốt. Trong phần tiền sử các bệnh hiện mắc, nên xác định các yếu tố gây ngất, bao gồm các sinh hoạt hàng ngày bệnh nhân (như tập luyện, tranh cãi, bối cảnh gây cảm xúc), tư thế (nằm hoặc đứng, nếu đứng thì đứng trong bao lâu). Các triệu chứng quan trọng liên quan ngay trước hoặc sau sự kiện bao gồm có cảm giác sắp mất ý thức, buồn nôn, đổ mồ hôi, nhìn mờ hoặc nhìn đường hầm, ngứa ran ở môi hoặc đầu ngón tay, đau ngực hoặc đánh trống ngực hay không. Cần xác định rõ thời gian tỉnh lại. Cần tìm người chứng kiến cảnh bệnh nhân ngất và khai thác kỹ, nhằm mô tả rõ tình trạng co giật và thời gian co giật nếu có. Trong phần tiền sử, nên hỏi về các lần ngất trước đây, bệnh lý tim mạch và động kinh. Cần xác định rõ các loại thuốc đang dùng (đặc biệt là thuốc điều trị tăng huyết áp, thuốc lợi niệu, thuốc giãn mạch và chống loạn nhịp tim - xem bảng
Một số nguyên nhân ngất do thuốc
Một số nguyên nhân gây ngất Dấu hiệu sinh tồn đóng vai trò rất quan trọng. Nhịp tim và huyết áp được đo khi bệnh nhân nằm ngửa và sau 3 phút đứng. Bắt mạch tìm kiếm dấu hiệu bất thường. Khám toàn thân nhằm phát hiện các dấu hiệu bất thường về tri giác, bao gồm lẫn lộn, tiếp xúc chậm, cùng các dấu hiệu chấn thương (bầm tím, sưng tấy, đau, vết tự cắn lưỡi). Nghe tim phát hiện các tiếng thổi, nếu có, cần lưu ý tới sự thay đổi của tiếng thổi đó khi làm nghiệm pháp Valsava, khi đứng hoặc khi ngồi xổm. Một số bác sĩ lâm sàng có thể tạo áp lực xoang cảnh một bên trong khi làm điện tâm đồ, nếu xuất hiện biểu hiện nhịp chậm hoặc block tim, nó gợi ý chẩn đoán tình trạng tăng nhạy cảm xoang cảnh. Không nên áp dụng nghiệm phát vuốt xoang cảnh nếu có xơ vữa động mạch cảnh. Khám bụng kiểm tra các điểm đau, thăm trực tràng kiểm tra dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa. Khám thần kinh toàn diện được thực hiện để xác định bất kỳ bất thường khu trú nào, cho thấy nguyên nhân của hệ thần kinh trung ương (ví dụ, rối loạn co giật). Các biểu hiện sau cho thấy bệnh lý căn nguyên nguy hiểm:
Mặc dù nguyên nhân thường lành tính,
nhưng cần nhận diện các nguyên nhân gây đe dọa tính mạng (như nhịp nhanh, block tim) vì chúng có nguy cơ gây tử vong. Các triệu chứng lâm sàng (xem bảng
Các nguyên nhân Ngất
Một số nguyên nhân gây ngất Ngất do nguyên nhân lành tính.
Các nguyên nhân nguy hiểm được gợi ý bởi các dấu hiệu cờ đỏ.
Xét nghiệm thường được thực hiện.
Nhìn chung, nếu ngất gây chấn thương hoặc tái phát (đặc biệt là trong một khoảng thời gian ngắn), cần phải đánh giá sâu hơn. Chẩn đoán hình ảnh tim và não không được thực hiện trừ khi có dấu hiệu lâm sàng (nghi ngờ nguyên nhân tim mạch hoặc tổn thương thần kinh). Bệnh nhân nghi ngờ loạn nhịp tim, viêm cơ tim, hoặc thiếu máu cục bộ nên được nhập viện để đánh giá kỹ hơn. Những bệnh nhân khác có thể chỉ cần đánh giá ngoại trú. Nên làm điện tâm đồ ở tất cả các bệnh nhân. Điện tâm đồ có thể cho biết rối loạn nhịp tim, bất thường dẫn truyền, phì đại tâm thất, kích thích trước, kéo dài QT, trục trặc máy tạo nhịp tim, thiếu máu cục bộ cơ tim hoặc nhồi máu cơ tim. Nếu không có manh mối lâm sàng, việc đo các dấu hiệu tim và lấy điện tâm đồ tuần tự để loại trừ nhồi máu cơ tim ở bệnh nhân cao tuổi cộng với theo dõi điện tâm đồ trong ít nhất 24 giờ là điều cần thận trọng. Nếu phát hiện rối loạn nhịp, thời điểm rối loạn nhịp phải có sự liên quan với thời điểm thay đổi tri giác nhằm chẩn đoán chắc chắn nguyên nhân gây ngất liên quan tới rối loạn