Văn dĩ tải đạo thi dĩ ngôn chí là gì năm 2024

Muốn luận bàn về thơ, cần hiểu tiếng lòng của người làm thơ. Nhà thơ Vương Quốc Duy, nhà Thanh có nói: "Nhà thơ, đối với vũ trụ nhân sinh, nên bước vào bên trong, mà lại nên đi ra bên ngoài. Bước vào bên trong mới có thể viết được. Đi ra bên ngoài mới có thể quan sát được. Bước vào bên trong mới có sinh khí. Đi ra bên ngoài mới đạt cao siêu..." Dẫu du nhập vào nội thể hay ngoại thế, thì "quan" và "thị" của thi nhân vẫn bị giới hạn bởi tư tưởng văn hoá của thời đại.

Con người của thời trước, không phải là con người hoàn toàn tự do, mà bị trói buộc trong vòng kim toả của cửa Khổng sân Trình. Tam cương - Ngũ thường không chỉ chi phối sự vận hành của xã hội, mà còn tác động đến thế giới quan của nhà thơ. Không có (đúng hơn là ít có) con người cá nhân, nên những cảm xúc riêng tây cũng được giữ lại, đến đầu ngọn bút bỗng thu tay về.

Ở văn học trung đại, hầu hết con người hiện diện trong thơ là con người siêu ngã, con người đạo đức. Siêu ngã - tức là vượt lên trên bản ngã của mình để đến một phạm trù cao hơn, gắn liền với đạo đức, công lý, đối lập với nhục cảm bình thường. Tâm lý học phương Tây phải đợi đến S. Freud mới gọi tên super ego, còn phương Đông đã hiện diện bản chất siêu ngã trong thơ từ rất sớm. Vì vậy mà nhà thơ, mặc dù vẫn dùng ngôn từ để giãi bày tâm tư, nhưng đó không phải là tâm tư cá nhân, càng không phải chuyện nữ nhi thường tình. Tình cảm trrong thơ, là tình cảm đẹp, quyện hoà với triết lý Nho giáo để giải phóng những khát vọng cao đẹp của cộng đồng. Vì thế mà thi nhân chỉ thuật hoài những suy tư vì nước, vì dân, vì chí làm trai.

Nguyễn Phi Khanh tả cảnh xuân giá rét, nhưng đọng lại cũng chỉ có những ngọn gió làm dịu nỗi cơ hàn cho muôn dân:

"An đắc thử thân như thác lược,

Hoà phong khư biến cửu châu tâm."

(Xuân Hàn)

Nguyễn Trãi tả cảnh ngày hè thanh bình rộn rã, suy cho cùng cũng chỉ muốn gửi niềm hy vọng về sự phồn vinh, thịnh vượng của muôn dân.

"Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,

Dân giàu đủ khắp đòi phương."

(Bảo kính cảnh giới - Bài 43)

Nguyễn Khuyến khắc hoạ làng quê thanh bình mùa thu, cũng chỉ là bức màn phía trước che sau những cơn sóng cuộn tâm tình. Nên mặt nước dẫu có phẳng lặng không một gợn sóng, nhưng tinh tế có thể nhận thấy cái thanh tĩnh tuyệt đối đó chỉ là sự nguỵ tạo cho muôn trùng sóng lòng trước cảnh vận nước nguy nan:

"Tựa gối, ôm cần lâu chẳng được,

Cá đâu đớp động dưới chân bèo."

(Thu Điếu)

Nhàn ngôn, nhàn thân mà chẳng nhàn tâm.

Lấy thơ tỏ lòng, nên thơ trung đại dù có bay bổng đến thế nào vẫn luôn hướng về một tâm duy nhất là tư tưởng mà người nghệ sĩ theo đuổi. Dù là người theo Nho giáo hay không theo Nho giáo, họ đều được nuôi dưỡng bởi kiến thức Nho giáo, nên dù muốn hay không, thơ của họ vẫn luôn vận động theo chiều hướng tiến gần đến những phạm trù cơ sở của Nho giáo. Do đó mà hình thành một khuôn mẫu trong tư duy thơ của người xưa.

