Tóm tắt diễn biến bài Đêm nay Bác không ngủ

I. Đọc - Hiểu văn bản

Câu 1 :Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ kể lại câu chuyện gì ? Em hãy kể tóm tắt diễnbiến câu chuyện đó.

- Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ kể lại câu chuyện một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp và cảm nghĩ của người chiến sĩ về Bác.

- Diễn biến câu chuyện có thể tóm tắt như sau :

Trong một đêm khuya, để chuẩn bị cho chiến dịch ngày mai, Bác Hồ ở cùng lán với bộ đội trong rừng. Bên bếp lửa, Bác không ngủ vì thương đoàn dân công giờ này còn phải chịu rét mướt khổ sở ngoài rừng sâu mưa đêm rả rích. Bác không ngủ nên Bác đi lại săn sóc giấc ngủ cho những người bộ đội để sáng hôm sau hành quân đi vào các trận đánh với quân thù. Chứng kiến cảnh đó, anh vô cùng cảm phục tấm lòng cao cả của Bác.

Câu 2 :Hình tượng Bác Hồ trong bài thơ được miêu tả qua con mắt và cảm nghĩ của ai ? Cách miêu tả đó có tác dụng gì đối với việcthể hiện tâm hồn cao đẹp của Bác Hồ và tấm lòng của anh bộ đội đối với lãnh tụ ?

Hình tượng Bác Hồ trong bài thơ được miêu tả qua con mắt và cảm nghĩ của anh (đội viện) chiến sĩ. Anh vừa là người chứng kiến một đêm không ngủ của Bác, vừa trực tiếp được đối thoại với Bác cho nên câu chuyện được kể lại một cách tự nhiên, sinh động ; đồng thời giúp cho hình tượng trung tâm của bài thơ là Bác Hồ được phản ánh vừa chân thực vừa khách quan.

Câu 3 :Bài thơ kể lại hai lần anh đội viên thức dậy nhìn thấy Bác không ngủ. Emhãy so sánh tâm trạng và cảm nghĩ của anh đội viên đối với Bác Hồ trong hai lần đó.
* Vì sao trong bài thơ tác giả không kể lần thứ hai ? Qua cảm nghĩ của anh đội viên, hình ảnh Bác Hồ và tấm lòng của Bác đã được khắc họa sâu đậm như thế nào ?

- Lần thứ nhất thức dậy :

+ Từ ngạc nhiên : Trời khuya Bác vẫn ngồi

+ Trào dâng niềm thương Bác : Càng nhìn lại càng thương

+ Cảm động khi chứng kiến cảnh Bác chăm sóc các chiến sĩ.

+ Trạng thái của anh chiến sĩ như đang trong giấc mộng, anh cảm nhận được sự gần gũi và vĩ đại của vị lãnh tụ.

- Lần thứ ba thức dậy :

+ Tâm trạng từ hoảng hốt tới tha thiết lo lắng : Mời Bác ngủ

+ Anh đội viên cảm nhận được tấm lòng yêu thương vô hạn của Bác đối với bộ đội và nhân dân.

+ Cuối cùng "Anh thức luôn cùng Bác".

- Trong bài không đề cập đến lần thức dậy thứ hai của anh vì :

+Lần thứ ba Bác vẫn ngồi đinh ninhchứng tỏ, trong đêm ấy anh đội viên thức dậy nhiều lần, lần nào cũng chứng kiến Bác không ngủ.

+Trong lần thứ ba anh không nén được cảm xúc nên nằng nặc mời Bác đi ngủ.

-Hình ảnh Bác gần gũi, thân thương, tấm lòng bao dung, vĩ đại của Bác được khắc họa chân thực qua lời kể của anh đội viên.

Câu 4 :Hãy cho biết vì sao trong đoạn kết nhà thơ lại viết :

Đêmnay Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình
Bác là Hồ Chí Minh.

Đoạn kết anh cho rằng việc Bác không ngủ là "lẽ thường tình" :

-Đó là phát hiện mang tính chân lý: tình yêu thương, sự bao dung của Người không chỉ là biểu hiện đơn lẻ, đó là nhân cách của Người- nhân cách vĩ đại, ngời sáng.