nhịp, tuy nhiên phần lớn bệnh nhân không có biểu hiện ngất trong quá trình theo dõi. Mặt khác, trong quá trình theo dõi nếu vẫn có biểu hiện của các triệu chứng trong khi không có rối loạn nhịp nào cũng giúp góp phần loại trừ nguyên nhân tim mạch. Máy theo dõi và ghi điện tâm đồ di động có thể hữu ích trong trường hợp bệnh nhân có các triệu chứng cảnh báo xuất hiện trước khi ngất. Điện tâm đồ tín hiệu trung bình có thể giúp xác định các rối loạn nhịp có xu hướng tiến triển thành rối loạn nhịp thất ở bệnh nhân thiếu máu cơ tim hoặc bệnh nhân sau nhồi máu cơ tim. Nếu các đợt ngất không thường xuyên (ví dụ: < 1 lần/tháng), có thể sử dụng máy ghi vòng lặp có thể cấy ghép để ghi lâu hơn. Đo độ bão hòa oxy qua da nên được tiến hành trong hoặc ngay sau khi ngất để xác định tình trạng hạ oxy máu (gợi ý chẩn đoán tắc mạch phổi). Nếu có tình trạng hạ oxy máu, cần chỉ định chụp CT phổi để loại trừ tắc mạch phổi. Xét nghiệm được thực hiện dựa trên chẩn đoán lâm sàng; không nên sử dụng các bộ xét nghiệm mặc định sẵn. Tuy nhiên, nên tiến hành thử thai cho tất cả phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ. Nếu nghi ngờ thiếu máu, tiến hành xét nghiệm Hematocrit. Chỉ làm điện giải đồ nếu có bất thường trên lâm sàng (có triệu chứng hoặc đang sử dụng thuốc gây rối loạn điện giải). Đo troponin huyết thanh nếu nghi ngờ nhồi máu cơ tim cấp.
Một đáp ứng tiêu cực xác định một phân nhóm có nguy cơ thấp với tỷ lệ thuyên giảm cao. Việc tiến hành thăm dò điện sinh lý vẫn đang gây tranh cãi. Các nghiệm pháp gắng sức thường ít giá trị, trừ trường hợp ngất liên quan tới các hoạt động thể lực. Cần tiến hành làm điện não đồ nếu nghi ngờ động kinh. Chụp CT và MRI sọ não chỉ khi có các triệu chứng cơ năng và thực thể gợi ý bệnh lý thần kinh trung ương khu trú. Nếu phát hiện bệnh nhân trong cơn ngất, cần kiểm tra mạch ngay lập tức. Nếu bệnh nhân vô mạch, bắt đầu hồi sức tim phổi. Nếu bắt được mạch và có tình trạng nhịp chậm mức độ nặng, sử dụng atropin ngay lập tức và đặt máy tạo nhịp ngoài cơ thể. Isoproterenol có thể được sử dụng để duy trì nhịp tim trong khi chờ đợi cấy máy tạo nhịp tạm thời. Nếu đã loại trừ các nguyên nhân gây đe dọa tính mạng, việc đặt bệnh nhân ở tư thế nằm ngửa và nâng cao hai chân thường sẽ giúp bệnh nhân tỉnh lại. Nếu bệnh nhân đứng dậy quá đột ngột, tình trạng ngất có thể tái diễn, việc giữ bệnh nhân hoặc vận chuyển bệnh nhân ở tư thế đứng có thể kéo dài tình trạng giảm tưới máu não và làm chậm quá trình phục hồi. Điều trị đặc biệt phụ thuộc vào bệnh lý căn nguyên cũng như cơ chế sinh lý bệnh của nó. Việc lái xe và sử dụng máy móc nên bị cấm cho đến khi nguyên nhân được xác định và điều trị. Nguyên nhân phổ biến nhất gây ngất ở người cao tuổi là hạ huyết áp tư thế do sự kết hợp của nhiều yếu tố. Các yếu tố đó bao gồm: xơ vữa động mạch, giảm hồi lưu tĩnh mạch do sự suy giảm chức năng của bơm cơ xương do ít vận động, thoái hoá nút xoang nhĩ và hệ thống dẫn truyền do bệnh lý cấu trúc tim. Ở người cao tuổi, ngất thường do sự kết hợp nhiều nguyên nhân. Ví dụ, sự kết hợp của việc uống một số loại thuốc tim và huyết áp và đứng trong nhà thờ nóng trong thời gian dài hoặc cảm xúc có thể dẫn đến ngất mặc dù không có yếu tố đơn lẻ nào có thể gây ngất.
Shen WK, Sheldon RS, Benditt DG, et al: 2017 ACC/AHA/HRS guideline for the evaluation and management of patients with syncope. Circulation 70(5):e60–e122, 2017. doi: 10.1161/CIR.0000000000000499 |