[15] Nguyễn Phúc Anh (2010). “Thông diễn mới về thiên Nguyên đạo trong Văn tâm điêu long của Lưu Hiệp”, Kỷ yếu hội thảo Nghiên cứu và đào tạo khoa học xã hội và nhân văn ở Việt Nam thành tựu và kinh nghiệm, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội. Nguyên văn (phiên âm) lời Lưu Hiệp như sau: “Văn chi vi đức dã đại hĩ, dữ thiên địa tịnh sinh giả hà tai? Phù huyền hoàng sắc tạp, phương viên thể phân, nhật nguyệt điệp bích, dĩ thuỳ lệ thiên chi tượng; sơn xuyên hoán ỷ, dĩ phô lí địa chi hình. Thử cái đạo chi văn dã. Ngưỡng quan thổ diệu, phủ sát hàm chương, cao ti định vị, cố lưỡng nghi kí sinh hĩ; duy nhân tham chi, tính linh sở chung, thị vị tam tài. Vi ngũ hành chi tú khí, thực thiên địa chi tâm, tâm sinh nhi ngôn lập, ngôn lập nhi văn minh, tự nhiên chi đạo dã”. Đoạn văn trên do Nguyễn Phúc Anh dịch.

Về hình tượng Ngô Tử Văn trong “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” (Nguyễn Dữ), có ý kiến cho rằng: “Ngô Tử Văn là kẻ sĩ ngông ngạo, tự kiêu, hiếu thắng, sở dĩ thắng kiện viên Bách hộ họ Thôi là do được Thổ công mách nước”. Ý kiến khác lại khẳng định: “Ngô Tử Văn là một trí thức nước Việt dũng cảm, kiên cường, dám chống lại các thế lực gian tà để đòi công bằng, chính nghĩa.” Trên cơ sở phân tích hình tường nhân vật Ngô Tử Văn trog tác phẩm , hãy viết bài văn nghị luận trình bày suy nghĩ của mình...

Đọc tiếp

Về hình tượng Ngô Tử Văn trong “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” (Nguyễn Dữ), có ý kiến cho rằng: “Ngô Tử Văn là kẻ sĩ ngông ngạo, tự kiêu, hiếu thắng, sở dĩ thắng kiện viên Bách hộ họ Thôi là do được Thổ công mách nước”. Ý kiến khác lại khẳng định: “Ngô Tử Văn là một trí thức nước Việt dũng cảm, kiên cường, dám chống lại các thế lực gian tà để đòi công bằng, chính nghĩa.” Trên cơ sở phân tích hình tường nhân vật Ngô Tử Văn trog tác phẩm , hãy viết bài văn nghị luận trình bày suy nghĩ của mình về các ý kiến trên .( Viết đoạn văn)

Xem chi tiết

hãy nêu giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của đoạn trích chí khí anh hùng

Xem chi tiết

1.Hãy tìm hiểu vị trí, vai trò của tư tưởng nhân nghĩa trong câu: “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân/ Quân điếu phạt trước lo trừ bạo” ở phần một và phần 2 bài cáo. Vì sao nói tư tưởng nhân nghĩa là cơ sở tư tưởng, cơ sở đạo lý cho cuộc dựng cờ khởi nghĩa của nhà Lê trên cả hai khía cạnh, vừa tự hào về truyền thống của cha ông, vừa căm thù quân xâm lược.nn2. Một Phương diện thành công về nghệ thuật của Đại cáo Bình Ngô là đã kết hợp được yếu tố chính luận với yếu tố văn chương. Theo em, yếu tố văn...

Đọc tiếp

Xem chi tiết

• pc hue

22 tháng 4 2021 lúc 10:43

Văn dĩ tải đạo là gì?

Từ xưa đến nay, nói về vai trò của văn học thì không gì gọn hơn, nêu được hết ý nghĩa của văn học đối với cuộc sống là câu: "Văn dĩ tải đạo", tạm hiểu là văn học phải giáo dục cho con người Đạo làm Người, hướng tới cái Chân - Thiện - Mỹ.

Em hiểu thế nào về quan niệm thì đi ngon chị?

Sách Trang tử viết: “thi dĩ đạo chí” (thơ dùng để nói cái chí). Sách Tuân tử cũng định nghĩa: “thi ngôn thị, kỳ chí dã” (Thơ là để bày tỏ cái chí vậy). Sách Tả truyện cũng khẳng định: “thi dĩ ngôn chí” (thơ để bày tỏ cái chí).