-Cuộc đời cách mạng Người trải qua nhiều sóng gió, nhiều đêm không ngủ :

+Thời kì bị chính quyền Tưởng Giới Thạch giam cầm: Một canh hai canh lại ba canh/ Trằn trọc suốt đêm giấc chẳng lành

+Khi tham gia chiến dịch Việt Bắc- Thu Đông: Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ/ Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà

-Sự hi sinh thầm lặng của Hồ Chí Minh cho dân tộc Việt Nam.

Câu 5 :Bài thơ được làm theo thể thơ gì ? ( số tiếng trong một dòng thơ, số dòng trong một khổ thơ, cách gieo vần trong một khổ thơ và giữa hai khổ thơ). Thể thơ ấy có thích hợp với cách kể chuyện của bài thơ không ?

Bài thơ được làm theo thể thơ năm chữ :

- Mỗi dòng thơ có năm tiếng ; mỗi khổ có bốn dòng thơ.

- Cách gieo vần giữa các dòng trong một khổ thơ : chữ cuối câu thứ hai và chữ cuối câu thứ ba vần liền với nhau.

- Chữ cuối của dòng cuối mỗi khổ vần với chữ cuối của dòng đầu của khổ tiếp theo.

Chính cách gieo vần được nối nhau như trên cho nên thể thơ năm chữ này thích hợp với cách kể chuyện (tự sự) như bài Đêm nay Bác không ngủ.

Câu 6 :Tìm những từ láy trong bài thơ và cho biết giá trị biểu cảm của một số từ láy mà em cho là đặc sắc.

Trong bài thơ, từ láy được sử dụng như một yếu tố nghệ thuật nổi bật, đem đến cho bài thơ một vẻ đặc sắc riêng :

- Từ láy có tác dụng miêu tả tạo hình : trầm ngâm, xơ xác, đinh ninh, lồng lộng...

- Từ láy làm tăng giá trị biểu cảm : mơ màng, thổn thức, thầm thì, bồn chồn, hốt hoảng, nằng nặc...

II. Luyện tập
Câu 1 :Tập đọc diễn cảm bài thơ và học thuộc lòng năm khổ thơ đầu.

Học sinh tự thực hiện

Câu 2 :Dựa theo bài thơ, em hãy viết bài văn ngắn bằng lời của người chiến sĩ kể về kỉ niệm một đêm được ở bên Bác Hồ khi đi chiến dịch.

Có thể tham khảo bài sau

Tôi bàng hoàng giật mình khi trời đã khuya rồi mà Bác vẫn ngồi tư lự bên bếp lửa. Bác bỏ củi vào cho ngọn lửa bùng lên ấm áp, rồi Bác đi rất nhẹ nhàng để dém chăm cho từng chiến sĩ. Bác đang quan tâm tới giấc ngủ của bộ đội. Vị lãnh tụ aayskhoong chỉ lo cho vận mệnh dân tộc mà còn lo cho từng con người. Đó là những cử chỉ săn sóc của người mẹ!

Tôi ứa nước mắt và thiếp đi trong sung sướng. Quên cả trận đánh khốc liệt ngày mai, tôi nhẹ nhàng trôi vào giấc ngủ như thủa nào nằm yên trong lòng mẹ.

Lần thứ hai tôi thức dậy. Thật bất ngờ, Bác vẫn chăm chút cho chiếc bếp lửa để xua đi cái rét mướt theo mưa dầm rả rích chốn núi rừng. Tôi lặng yên miên man nghĩ và lại thiếp đi.

Lần thứ ba thức dậy có là là nhờ bếp lửa được bùng to và ấm áp hơn. Tôi không kìm lòng mình được nữa nên năn nỉ mời Bác ngủ. Bác dỗ dành tôi phải ngủ ngon. Bác nói Bác ngủ không an lòng. Tôi hiểu, dù không nhìn thấy bằng mắt nhưng tấm lòng Người nhìn thấy đoàn dân công ngủ cơ cực trong cái rét, cái khổ ngoài rừng mưa ...

Quả thật tình thương của Bác dành cho con người là một lẽ thường tình không so đo, tính toán hoặc đặt ra điều kiện nào.